پس از آنکه عزت الله ضرغامی به عنوان وزیر پیشنهادی وزارت میراث فرهنگی از سوی دولت آیت الله رئیسی انتخاب شد، برنامه های خود را به مجلس ارائه کرد.
در گزارش وی، مقدمه ای از وضعیت این وزارتخانه آمده و نوشته شده با وجود گذشت یک سال از مهلت قانونی ولی همچنان لایحه اهداف و وظایف این وزارتخانه به مجلس شورای اسلامی ارسال نشده است و وزارتخانه جدید به غیر از نداشتن قانون اهداف و وظایف مشخص دچار مسائل و چالش هایی درونی و بیرونی خاص خود است. همچنین براساس گزارش منتشر شده پیرامون وضعیت رقابت پذیری گردشگری کشورها از سوی مجمع جهانی اقتصاد در گزارش سال ۲۰۱۷ تا ۲۰۱۸ ایران رتبه ۶۹ را بین ۱۳۷ کشور کسب کرده که گامی مثبت برای پایان روند نزولی ایران در سالهای اخیر است اگرچه امتیاز و نمره ایران در سالهای اخیر افزایش چشم گیری نداشته است.
در این گزارش آمده: مطابق با آمارهای موجود، در ایران حدود ۴۰ درصد از مردم اصلاً سفر نمی روند. حال اگر شرایطی وجود داشته باشد که این ۴۰ درصد سفر کنند، به طور حتم علاوه بر آورده های فرهنگی و رشد صنعت گردشگری باعث ایجاد اشتغال بسیار زیادی خواهد شد. گردشگری فرهنگی، روستایی، تندرستی، خوراک، کسب و کار، پزشکی، کوهستان و شهری، حلال، رویداد، گردشگری آئینی، مذهبی و وزشی گونه های گردشگری قابل پیشرفت در کشور است.
در خلاصه ای از وضعیت گردشگران ورودی و خروجی، داخلی و زیرساخت ها، حمل و نقل و قوانین و مقررات آمده که بیش از ۹۰ درصد از گردشگران ورودی به ایران از کشورهای همسایه بوده اند که این آمارها تا قبل از کرونا حدود ۸ میلیون و و۷۰۰ هزار نفر بوده اند و ۷۵ درصد از آنها از طریق مرزهای زمینی به کشور آمده و حدود ۶ تا ۷ میلیارد دلار ارز وارد کشور می کردند. همچنین حدود ۴۰ درصد از مردم ایران سالیانه به مسافرت از نوع گردشگری نمی روند. حدود ۳۰ درصد از کارکنان دولت نیز در سال به مسافرت نمی روند این امر با کشورهای پیشرو فاصله معناداری دارد. گردشگری داخلی ایران که عموماً به واسطه گرایش به بازدید از اقوام یا زیارت شکل گرفته از نظر کیفیت تجربه در حال کاهش است.
ضرغامی اگرچه در بخش گردشگری این برنامه ها را جزو نقاط قوت می داند: ارتقای جایگاه تصمیم گیری از سازمان به وزارتخانه و افزایش قدرت تعامل با سایر دستگاه ها، گستردگی اثرگذاری در سراسر کشور، حجم بالای نقش آفرینی در زندگی مردم و مردم پایه بودن، وجود ظرفیت های قانونی مختلف برای نقش آفرینی مؤثر، وجود ظرفیت های سرشار و متنوع طبیعی فرهنگی و تاریخی. وجود ۱۷ بازار بالقوه همسایه با جمعیت حدود ۶۰۰ میلیونی، وجود ظرفیت های تندرستی و پزشکی برای جذب گردشگر سلامت، تولید گسترده واکسن در کشور و فرصت سازی برای جذب گردشگران ورودی سلامت، ارزان بودن ایران به عنوان یک مقصد مطلوب برای گردشگران خارجی، فراوانی نیروها و منابع انسانی در بخش گردشگری، تمایل به گذران اوقات فراغت در خارج از خانه توسط ایرانی ها اشتراکات فرهنگی با کشورهای همسایه و کشورهای فرا منطقه و گسترش شبکه جاده ای و خودروهای شخصی خانوارها.
اما او تهدیدهای جدی این صنعت را هم این موارد تلقی کرده است: پروژه ایران هراسی دشمنان نظام جمهوری اسلامی، رکود ایجاد شده در صنعت گردشگری به واسطه بحران کرونا، تبلیغات و بازاریابی شدید کشورهای رقیب برای جذب گردشگران هر چه بیش تر از جمله جذب بازار ایران حجم پایین سرمایه گذاری های خارجی در صنعت گردشگری مهاجرت متخصصان و اصناف گردشگری به سایر صنایع و کسب و کارهای فعال تخریب های گسترده میراث طبیعی و فرهنگی به واسطه رفتار گردشگران و مسافران، عدم ارائه الگو و نداشتن برنامه برای جایگزینی مناطق گردشگری داخلی، هجوم بدون برنامه و بی رویه مسافران به مقاصد هدف در یک زمان مشترک و فشار بر منابع و تأسیسات توجه صرف به سفر و فقدان فرهنگ مسافرت و تبعات اخلاقی و زیست محیطی آن، فقدان نظام جامع حساب های اقماری گردشگری کشور که درآمد حاصل از گردشگری بر متغیرهای کلان اقتصادی نظیر اشتغالزایی و تولید ناخالص ملی را قابل احصاء کند، عدم کفایت هماهنگی و تبعیت سایر دستگاه ها در امور میراثی و گردشگری، عدم عزم جدی و تصمیم هماهنگ در کشور برای توسعه گردشگری.
فرصت های امیدآفرین گردشگری از نظر ضرغامی این موارد هستند: شروع از نقطه ای تقریباً برابر با کشورهای رقیب پس از شیوع پاندمی کرونا، نیاز روحی و روانی شدید اقشار مختلف به سفر و لزوم از این فرصت در پسا کرونا، برگزاری جام جهانی فوتبال ۲۰۲۲ در قطر کشور همسایه ایران که موجب جذب حدود ۱ میلیون تماشاگر در حدود ۲ ماه از پیش تا پس از برگزاری جام جهانی در همسایگی ایران، می شود، توسعه گردشگری سلامت و رقابت پذیری در سطح جهان)، بیش از ۹۴ بیمارستان دارای مجوز IPD و بیش از ۴۱۳۰۱ نفر پزشک متخصص برای رونق گردشگری پزشکی، استفاده از ظرفیت های به کار گرفته نشده تأسیسات گردشگری دستگاه ها، بهره برداری از اماکن مذهبی و بارگاه های متبرکه برای توسعه گردشگری زیارتی، ۸۱۶۷ امامزاده ثبت شده در کشور برای رونق گردشگری مذهبی و وجود بارگاه ملکوتی امام رضا، وجود کشورهای مسلمان همسایه علاقه مند به سفرهای زیارتی، جایابی سفر در افکار عمومی و رسانه های گروهی، حرکت گردشگری جهانی و رشد نمودارها و آمار مربوط به درآمدهای آن در عرصه بین المللی، گسترش مفاهیم صلح و دوستی میان ملت ها با تکیه بر گردشگری خارجی، بیش از ۱۰۰ چشمه آبگرم برای رونق گردشگری تندرستی و وجود دو هزار گونه گیاهان دارویی، برنامه پیشنهادی حوزه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، همجواری ۷ استان با دریا، همجمواری ۷ استان با کویر، بیش از ۱۰ قله بالای ۳ هزار متر ارتفاع جزو ۲۰ کشور برتر دارای تنوع زیستی، بیش از ۲۵۰۰ روستای هدف گردشگری در سراسر ایران برای گردشگری روستایی و بوم گردی، بیش از ۱۰۲۶ منطقه نمونه گردشگری شناسایی شده برای توسعه گردشگری.
نقاط قابل بهبود در میراث فرهنگی
در حوزه میراث فرهنگی نیز نقاط قابل بهبود این موارد ذکر شده است: برقراری ارتباط قوی مالی بین دو بخش گردشگری و میراث فرهنگی برای توسعه درون زا، امکان استقرار نظارت عمومی برای حفاظت کارآمد میراث فرهنگی. عدم وجود سازوکار نظارت دقیق بر نحوه اجرای قراردادها. کمبود قوانین و مقررات حمایتی به منظور بهره گیری از ظرفیت بخش خصوصی در حوزه میراث داری. به روز نبودن قوانین مربوط به میراث فرهنگی (قانون، در حوزه میراث فرهنگی مربوط به سال ۱۳۰۹ است) و ضرورت تنقیح و پالایش و بازنگری در این قانون و قوانین حمایتی در این حوزه نظیر طرح» حمایت از احیا و مرمت بافت های فرهنگی تاریخی و توانمند سازی ساکنین و مالکین آنها. عدم وجود ساز و کار مشخص جهت حمایت از سرمایه گذاران در حوزه میراث فرهنگی. ارتقای عملکرد پژوهشگاه میراث فرهنگی. بهبود وضعیت شوراهای فنی استان ها. به روزسازی و اعلام عمومی بانک اطلاعاتی موزه ها، خانه های قدیمی، املاک و مستغلات تحت تملک وزارتخانه، پیمانکاران همکار وزارتخانه و شفاف سازی وضعیت مالی و اداری، مدیریتی و منابع انسانی پایگاه های جهانی، ملی و استانی.
همچنین تهدیدهای جدی میراث فرهنگی از نظر ضرغامی نیز این موارد بیان شده است: قاچاق روزانه آثار تاریخی-فرهنگی به کشورهای همسایه. بلاتکلیف بودن وضعیت حریم های تپه ها و محوطه های تاریخی. عدم وجود سازوکارهای کافی برای بیمه آثار و بناهای تاریخی و فرهنگی سکوت قانونگذار در قبال آثار ثبت نشده تاریخی-فرهنگی واجد ارزش. رشد قارچ گونه و غیر قابل کنترل اکتشافات و حفاری های غیر مجاز در کشور. عدم همکاری دستگاه های دخیل با موضوعات حفاظت میراث فرهنگی. موضوع حفظ بناهای ثبت شده ملی و جهانی و جلوگیری خروج از ثبت آنها نبود سازوکارهای مناسب و کارآمد برای حمایت و حفاظت از میراث فرهنگی حاضر در فهرست ثبت آثار ملی. تعارض منافع شرکتهای مرمتی با بخش های مختلف میراثی دستگاه عدم توجه جدی به ظرفیت مرکز مطالعات میراث ناملموس در غرب آسیا به صرفه نبودن قرار گرفتن آثار تاریخی فرهنگی در فهرست ثبت آثار ملی و تالش مالکان برای خروج از ثبت. تداخل حل نشده بین حقوق عمومی و خصوصی در زمینه مالکیت میراث فرهنگی. نبود قوانین و مقررات به روز و کارآمد که تمام ابعاد و زوایای مسائل میراث فرهنگی را پوشش دهد. نبود طبقه بندی و دسته بندی یکپارچه آثار تاریخی-فرهنگی. شفاف نبودن سازوکارهای واگذاری بناهای تاریخی و فرهنگی توسط صندوق توسعه و احیا.
نقاط قابل بهبود در صنایع دستی
در حوزه صنایع دستی، مواردی از جمله عدم معرفی صنایع دستی ایرانی به گردشگران با بکارگیری و آموزش روش های نوین تبلیغ و بازاریابی و فروش، ناکافی بودن نمایشگاه های ثابت و مناسب برای ارائه صنایع دستی در مراکز استان ها و شهرها، جدا شدن صنایعی همچون صنعت فرش دستباف از فهرست صنایع دستی، عدم توجه به برند سازی در حوزه صنایع دستی، عدم حمایت از سرمایه گذاران در بخش صنایع دستی به منظور حفظ این صنعت، ایجاد اشتغال پایدار و تحقق یکی از عرصه های بروز اقتصاد مقاومتی. عدم همکاری مناسب بانک ها در اعطای تسهیلات مناسب به فعالان صنایع دستی، عدم فرهنگ سازی مؤثر به منظور استفاده کاربردی به جای استفاده تزئینی از آنها و اضافه شدن به فهرست اقتصاد خالق و دانش بنیان کردن آن – عدم کارآمدی برخی از قوانین نظیر مشکلاتی که قانون کار در خصوص کارگاه های سنگ های قیمتی، صنعت گوهرتراشی و طلا و جواهر به وجود آورده است. ورود صنایع دستی خارجی بی کیفیت و تأثیر جدی بر تولیدات داخلی، عدم اعطای درجه هنری به هنرمندان صنایع دستی و پراکندگی رسیدگی به وضعیت هنرمندان در وزارتخانه فرهنگ و ارشاد اسلامی و وزارت میراث، عدم تقویت و رفع موانع مشاغل خانگی، نبود رشته های دانشگاهی مرتبط با صنایع دستی، عدم حمایت از صادرکنندگان صنایع دستی و تأخیر در اعطای جوایز صادراتی، بسته بندی ضعیف و نامناسب جزو نقاط قابل بهبود ذکر شده است.
همچنین قابلیت های بالقوه برای بهره برداری و درآمدزایی به واسطه انواع گردشگری (به طور خاص گردشگری رویداد)، مقام اول ایران از نظر تعداد نشان اعطا شده اصالت یونسکو، وجود هنرمندان مجرب در حوزه صنایع دستی و دسترسی به بازارهای متنوع با سلیقه های گوناگون جزو فرصت های امیدآفرین هستند.
در این گزارش تهدیدهای جدی حوزه صنایع دستی نیز این موارد ذکر شدند: سی و نهمین صادرکننده صنایع دستی جهان با وجود سومین تولید کننده صنایع دستی جهان، عدم وجود برنامه برای برندسازی و ترفیع محصولات صنایع دستی در سطح ملی و جهانی، عدم جایگاه یابی هدفمند و مؤثر در بازارهای داخلی و جهانی، وجود رقبای جهانی که می توانند هزینه تمام شده پایین تری برای صنایع دستی داشته باشند و رایج شدن کپی برداری از صنایع دستی اصیل ایرانی.
برنامه های تحولی پیشنهادی
وزیر پیشنهادی دولت سیزدهم برنامه های تحولی پیشنهادی خود را در پایان گزارشی از سه حوزه مرتبط با وزارت میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری به این صورت ذکر کرده است:
- تسریع در ارائه لایحه شرح اهداف و وظایف وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری
- حداکثرسازی هماهنگی بین بخشی و رفع مداخلات بین دستگاهی
- تدوین برنامه های گردشگری و سفر برای دهک های مختلف درآمدی از طریق کاهش هزینه های تمام شده به واسطه استفاده از تأسیسات گردشگری دستگاه ها (ماده ۲۵ قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت (الحاق ۱) و ماده ۲۳ قانون مدیریت خدمات کشوری)
- ایجاد تحول کیفی و کمی در حوزه ی تبلیغات و رسانه در تمامی زمینه های مرتبط به میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی
- راه اندازی شبکه تلویزیون اینترنت تخصصی حوزه گردشگری
- اجرای برنامه های گردشگری خانواده محور توسعه ی گردشگری در حوزه های فرهنگی، ادبی و ادیان و مذاهب با تمرکز بر کشورهای همسایه و حوزه تمدنی استفاده از ظرفیت گردشگری خروجی برای تقویت جذب گردشگری ورودی
- تلاش در جهت تسهیل و لغو روادید گردشگران ورودی از بازارهای هدف گردشگری
- ایجاد جاذبه های مکمل در مجاورت ظرفیت های گردشگری موجود حمایت از کسب و کارهای آسیب دیده از کرونا و برنامه ریزی برای مواجهه با موج گردشگری پساکرونا
- استمهال وام های اعطا شده، حق بیمه سهم کارفرما تأمین اجتماعی، قبوض آب و برق و گاز در دوره کرونا و بخشودگی اجاره بهای اماکن در اختیار بخش خصوصی
- تکمیل و ساماندهی نظام جامع آماری گردشگری
- ایجاد سامانه شفافیت در عقد قراردادها و صدور و تمدید مجوزها برای مقابله ریشه ای با فساد
- بازبینی و شفاف سازی وضعیت مؤسسات و شرکتهای اقماری پیگیری واگذاری بناهای تاریخی و فرهنگی در اختیار دستگاه ها و وزارت میراث فرهنگی به صندوق احیا و توسعه برای احیا و بهره برداری به بخش خصوصی جدیت در اجرای قانون حمایت از بافت های فرهنگی تاریخی و مالکین آن ها مصوب ۱۳۹۸
- جدیت در اجرای قانون حمایت از هنرمندان، استادکاران و فعالان صنایع دستی مصوب ۱۳۹۶
- اجرای برنامه های مؤثر تشویقی برای چهره های ماندگار در حوزه ی هنرهای سنتی تقویت یگان حفاظت میراث فرهنگی و مردمی کردن حفاظت حمایت از استارت آپها و کسب وکارهای نوپا در حوزه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی
- تسهیل عرضه و تقویت تقاضای محصولات صنایع دستی
