از آخرین باری که گردشگری برای خود وزارتخانه ای داشت ۳۶ سال می گذرد؛ یعنی همان سالی که در دولت شهید رجایی (سال ۵۹) وزارت جهانگردی منحل شد. پس از آن، این وزارتخانه تکه تکه شده و به عنوان زیر مجموعه ای از وزارتخانه های مختلف تقسیم شد و از بودجه های آنها ارتزاق می کرد؛ اما پس از عبور انقلاب از بحران های داخلی و خارجی و رسیدن به ثبات و پایداری، لزوم توجه بیش از پیش به تنوع درآمدی کشور و تطبیق با سایر کشورهای در حال توسعه و پتانسیل ها و توان های بالقوه کشور باعث شد که حاکمیت، گردشگری را به عنوان یکی از ظرفیت های موجود اقتصادی و فرهنگی تلقی کند.
در نتیجه در جلسه علنی ۲۳ دی ماه سال ۸۲ مجلس شورای اسلامی، سازمان های میراث فرهنگی کشور و ایرانگردی و جهانگردی از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی جدا و از ادغام آنها «سازمان میراث فرهنگی و گردشگری» با کلیه اختیارات زیرنظر رئیس جمهور فعالیت خود را آغاز کرد. همچنین در سال ۱۳۸۳ قانون تاسیس سازمان صنایع دستی ایران به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید و نهایتا پس از دگرگونی های فراوان در سال ۱۳۸۵ به عنوان یکی از معاونت های سازمان میراث فرهنگی به این سازمان پیوست. اما بحثی که از همان سال ۸۲ در دولت هشتم مطرح بود وزارتخانه یا سازمان بودن این نهاد بود و ادغام هایی که در این سازمان صورت گرفت، نقدهای بسیاری را برانگیخت. طرح تبدیل سازمان میراث فرهنگی به وزارتخانه در زمان دولت دهم نیز مطرح شد و به امضای ۱۱۷ نماینده رسید. پس از آن نیز در آغاز کار دولت یازدهم، در شهریور ۹۲ این طرح در قالب طرحی یک فوریتی با امضای ۱۱۲ نماینده روی میز هیات رئیسه قرار گرفت.
موافقان وزارتخانه شدن، چه می گویند؟
– با نگاه به چارت وزارتخانه های کشورهای پیشرفته متوجه می شویم، وزارتی مثل گردشگری یا میراث فرهنگی جزو اصلی ترین وزارتخانه های آنها است.
– چون مجلس باید قانونا از وزیران موضوعات را جویا شود، از این طریق می تواند مجموعه سازمان را برابر وظایف و برنامه های تدوین شده پاسخگو کند و بر اساس بودجه و ساختار مناسب آن را سامان
بدهد.
– این کار باعث خواهد شد در نهایت موضوع گردشگری در ساختار کشور نهادینه شود.
– معاونت از مهجوریت در می آید و صرفا حیاط خلوت دولت ها محسوب نمی شود و به جای مسائل سیاسی به مسائل تخصصی خود می پردازد.
– از آنجا که هیچ مسوول، متولی یا وزارتخانه ای در مقابل وظایف محوله به میراث فرهنگی پاسخگو نیست، این کار باعث خواهد شد که قوه مققنه با دست بازتر بر این سازمان نظارت کند.
مخالفان وزارتخانه شدن، چه می گویند؟
– بر اساس برنامه سوم توسعه، وظایف تصدی گری باید از وظایف مدیریتی و نظارتی تفکیک و به بخش خصوصی واگذار شود. قبل از ارتقای سطح، کلیه وظایف تصدی گری باید واگذار شود.
– بر اساس هدف های برنامه سوم در کوچک سازی دولت، سازمان فعلی بسیاری از وظایف مطالعاتی و پژوهشی و آموزشی بخش را می تواند از طریق دانشگاه ها و موسسات پژوهشی انجام دهد و لزومی به افزایش حجم نخواهد بود.
– با نیروی انسانی موجود نمی توان یک وزارت یا سازمان توانمند برای توسعه گردشگری و ایجاد اشتغال را اداره کرد. توانمندسازی نیروی انسانی پیش شرط اساسی ارتقای سطح سازمانی است. ضعف های موجود در دانش و مهارت حرفه ای و دانش و مهارت مدیریت باید برطرف شود. با توجه به تدریجی بودن توانمندسازی، این حرکت باید شروع شود و افق آن قبل از ارتقای سطح مشخص باشد.
– ساختار سازمانی موجود پاسخگوی نیازهای گردشگری نیست. قبل از ارتقای سطح، طرح ساختار مطلوب باید تهیه شود؛ به طوری که ناکارآمدی های ساختاری فعلی بعد از ارتقای سطح ادامه نداشته باشد.
– فرهنگ سازمانی کارکنان با هدف های توسعه گردشگری متناسب نیست. باید نگرش مشتری مداری در مدیران و کارکنان فعلی ایجاد شود و در جذب مدیران و کارکنان جدید، این یکی از شرایط اصلی باشد.
– کشورهای موفق در حوزه گردشگری لزوما وزارت گردشگری ندارند و عمدتا کشورهایی هستند که می توانند سیاست ها را هماهنگ کنند و اعتبار و منابع لازم را برای توسعه این بخش در نظر بگیرند.
– تشکیل یک وزارتخانه جدید می تواند هزینه بسیاری را به کشور تحمیل کند. مشکل، نبود بودجه است نه تشکیل وزارتخانه ای جدید.
– در اختیار قرار دادن تمامی منابع از بخش خصوصی گرفته تا بخش های شبه دولتی به سازمان اصلا عملی نخواهد بود؛ بنابر این نمی توان این منابع را از دیگر مجموعه هایی که به صنعت گردشگری خدمات می رسانند دریافت کرد و اگر گفته شود باید بودجه جداگانه ای در اختیار این وزارتخانه قرار گیرد به دلیل ضعف بودجه ای که وجود دارد باز هم عملی نخواهد بود.
– نمونه های مشابه مانند ادغام چند وزارتخانه که تاکنون صورت گرفته است به نتیجه مطلوب نرسیده است.
– این سازمان بیشتر یک معاونت حامی و ناظر است که رفع موانع می کند یعنی به طور مثال هتل نمی سازد، اما کمک می کند که هتل ساخته شود، خودش پول خرج نمی کند، بلکه سعی می کند از صندوق توسعه یا بودجه سهمی را برای متقاضیان این بخش در نظر بگیرد.
با توجه به آثار و نتایج بلندمدت تصمیمات در سطح عالی کشور باید دید که آیا وزارتخانه شدن این نهاد و تزریق بودجه و پول نفتی به توسعه آن کمک می کند؟ تا زمانی که مجموع حاکمیت در کشور تکلیف خود را با پدیده ای چند وجهی مثل گردشگری مشخص نکند و تا زمانی که نگاه ها به این حوزه در سطوح عالی کشور تغییر نکند، تغییر ساختارها و مدیریت ها کمکی به پیشرفت این حوزه نخواهد کرد.
