سرمایه گذار خارجی ترکیب واژگان جالبی است: شخص یا شرکتی خارجی که بخشی از سرمایه اش را در کشوری دیگر به امانت بگذارد. مهم ترین مولفه های معنایی این ترکیب عبارتند از: سرمایه و اعتماد. در این ترکیب اما واژه «خارجی» نیز نقش ایفا می کند؛ واژه ای که در زبان شناسی سیاسی ایرانیان چندان خوش آهنگ نیست. در این مختصر می کوشیم تا چند پیش فرض رایج را در حوزه مفهوم سرمایه گذاری خارجی نقد کنیم. اجازه دهید واژه به واژه پیش برویم.
سرمایه گذار: واقعیت این است که ذهنیت ما ایرانیان نسبت به مفهوم سرمایه نیز چندان روشن نیست. نتایج یک جست و جوی کمی در ۵۰ متن اقتصادی مرتبط با سرمایه گذاری در ایران از تاریخ ۲۰ تا ۳۰ اردیبهشت سال جاری یعنی یکی از دو فصل همایش های مربوط به سرمایه گذاری در ایران نشان می دهد که ۲۹۴ بار ترکیب «سرمایه گذار» به کار رفته است.
از این تعداد ۱۵۳ بار «سرمایه گذار خارجی» استفاده شده و ۴۷ بار «سرمایه گذار داخلی» و فقط ۵ بار واژه «سرمایه» به تنهایی به کار رفته و سایر ترکیبات مانند «سرمایه دار» نیز کلا از صحنه غایبند. نتایج این جست و جوی ساده ممکن است معرف جامعه آماری دقیقی نباشد؛ اما بیایید بازی با کلمات و توجیهات علمی و روش تحقیقی را کنار بگذاریم و واقعیت ها را آن طور که هست ببینیم. عموم ایرانیان نخبه، به گواهی این متون، سرمایه گذاری را در سرمایه گذاری خارجی خلاصه می کنند.
بی آنکه به نوع و ماهیت سرمایه و الزامات گذاردن آن توجه کنند. گویی «سرمایه گذار خارجی» موجودی فرازمینی یا عنصری شیمیایی است که در شرایط پسابرجام ناگزیر به ترکیب با عناصری همگن در ایران است، چنین نیست. چند آسیب به این نگاه وارد است، اول اینکه سرمایه گذاری را غالبا فرآیندی خارجی محور به تصویر می کشد و سرمایه گذار ایرانی را به محاق می برد. (می دانستید که در خوش بینانه ترین شرایط و در صورت تحقق همه پیش بینی ها، سرمایه های خارجی کمتر از یک پنجم نیاز کشور به سرمایه گذاری را تامین می کنند؟)
دوم اینکه واژه «خارجی» به خودی خود مشکل زا است. تقریبا هیچ کشور سرمایه پذیری در جهان سرمایه گذاری را دست کم از منظر تبلیغاتی و رسانه ای به داخلی و خارجی تفکیک نمی کند. حتی وقتی بر امتیاز مالکیت صددرصدی شرکت یا تجارت ثبت شده خارجیان تاکید می کنند از به کار بردن واژه «خارجی» پرهیز می شود. «غیریت سازی» راهبردی گفتمانی است که جز برای تفکیک خودی و غیرخودی به کار نمی رود و در مباحث اقتصادی این راهبرد، یک سم مهلک است؛ سمی که در هر دو سو به یک اندازه تخریب می کند: هم سرمایه گذار غیرایرانی را نگران می کند و هم مخاطب داخلی را نسبت به موضوع بیگانه می سازد.
نکته سوم و آخر اینکه، ظاهرا در کشور ما هر سرمایه گذار خارجی با دیگری برابر نیست. منطقه آزاد چابهار را در نظر بگیرید: بهشتی آرمانی برای سرمایه گذاران افغان. سال هاست که سرمایه گذاران افغان علاقه مند به مشارکت در طرح های تجاری و اقتصادی چابهار همتراز با سایر سرمایه گذاران خارجی به رسمیت شناخته نمی شوند. طی دو سال و نیم گذشته و به همت دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد، مشکلات این سرمایه گذاران وفادار و کم توقع به تدریج کم شده است؛ اما کلید حل تمام مشکلات در دست مناطق آزاد نیست.
سرمایه گذار افغان پایش را که از محدوده منطقه آزاد چابهار بیرون می گذارد با انبوهی از قوانین محدودکننده رو به رو است: از تردد آزادانه کامیون هایش در خط مرزی تا قوانین دست و پاگیر سرزمین اصلی. در مجموع سرمایه گذاری خارجی برخلاف تصور، موضوعی نوپا در کشور ماست. تحقق نسبی این مفهوم در گرو شناخت دقیق مساله است و این شناخت جز با بر هم زدن برخی انگاره های ذهنی مان ممکن نیست.
