به گزارش نیچر: جنگ داخلی سوریه الهام بخش تلاش های خلاقانه بسیاری برای مستندسازی و حفاظت از سایت ها و آثار باستانی در معرض تهدید جنگ و غارت بود.
وقتی جنگ بین شورشیان و نیروهای دولتی سوریه در نزدیکی Aleppo موزه موزاییک Ma’arra در سال ۲۰۱۲ آغاز شد، باستان شناسان به سرعت وارد عمل شدند. برای حفاظت از شاهکارهای کاشی و موزائیک دوران بیزانس و روم این موزه، تیمی متشکل از محققین سوریه و ایالات متحده تصمیم گرفتند آثار تاریخی و هنری این مجموعه را در ورقه های محافظتی بپیچند و کیسه های شنی را به دور آنها بچینند.
نتیجه کار موفقیت آمیز بود. در ماه ژوئن یک بمب حیات موزه را مورد اصابت قرار داد و اگرچه به برخی از موزاییک های انبار شده در خارج از موزه آسیب های جدی وارد ساخت اما به ۱۵۰ متر مربع موزاییک داخل موزه که تاریخ آنها به قرن سوم تا شانزدهم میلادی برگشت، آسیب جدی وارد نساخت.
پروژه Ma’arra یک پروژه موفق بود. اما تنها یکی از ده ها تلاشی است که در راستای حفاظت از گنجینه های فرهنگی در معرض تهدیدات جنگ داخلی سوریه، صورت گرفته است. چنین تجاربی می تواند برای سایر نقاط در معرض تعارض نیز درس هایی به همراه داشته باشد. Robert Bewley، باستان شناس دانشگاه آکسفورد انگلیس معتقد است با نشر این تجارب می توان امیدوار بود در هنگام صلح و پس از اتمام تعارضات، مردمان این سرزمین ها از میراث باستانی غنی تری برخوردار بوده و از دیدن دوباره انها لذت ببرد.
تلاش های حفاظتی این چنینی در ماه های اخیر که داعش سایت های باستانی مهمی از سوریه نظیر شهر تاریخی دورا، معابد پالمیرا و اوروپیس را تخریب کرد، شدت بیشتری گرفت. اگرچه تنها با مداخله اندک نیروهای ارتش می توان از چنین حملاتی جلوگیری کرد اما باستان شناسان امیدوارند بتوانند نمونه هایی هر چند اندک، از سایت های در معرض تهدید را برای نسل آینده حفظ کنند.
به هر حال محققین نسبت به توانایی های خود – برای کاهش آسیب های ایجاد شده ناشی از غارت ها، ساخت و سازهای غیر قانونی و با برنامه ریزی های ضعیف – خوشبین هستند. مستند سازی و تجزیه و تحلیل های متعدد از تصاویر ماهواره ای سایت های باستان شناسی در طول زمان بیان گر این واقعیت هستند که این سایت ها بیشتر به واسطه غارت و ساخت و ساز در معرض تخریب واقع شده اند تا حملات گروه دولت اسلامی که متاسفانه حمله به سایت های تاریخی را در فیلم های تبلیغاتی خود به یک عادت مبدل ساخته است. این تخریب های ناگوار تنها در سایت های تاریخی سوریه و عراق در حال وقوع نیست بلکه غارت گنجینه های میراث فرهنگی در کشورهای دیگری چون یمن، تونس، لیبی و مصر نیز رایج شده است.
پروژه ای به رهبری Robert Bewleyبه منظور مستند سازی سایت های باستان شناسی آسیب پذیر، از موریتانی تا ایران و از ژانویه ۲۰۱۵ آغاز به کار کرده است. با استفاده از تصاویر ماهواره ای، عکس برداری هوایی و دیگر داده ها، پایگاه داده ای مشتمل بر ۹۴ هزار سایت باستان شناسی شکل گرفته است. داده های این پایگاه شامل اطلاعات اولیه ای از تاریخچه و مکان هر یک از این سایت ها است.
Robert Bewley و همکارانش امیدوارند به زودی بانک اطلاعات خود را به صورت آنلاین برای استفاده عموم منتشر سازند. دولت اردن هم اکنون نیز با استفاده از این داده ها از سایت های باستانی خود در برابر آسیب های ناشی از ساخت و سازها استفاده می کند.
تلاش های جهانی
پروژه ی دیگری با نام بانک اطلاعات یک میلیون تصویری، با استفاده از دوربین های سه بعدی، به ثبت سایت های در معرض خطر در منطقه خاورمیانه و آفریقا می پردازد. این پروژه توسط موسسه باستان شناسی دیجیتال – با همکاری محققین دانشگاه آکسفورد و هاروار در کمبریج، ماساچوست و موزه آینده در دبی – هدایت می شود. این گروه امیدوار است در ماه های آینده حدود ۵ هزار دوربین سبک و کوچک را برای ثبت و عکاسی از سایت ها و میراث ملل در اختیار عکاسان داوطلب قرار دهد.
در سوریه، یک سازمان غیر دولتی به نام «روز بعد» در تلاش است برای نجات موزه موزاییک Ma’arra و تعمیر آسیب های ناشی از حمله بمب های بشکه ای ماه ژوئن، پول جمع آوری کند. عمار العظم، باستان شناس سوری در دانشگاه ایالتی Shawnee در اوهایو که به این تلاش کمک می کند معتقد است موزائیک های این سایت و دیگر گنجینه های فرهنگی سمبل های مهمی برای تقویت هویت ملی هستند.
Brian Daniels، باستان شناس دانشگاه پنسیلوانیا در فیلادلفیا می گوید: تلاش های اولیه برای نجات موزه Ma’arra درس مهمی برای محققان به همراه داشت است. اغلب امحققین بر این عقیده هستند که حفاظت از میراث نباید از واکنش های گسترده تر بشردوستانه به تعارض و جنگ جدا باشد. Daniels بر این باور است: باستان شناسان در پروژه Ma’arra از ساکنین محلی خواستند تا تصمیم بگیرند کدامیک از آثار هنری این موزه از اهمیت بیشتری برای حفاظت برخوردار است. گام ساده ای که می تواند حسن نیت ایجاد و به شناسایی قابل توجه جنبه های فرهنگی آثار هنری کمک کند.
دیگران درس های بیشتری از جنگ سوریه گرفته اند. Bassel Kaghadou یکی از تسهیلگران برنامه های سازمان ملل متحد در رابطه با آینده سوریه می گوید: باستان شناسان و دیگر محققین باید تلاش کنند برای حفاظت از آثار و سایت های غیر قابل تعویض فرهنگی صدای بلندتری در دولت ها داشته باشند.
وقت آن رسیده است که دانشمندان و محققین قدرت لابی گری و چگونگی انجام آن را یاد بگیرند. ساده بگویم، ما در حال از دست دادن میراث جهانی و بخشی از خاطرات انسانی هستیم.
