ایجاد تصویر نادرست از ایران در رسانه های جهانی، بوروکراسی دست و پاگیر و فساد اداری موجود در برخی دستگاه ها و سازمان های مربوطه، اجرایی نشدن تضمین های دولت به سرمایه گذاران خارجی، تکثر و عدم شفافیت قوانین سرمایه گذاری در کشور، نرخ سود بالای تسهیلات بانکی داخلی، نبود بسته های واقعی و شفاف سرمایه گذاری، کمبود زیرساخت های حمل و نقل به ویژه حمل و نقل هوایی و فرسودگی و ناکافی بودن هواپیماها و خطوط پروازی، قدیمی بودن ناوگان ریلی و محدود بودن خطوط کشتیرانی، بالا بودن هزینه سفر به ویژه در حوزه اقامت در ایران نسبت به کشورهای رقیب به ویژه ترکیه، ناهماهنگی سازمان های مرتبط با سرمایه گذاری و تغییرات مستمر مقررات ارزی، پولی و گمرکی ۱۰ مانع عمده ای عنوان می شوند که سرمایه گذاری در بخش گردشگری را در ایران با چالش مواجه کرده اند.
سرمایه گذاری های خارجی در کشورهای مختلف علاوه بر اینکه به مرور باعث انتقال تکنولوژی می شود، زمینه تولید کالاهای ارزان تر را نیز فراهم می کند؛ گرچه ممکن است تبعاتی نظیر خطر فرار سرمایه ها و افت ناگهانی اقتصاد در شرایط بحرانی را نیز در بر داشته باشد. از این رو دولت ها معمولا برای اینکه بتوانند سرمایه بیش تری را برای تولید و ارائه خدمات جذب کنند، به روش های مختلف تسهیلات لازم را برای جذب سرمایه ها فراهم می کنند. صنعت گردشگری نیز از این جریان مستثنی نیست.
عوامل موثر در امنیت سرمایه گذاری
بر اساس مطالعاتی در قالب «برنامه توسعه گردشگری ایران» که توسط مهندسان مشاور امکو ایران انجام گرفته است، علاوه بر دو عامل استراتژیک رشد اقتصادی و ثبات سیاسی، عوامل دیگری نیز در امنیت سرمایه گذاری موثرند. محققان در این بررسی موانع ذکر شده را از جمله موانع قانونی، اداری و حقوقی سرمایه گذاری در صنعت گردشگری ایران برشمرده اند. به باور آنها، ایران برای جذب سرمایه های داخلی و خارجی نیازمند سوق دادن کشور در جهتی است که به عنوان عضوی از جامعه جهانی بتواند تصویری آرام و امن را در ذهن جهانیان ایجاد کند؛ مقاومت در مقابل ارتباطات بین المللی و جهانی شدن و شاخص های خاص آن، شرایطی را فراهم می کند که بهره مندی از دنیای اطراف را کاهش می دهد. با این همه اکنون با اجرایی شدن برجام، بستر تعامل بهتر با جامعه بین المللی فراهم شده و با استمرار آن، بخشی از عوامل محدودکننده سرمایه گذاری اعم از سرمایه گذاری داخلی و خارجی برطرف شده و فضای پرجاذبه تری در کشور شکل می گیرد که همه مایلند از آن بهره مند شوند.
در عین حال، به باور دیگر کارشناسان نیز شناخت بخش خصوصی از صنعت گردشگری، امکان سنجی و تحلیل هزینه منفعت، انجام تحقیقات لازم و تقاضای مناسب در صنعت گردشگری (تقاضایی که متاثر از امنیت، کارکنان آموزش دیده و تبلیغات است) از جمله دیگر متغیرهایی هستند که می توانند روی میزان سرمایه گذاری در این بخش موثر باشند.
علی خراسانی زاده، یکی از محققان پژوهش امکو ایران، ضمن تحلیل وضعیت کنونی می گوید: «سرمایه گذاری داخلی و خارجی در زمینه توسعه گردشگری در ایران دارای مشکلات خاص خود است و برای رسیدن به رشد معقول در این صنعت، باید مسوولان و دست اندرکاران به مرور این موانع را حذف کنند یا از میزان تاثیر آنها بکاهند.» براساس گزارش کسب و کار بانک جهانی طی یک سال اخیر، رتبه ایران در زمینه راه اندازی کسب و کار از ۱۳۰ به رتبه ۱۱۸ در سطح جهان کاهش یافته است؛ اما به گفته این کارشناس، واقعیت این است که به دلیل بالا بودن ریسک سرمایه گذاری، هنوز بخش زیادی از سرمایه گذاران داخلی و خارجی تمایل چندانی برای حضور در بازار ایران ندارند. از سوی دیگر، چنانچه اشاره شد وجود سازمان ها و مقررات موازی و متعدد دخیل در تصمیم گیری و فساد اداری حاکم بر برخی مجموعه ها این شرایط را تشدید می کنند.
فقدان نیازسنجی در بسته های سرمایه گذاری
در همین حال، محققان بر این اعتقادند که برای رفع موانع سرمایه گذاری در ایران به ویژه در حوزه گردشگری باید ضمن تثبیت و افزایش رشد اقتصادی و کاهش ریسک سیاسی، باور داخلی در سطوح کلان مدیریتی تقویت شود. همچنین با بهره گیری از روش ها و تجربیات بین المللی، تصویب قوانین و مقررات جامع و واحد، ایجاد پنجره واحد سرمایه گذاری در نهادهای متولی به ویژه سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری با کمک وزارتخانه های امور خارجه، اقتصاد و دارایی، راه و شهرسازی و وزارت کشور، مشاوره لازم به سرمایه گذاران داده و تسهیلات مالی، حقوقی و اداری تامین شود تا بتوان پروژه های مختلف در سطوح متنوع گردشگری را معرفی، ایجاد یا تکمیل کرد. در این میان، بدیهی است که این امر نیازمند عزم ملی و باور داخلی در سطوح مختلف مدیریتی و کارشناسی است.
خراسانی زاده البته اضافه می کند که یکی از موانع مهم در مورد سرمایه گذاری در زیرساخت های گردشگری، نبود بسته های سرمایه گذاری قابل دفاع است. به گفته او، متاسفانه با وجود برخی ادعاها، در عمل برای بخش عمده ای از بسته های سرمایه گذاری مطالعات امکان سنجی دقیق و مشخصی انجام نشده است. این در حالی است که سرمایه گذاران برای کاهش ریسک خود نیازمند اطلاعات کامل و دقیق هستند. این موضوع در مورد سرمایه گذاران خارجی اهمیت بیشتری دارد؛ زیرا سرمایه گذار خارجی به دلیل عدم اشراف بر وضعیت بازار در ایران نیازمند اطلاعات دقیق راجع به پروژه های سرمایه گذاری بر مبنای استانداردهای بین المللی است. مهم تر اینکه، وقتی موضوع فاینانس در میان باشد، بانک های عامل خارجی تنها مطالعات امکان سنجی انجام شده بر مبنای استانداردهای بین المللی و توسط موسسات معتبر را برای ورود در بحث سرمایه گذاری قابل پذیرش می دانند.
اتکا به سرمایه های داخلی در کوتاه مدت
بر مبنای مطالعات ذکر شده، در این بین توجه ویژه به بخش خصوصی داخلی در کنار جلب سرمایه های خارجی از اهمیت زیادی برخوردار است. مطالعه صنعت گردشگری ترکیه نشان می دهد حدود ۷۰ درصد از سرمایه گذاری بخش گردشگری این کشور توسط بخش خصوصی داخلی انجام شده است و سرمایه گذاران خارجی تنها ۱۵ درصد از سرمایه لازم این بخش را تامین کرده اند.
در ایران نیز با توجه به تصویر ارائه شده از کشور در رسانه های خارجی طی سه دهه گذشته، انتظار هجوم سرمایه گذاران خارجی به صنعت گردشگری ایران در کوتاه مدت تصوری منطقی نیست و لازم است اتکای سرمایه گذاری در این بخش – حداقل در کوتاه مدت- بر سرمایه گذاران داخلی باشد.
به این ترتیب، می توان گفت موفقیت در جذب سرمایه برای حوزه زیرساخت های گردشگری از عهده یک سازمان مشخص خارج است و همکاری سازمان ها و نهادهای مسوول به منظور رفع موانع موجود را می طلبد.
