به گزارش «دنیای سفر» «طرح جامع حفاظت بافت تاریخی شیراز» که به «طرح یوکا» یا «طرح ایتالیایی‌ها» نیز معروف است، در بازه زمانی ۱۳۹۴ تا ۱۴۰۰ تهیه شد. شیرازی‌ها و کارشناسان میراث فرهنگی معتقدند این طرح که آن زمان بیش از یک میلیارد تومان برایش هزینه شده نیز می‌تواند بافت تاریخی این شهر را که در معرض تخریب قرار دارد، نجات دهد. اکنون پرسش پیش آمده برای بسیاری این است که سرانجام آن طرح چه شده و چرا تاکنون مسکوت و بی‌نتیجه مانده است؟
به گزارش ایسنا، «طرح حفاظت یکپارچه، پایدار و همه‌جانبه بافت تاریخی شیراز» برای نخستین‌بار در کشور و با حمایت وزارت راه و شهرسازی کشور، شرکت عمران و بهسازی، سازمان وقت میراث فرهنگی کشور و پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری و با همکاری یک گروه ایتالیایی به سرپرستی یوکا یوکیلهتو (Jukka Jokilehto) با همراهی آذر سهیل و کارلو چزاری و در همکاریِ پایگاه میراث فرهنگی شهر تاریخی شیراز انجام شد.
کارفرمای این طرح شرکت عمران و بهسازی به نمایندگی وزارت راه و شهرسازی و طرفیت آن با پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری بود. به گفته آگاهان، این طرح از سال ۱۳۹۴ آغاز شد و تا سال ۱۴۰۰ ادامه پیدا کرد. بنا بر اظهارات مدیر پروژه طرح حفاظت از بافت تاریخی شیراز نیز برای تهیه و مطالعات این طرح، در آن زمان حدود یک میلیارد و صد میلیون تومان هزینه شد.
طرح، محدوده بافت ۳۶۷ هکتاری شیراز را دربرمی‌گیرد که شامل محله‌های لب آب، دروازه کازرون، بالاکف، بیات، اسحاق بیگ، سردزک، سنگ سیاه، درب شیخ و درب شاهزاده است. کارشناسان آگاه از این طرح می‌گویند: طرح حفاظت بافت شیراز حتی به مرحله اجرا در یک محله به عنوان پایلوت رسید. ایتالیایی‌ها با همراهی مرمتگران و معماران ایرانی آن را در محله «اسحاق‌بیگ» اجرا کردند که اکنون ردپای مرمت‌ها در این محله دیده می‌شود.
اما پرسش این است که سرانجام «طرح حفاظت یکپارچه پایدار و همه‌جانبه بافت تاریخی شیراز» چه شد؟ چرا وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی آن را تا کنون مسکوت و بلاتکلیف گذاشته و تصویب و ابلاغ آن را پیگیری نکرده است؟ چرا پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری که در جریان «طرح ساماندهی بافت اطراف حرم شاهچراغ» طرف نظرخواهی بوده، چنین طرحی را تا کنون به مسؤولان شهری شیراز پیشنهاد نکرده و درباره وضعیت آن روشنگری نکرده است؟
به‌ویژه آن‌که حفاظتگران، مرمتگران، معماران و کارشناسانی که زمانی در تهیه و مطالعات آن طرح نقش داشتند و از محتویات مطالعات و تحقیق‌های ایتالیایی‌ها آگاهند، اکنون بر این باورند که اجرای «طرح حفاظت یکپارچه پایدار و همه جانبه بافت تاریخی شیراز»، با توجه به تهدیدهای پی‌درپی که بناها و بافت تاریخی شیراز را در معرض خطر تخریب‌های قاصرانه و عامدانه قرار داده است، اکنون می‌تواند راهی برای حفظ بافت تاریخی شیراز و نجات آن از وضع موجود و مرهمی بر زخم‌های آن باشد.
ایسنا برای دریافت پاسخ احتمالی پرسش‌هایی که مطرح است، تلاش کرد در تماس‌های مکرر با معاون پیشین میراث فرهنگی و مشاور وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، سرانجام، نتیجه و آخرین وضعیت آن طرح را که برای تهیه آن نیز هزینه میلیاردی شده است، جویا شود که تاکنون به نتیجه نرسیده است. این تماس‌ها با پایگاه بافت تاریخی شیراز، که این طرح در هماهنگی و همکاری با آن تهیه شد، نیز برقرار شد که به دلیل ممنوعیت مصاحبه مدیران پایگاه با رسانه‌ها درباره بافت تاریخی شیراز و سپردن این مسؤولیت به مدیرکل میراث فرهنگی استان فارس که از اواخر سال ۱۴۰۰ در این سمت قرار گرفته است، این پیگیری نیز به نتیجه‌ای ختم نشد.
مهیار قدوسی حفاظت‌گر و مرمتگر در شیراز می‌گوید: این طرح توسط گروهی ایتالیایی تهیه شد و قرار بود برای جلوگیری از دخل‌وتصرف‌ها در بافت تاریخی شیراز، به‌عنوان طرحی بالادستی مورد توجه قرار بگیرد که اکنون هیچ‌کسی به آن دسترسی ندارد.
پیگیری‌های ایسنا از کارشناسان مُطلع از آن طرح، بیانگر آن است که در جریان مطالعات آن طرح، اطلاعات ۱۲ هزار پلاک در محدوده بافت تاریخی شیراز ثبت شده است که از میان آن‌ها ۳۲۰ پلاک در فهرست میراث ملی ثبت شده‌اند. این طرح پس از تکمیل باید در کمیسیون ماده ۵ مطرح و تصویب و از سوی شورای عالی شهرسازی و معماری ابلاغ می‌شد تا اجرا شود.
مزیت طرح در این دانسته می‌شود که با بافت شیراز پهنه‌ای برخورد نشده و برای هر پلاک با درنظر گرفتن شاخصه و هویت تاریخی و هنری، وضعیت اجتماعی و اقتصادی خانوار ساکن در آن بنا، تکلیفی را تعیین کرده است. عباسی‌مهر مدیر پایگاه بافت تاریخی شیراز نیز پیش‌تر گفته بود: در طرح شهری بافت تاریخی شیراز، حفاظت، نحوه مرمت و حتی تغییر کار بری بناها دیده شده است.
به گفته کارشناسان که در تهیه و مطالعات طرح حفاظت یکپارچه پایدار و همه جانبه بافت تاریخی شیراز نقش داشتند، در زمان برداشت و ثبت اطلاعات و مطالعات، بسیاری از خانه‌ها، تاق‌ها، گذرها و محله‌های تاریخی شناسایی شد که هیچ‌یک در فهرست میراث ملی ثبت نشده‌اند و اگر اکنون به اجرا گذاشته شود، با توجه به حذف، تخریب و یا تغییر کاربری برخی بناها در بافت شیراز، شاید به به‌روزرسانی نیاز داشته باشد. اما پرسشی که اکنون مطرح می‌شود این است که طرح جامع حفاظت تا چه حد می‌تواند متضمن نجات بافت تاریخی شیراز از تهدیدها، تخریب‌ها و دخل و تصرف‌ها باشد؟
پروفسور یوکا یوکیلهتو معمار ایتالیایی که مسؤولیت تهیه طرح حفاظت یکپارچه پایدار و همه جانبه بافت تاریخی شیراز را برعهده داشت در مهرماه ۱۳۹۴ در پاسخ به این پرسش گفته بود: ۱۵ سال پیش به دو شهر کرمان و شیراز سفر کرده بودم، اما اولین چیزی که در سفر مجددم به این شهرها به نظرم رسید، این بود که بخش تاریخی این شهرها خراب‌تر شده‌اند. این شهرها وضعیت یک بیمار وخیم را دارند، اما می‌توان بافت تاریخی بیمار این دو شهر را معالجه کرد به شرط آن‌که به سرعت در حل مشکلاتشان ورود کنیم.
نگرانی درباره سرعت تخریب بناها و بافت رها شدۀ شیراز، با وجود مطرح شدن طرح‌های مختلفی برای توسعه، اکنون شدت گرفته و ضرورت اجرای سریع‌تر طرح تفصیلی شیراز، طرح ویژه ۱۶۸ شهر تاریخی یا طرح حفاظت جامع شهری شیراز را الزامی کرده است. هرچند حفاظتگران شیراز می‌گویند: برای این شهر کم طرح نوشته نشده اما مساله آن است که این طرح‌ها یا اجرا نشده‌اند، یا مسکوت و بی‌نتیجه مانده‌اند یا با دخل و تصرف، غیراصولی اجرا شده‌اند.
