سرفه برای صلح

گاه به تلنگری نیاز است. گاهی باید به خارج از خود پرتاب شویم. زمانی می خواهیم برای فکر کردن به آرامش، به سپیدی. جایی لازم داریم که از مدار زندگی روزمره خارج شویم؛ برای آشتی با خود، آشتی با دیگران. ارمغانی می خواهیم. ارمغان آشتی، همین نزدیکی هاست: تهران، پارک شهر، موزه صلح. اینجا راویانی دارد که آشتی را با هر سرفه شان، فریاد می زنند.

تیرماه 1366 بود که نیروی هوایی عراق، سردشت را بمباران شیمیایی کرد. در این حمله جمعی از ساکنان غیر نظامی شهر کشته و یا مسموم شدند. بمباران شهر مرزی سردشت آثار و مشکلات فراوانی به وجود آورد. ایران، این تهاجم را غیر انسانی اعلام کرد و شهر سردشت را اولین شهر قربانی جنگ افزارهای شیمیایی در جهان پس از بمباران هسته ای هیروشیما نامید. این نام گذاری در تقویم جای گرفت و پس از آن 8ام تیر، روز مبارزه با سلاح های شیمیایی و میکروبی شد.

نام گذاری یک روز کافی نبود و فعالیت های دیگری در راستای منع استفاده از سلاح های شیمیایی در جهان شروع شد؛ تاسیس موزه های صلح بخشی از این فعالیت هاست. موزه صلح تهران (Tehran Peace Museum)، تنها موزه صلح در خاورمیانه و عضو شبکه بین المللی موزه های صلح است که به ترویج فرهنگ صلح می پردازد و با نشان دادن پیامدهای ناگوار جنگ و خشونت و آثار زیانبار آن بر انسان ها و محیط زیست، محلی است برای تلنگر به انسانیت.

محمدرضا تقی پور مقدم، مدیر موزه صلح تهران در گفتگو با “دنیای سفر” با تاکید بر فعالیت داوطلبانه اعضا می گوید: «راهنمایان موزه، قربانیان سلاح های شیمیایی هستند که به عنوان راویان موزه صلح از آنها یاد می شود. این افراد با درد و رنجی که تحمل کرده اند تجربه خود را در راستای منع استفاده از سلاح های شیمیایی به مخاطبان منتقل می کنند.»

اگر چه موضوع کاربرد سلاحهای شیمیایی در جنگ عراق علیه ایران و پیامدهای آن در این موزه به صورت برجسته تری مورد توجه قرار گرفته اما موضوعات دیگری همچون بمباران اتمی هیروشیما و ناگازاکی در ژاپن، جنگ های جهانی اول و دوم، کاربرد سلاح های ممنوعه در جنگ ها (بمب های خوشه ای، مین و سلاح های حاوی اورانیم) و آثار و عوارض هر کدام از این سلاح ها در قسمت های دیگر موزه نیز نشان داده شده است. چنان که دیدار از موزه صلح تهران با تصاویری از درنای کاغذی و داستان ساداکو دخترک ژاپنی که بر اثر تشعشعات اتمی جان باخت، شروع می شود.

سالن موزه بزرگ نیست و با یک دید اجمالی می توان تمام بخش ها را از نظر گذراند. اما همین فضای کوچک هم برای دیدن عمق فاجعه حملات شیمیایی کافیست. دیوارهای موزه از تصاویر تاثیرات بمب های شیمیایی بر بدن قربانیان پوشیده شده است. می توان توضیحاتی به فارسی و انگلیسی از آن چه بر نسل های بعدی آمده است را خواند. نمایشگرها تصاویری مستند از آنچه اتفاق افتاده است را روایت می کنند: تاول ها، زخم ها، خورده شدن پوست و خونریزی های داخلی و بیرونی همه تصاویری تلخ اما واقعی از آنچه که بر انسانیت گذشته را حکایت می کنند.

حسن حسنی سعدی، یکی از راویان موزه صلح است. او را می توان از جمله بانیان و موسسان این موزه دانست. او معتقد است: «تنها کسانی می توانند بدون واسطه و بلا انکار از تبعات این سلاح بگویند که خود قربانی و جانباز شیمیایی باشند. این گونه بود که با مشارکت جمعی از جانبازان که حدود 40 نفر هستند کار روایت یا گفتن پیامدهای جنگ را در موزه بر عهده گرفتیم. در واقع هریک از این افراد داستان زندگی خود را تعریف می کند. نه به جهت شکایت بلکه بخشی از جنایاتی که غرب علیه ایران انجام داده و بخشی از مظلومیت خودشان را به صورت غیر مستقیم با مخاطب بازگو می کنند. خواستار استفاده نشدن از این سلاح ها هستند و به دنیا اعلام می کنند که ما درست است که قربانی سلاح های شیمیایی هستیم اما به جای بذر کینه و تنفر و سهم خواهی، می بخشیم ولی فراموش نمی کنیم و خواستار استفاده نشدن و منع استفاده از سلاح های شیمیایی هستیم.»

آنها راویان زنده تاریخ اند و بی واسطه آن چه بر سرشان آمده است را بازگو می کنند. تجربیات دلخراشی که جز آنها کسی نمی تواند، لمس کند. به عینه می توان پیامدهای سلاح شیمیایی را در آنها دید از تنگی نفس و سرفه گرفته تا اشک چشمانی که مدام سرازیر است.

علیرضا یزدان پناه، یکی دیگر از راویان موزه صلح است. او پیشنهاد می دهد سایر موزه هایی که به نوعی به جنگ ارتباط دارند همانند موزه دفاع مقدس از جانبازان و افرادی که در جنگ بوده اند برای معرفی موزه و راهنمایی مخاطبان بهره گیرند چرا که چنین موزه هایی در چهارچوب قواعد و قوانین سایر موزه ها نمی گنجند و باید روایت آنها دلی باشد.

گفته می شود در آینده ای نزدیک، دیوارهای پارک شهر برداشته می شود و مجموعه فیاض بخش، خیابان سی تیر و پارک شهر، گنجینه صلح را در بر خواهند گرفت تا با تحقق این امر گام های استوارتری جهت صلح و منع استفاده از سلاح های شیمیایی برداشته شود. بازدید از موزه صلح تهران از ساعت 9 الی 17 رایگان است و به گفته تقی پور، به طور میانگین در ماه حدود 1500 نفر از آن دیدن می کنند که در قالب گروه های دانش آموزی، دانشگاهی یا انفرادی به پارک شهر می آیند و شاهد روایتی متفاوت از سایر موزه ها می شوند. از سایت موزه صلح تهران می توان ساعات بازدید، برنامه ها و فعالیت های داخلی و بین المللی راویان صلح را پیگیری کرد.

بازدید از موزه صلح تهران، تلخ است و یادآور درد و رنج افراد بسیاری که یا قربانی سلاح شیمیایی شدند و یا زنده ماندند و با آثار آن دست به گریبان اند. هدف از گردشگری تلخ (Dark Tourism) نیز تجسم همین بحران های طبیعی و انسانی است. هر چند که در موزه صلح تهران، نیاز به تجسم نیست؛ فاجعه را به چشم می توان دید.