در حالی که رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری از اجرای طرح یارانه سفر در اواخر تابستان و آغاز به کار تورها از پاییز سال جاری خبر داده، این طرح همچنان با ابهام رو به رو است. تنها توضیحی که تاکنون درباره این طرح در اختیار رسانه ها قرار گرفته را، معاون گردشگری عنوان کرده است. به گفته مرتضی رحمانی موحد، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در چارچوب حمایت از مقاصد جدید و توزیع مکانی سفر، تصمیم دارد به بسته های سفر به مقصد استان هایی که دارای جاذبه ها و قابلیت های ناشناخته ای هستند، یارانه بدهد. این بسته ها را آژانس های گردشگری تهیه می کنند و قرار نیست یارانه مستقیم به مردم داده شود.
او یادآور شده که دفاتر خدمات مسافرتی مجری این طرح هنوز به طور کامل مشخص نشده اند و این دفاتر در حال فهرست شدن هستند. آنها می توانند از هر نقطه ای در کشور در اجرای این طرح مشارکت داشته باشند. اسامی این آژانس ها که بعد از مشخص شدن اعلام خواهد شد، بسته هایی را در فاصله زمانی با قیمت های ترجیحی، رقابتی و جذاب برای مردم طراحی می کنند و در واقع یارانه به آن دفاتر و بسته های سفر اختصاص می یابد.
مسعود سلطانی فر، رئیس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری هم در خصوص جزئیات یارانه سفر گفته است: «برای اجرایی شدن این طرح با اتحادیه آژانس داران هماهنگ کردیم و بنا داریم تورهایی را برای استان سیستان و بلوچستان طراحی کنیم تا کسانی که این استان را به عنوان اولین مقاصد خود قرار می دهند برای آنان تخفیفاتی قائل شویم.» به گفته وی، در سال جاری سه استان در این طرح گنجانده می شود و در سال ۹۶ این تعداد به ۵ استان افزایش خواهد یافت تا مردم، مقاصد جدید گردشگری را بشناسند و با آداب و سنن آنها نیز آشنا شوند. همچنین وی یادآور شده است که برای ۲۵ تا ۳۰ درصد گردشگران این استان ها یارانه سفر در نظر گرفته خواهد شد.
یارانه سفر خوب است؛ به شرط تدبیر!
در همین حال اما، برداشت برخی کارشناسان از اتخاذ چنین سیاستی، تغییر پارادایمی در حمایت از سفرهای داخلی و گردشگری است. دکتر علی اصغر شالبافیان، کارشناس گردشگری و استاد دانشگاه تهران در این باره به «دنیای اقتصاد» می گوید: «برای قضاوت درباره اینکه اساس این برنامه تا چه حد مثبت یا منفی است، باید به این مراجعه کنیم که این اقدام در کدام بخش از بازار قرار می گیرد و کدام بخش از بازار سفر را تحت تاثیر قرار می دهد.» به باور وی، اگر دو طرف عرضه و تقاضای این بازار را درنظر بگیریم، عمده اقدامات حمایتی از حوزه سفر معطوف به طرف عرضه بوده است؛ مثلا وقتی وام با بهره کم برای احداث تاسیسات گردشگری تخصیص می یابد، درواقع هزینه تمام شده برای طرف عرضه کاهش پیدا می کند یا در شرایطی که معافیت های مالیاتی درنظر گرفته می شود، این نوعی حمایت از عرضه کنندگان خدمات گردشگری است.
شالبافیان خاطرنشان می کند: «اگر نظام بازار را درنظر بگیریم، همه اجزا و ارکان آن اعم از طرف عرضه و تقاضا باید از حمایت ها بهره مند شوند تا هر دو طرف به تعادل برسند، این درحالی است که تا پیش از این برای افزایش تمایل مردم به سفرهای داخلی کمتر اقدامی عملی صورت گرفته است.» به اعتقاد این استاد دانشگاه، در بحث یارانه سفر یا در بحث توزیع تعطیلات در تمام ایام سال، بعد تقاضای سفر تحریک می شود و به طور مستقیم بر سفر مردم تاثیر خواهد گذاشت. وی تاکید می کند: «این موضوع برای گردشگری داخلی مهم تر است و می تواند به توسعه مقاصد بینجامد. از سوی دیگر، یکی از راه های شناساندن جاذبه های گردشگری کشور، همین تخصیص بسته های حمایتی است که در کنار تبلیغات به کار گرفته می شود.»
عضو هیات علمی دانشگاه سمنان، چنین طرحی را از حیث توجه به حمایت از بعد تقاضا مثبت ارزیابی می کند و با تاکید بر اینکه هنوز اقتضائات اجرایی این طرح مشخص نشده، اظهارنظر درباره عمل به این طرح را به آینده ای موکول می کند که این طرح اجرا می شود. شالبافیان به ثمر نشستن این طرح را بسته به اجرای مدبرانه آن می داند و می گوید: «برای اجرای سیاست یارانه سفر برای مقاصد کمتر شناخته شده می توان سازوکارهای مختلفی را درنظر گرفت و در خصوص آن گمانه زنی کرد.»
این کارشناس گردشگری یادآور می شود: «چنانچه قرار است در این طرح، آژانس های مسافرتی دخیل شوند باید ضمانت اجرای آن را نیز در نظر گرفت. همچنین باید این را هم درنظر گرفت که شاید برخی از مردم نخواهند با تور سفر کنند که در این شرایط نیز می توان این یارانه را به دستگاه های اجرایی تخصیص داد تا از طریق آنها، بودجه رفاهی به کارکنانشان اعطا کنند.» وی با توجه به جمیع شرایط تاکید می کند که همه اقتضائات باید درنظر گرفته و متناسب با نیازهای تمام مردم جامعه، این یارانه مدبرانه به آنها اختصاص داده شود.
تجربه های بین المللی
عضو هیات علمی دانشگاه سمنان با یادآوری اینکه یارانه سفر به تنهایی نمی تواند بازار سفر را متحول کند، می گوید: «با این حال، می تواند به اندازه خود موثر باشد.» به گفته شالبافیان، طرح هایی همچون همه زمانی کردن سفر، یارانه سفر و بن سفر در دیگر کشورها نیز تجربه شده اند. در برخی کشورها دولت ها به کارکنان خود بن سفر می دهند و در برخی دیگر از کشورها نظیر یونان، در شرایط بحران جهانی اخیر برای اینکه تقاضای سفر را حفظ کنند، بخشی از کمک های خارجی را صرف بن سفر می کنند.
وی با بیان تجربه کشورهایی همچون مجارستان، یونان، آلمان و فرانسه ادامه می دهد: «هر کدام از این کشورها، سیاست های خود را برای اجرایی کردن طرح یارانه سفر دارند؛ مثلا چنان که اشاره شد یونان در شرایط بحران اقتصادی از این سیاست بهره گرفت و آلمان نیز از یارانه سفر برای نگه داشتن گردشگران این کشور در آلمان و به عنوان سیاستی برای مقابله با افزایش سفرهای خارجی استفاده کرد.»
این استاد دانشگاه، درباره تجربه آلمان می افزاید: «این کشور برای آنکه بین تعداد گردشگران داخلی و خارجی خود تعادل برقرار کند و برای ترغیب مردمش به آلمان گردی به جای سفرهای خارجی، یارانه سفر را به عنوان یک برنامه جدی و دائمی برای توسعه گردشگری داخلی به کار گرفته است.»
وی در پایان یادآور می شود این طرح باید با توجه به اقتضائات و نیازهای مردم اجرایی و تدابیر ویژه ای اتخاذ شود. حالا یکی از سیاست های دستگاه متولی گردشگری برای توسعه توریسم داخلی، تمرکززدایی از مقاصد گردشگری محدودی مانند استان های شمالی کشور، اصفهان، شیراز و مشهد است که در سه تا چهار دهه گذشته بیشتر مورد توجه مردم و گردشگران بوده است؛ سیاستی که می خواهد مردم مقاصد ناشناخته را بشناسند و بیشتر به آنها سفر کنند. مسوولان می گویند همه استان ها در این طرح مد نظر هستند؛ چراکه در بسیاری از این استان ها جاذبه های گردشگری، فرهنگی، طبیعی و مذهبی وجود دارد. با این همه اما، تصریح نشدن جزئیات طرح یارانه سفر همچنان موفقیت یا عدم موفقیت آن را در هاله ای از ابهام قرار داده است.
