به گزارش «دنیای سفر» نگهداری از طبیعت و محیط زیست، مهم ترین اصل زندگی ایرانیان باستان بوده و هر زمان، به بهانه شکرگزاری به درگاه خدا، آیین های شادمانی برپا می کردند. عید نوروز در آغاز بهار، جشن تیرگان در تابستان، جشن مهرگان در پاییز و جشن یلدا هم در استقبال از زمستان جشن های چهارگانه ای بود که در هر فصل برگزار می شد که بعضی از آن ها در فهرست میراث معنوی ایران و یونسکو به ثبت رسیده است.
اما علاوه بر جشن های چهارگانه، هر ماه هم جشن مخصوص خودش را داشت. در تقویم ایران باستان هر روز برای خود یک نام داشت و زمانی که یک روز و یک ماه هم زمان می شد، جشن ماهانه در آن روز برپا می کردند و ماه سرد و پربرف اسفند هم بی نصیب از این شادی نبود زیرا که بر این باور بودند که اسفند یعنی پاک و مقدس و نام فرشته ای است که زمین را سرسبز و پاک نگه می دارد.
اسفند یا اسپند، در متون پهلوی به معنای برکت بخشنده آمده است. دوازدهمین ماه سال و پنجمین روز از هرماه شمسی است که نگهبان آن، «سفندارمذ» است و شش جشن مخصوص به خود داشته است.
جشن سپندارمذگان، آیین نکوداشت بانوان ایرانی است. «سپندارمذ» به معنی فروتنی و پاکی است و پنجمین روز ماه اسفند، زمان برگزاری جشن سپندارمزگان یا اسفندگان بوده است. در این جشن الهه نگهبان بانوان پارسا و نیکخواه ستایش می شد. در این جشن مردان برای بانوان خود هدیه آورده و آنان را گرامی می داشتند. محبت و عشق مفاهیم اصلی این جشن بود.
جشن نوروز رودها و آب های روان در ۱۳ اسفند برگزار می شد. در این روز بود که ایرانیان به لایروبی و پاکسازی رودخانه ها، قنات ها و چشمه ها می پرداختند و در پایان کار، عطر و گلاب بر آب و مسیر آن می پاشیدند که می توان گفت نمایانگر توجه اقوام ایرانی به پاکیزگی و حفظ محیط زیست است.
چهاردهمین روز و به قولی بیستمین روز اسفند، روز برپایی جشن گلدان یا درختکاری است. در این روز به استقبال از عید نوروز و بهار، گل و گیاهان را در گلدان می کاشتند تا در زمان تحویل سال، سبزی سفره هفت سین باشد در حالی که امروزه، سبزه های نوروزی در روز سیزدهم تلف شده و هزینه مالی آن باعث خسارت به مردم و زباله آن نیز طبیعت را آلوده می کند.
روز نوزدهم ماه های ایران باستان در تقویم اوستایی روز فروردین نام دارد بنابراین ۱۹ اسفند جشن فروردگان است. این جشن برای بزرگداشت درگذشتگان بوده و مردم بر سر مزار رفتگان خود می رفتند و بر این باور بودند که ارواح درگذشتگان آن ها می توانند در این شادی با آن ها سهیم شود.
مردم، آرامگاه درگذشتگان را با آب و گلاب می شستند و گل و گیاه بر سر مزار آن ها می گذاشتند هرچند که هنوز هم ایرانیان در آستانه سال نو یا پس از تحویل سال به آرامستان ها می روند و به این ترتیب آغاز سال جدید را با عزیزان درگذشته خود جشن می گیرند.
۲۳ اسفند جشن پایان فصل زمستان است. این روز در ایران باستان پایان سال بوده است و مردم روی پشت بام ها آتش بر می افروختند زیرا اعتقاد داشتند که از ۲۵ اسفند تا پایان سال، شب و روز برابر بود و انسان در این پنج روز آفریده شده است. این جشن پنج روز و به قولی ۱۰ روز ادامه داشته است.برخی نیز ۲۹ اسفند را جشن پایان فصل زمستان می دانند.
چارشنبه سوری یا چهارشنبه سوری، یکی دیگر از جشن های ایران بوده است که در این جشن مردم به استقبال بهار می روند. چارشنبه سوری، مراسم آتش افروزی و جشن و سرور در چارشنبه آخر سال است. آتش برای ایرانیان باستان، مقدس و همپایه فرزند اهورامزدا محسوب می شد و از این رو پیش از جشن نوروز در سیصد و شصتمین روز سال آتش بر می افروختند .
از رسوم چهارشنبه سوری، نیایش، سر زدن به بزرگ ترها، پخت آش نذری، پختن حلوا و روشن کردن آتش بر بام خانه ها برای طلب گرما و نور بوده که امروزه جای خود را به آدابی دیگر داده است.
نکته اساسی در برپایی جشن های ایرانی، ارتباط آن با پدیده های طبیعی است. این مراسم، بر پایه احترام و پاسداشت طبیعت و حفظ محیط زیست بوده است و هیچ گاه بهانه ای برای اذیت گیاهان و حیوانات نبوده است.
منبع: محمدجعفر، یاحقی؛ (۱۳۸۶) فرهنگ اساطیر؛ فرهنگ معاصر.
