تفکری که نیازهای بوم شناسی را نه یک ضرورت و امر حیاتی، بلکه خواسته لوکس طرفداران محیط زیست انگاشته و با هر حربه ای سعی در متهم کردن و منزوی ساختن صداهایی داشته که این نیازها را فریاد زده اند. از میان صدها آسیب وارده به طبیعت مظلوم این سرزمین، سه نمونه بارز و جدیدترین آن ها؛ خشکیدن دریاچه ارومیه، هجوم کشنده ریزگردها به خطه خوزستان و شور شدن دریاچه سد گتوند در حد شوری دریاهای آزاد، است. این ها دست آوردهای متخصصان و مدیرانی است که به عمد یا به سهو نصیحت دلسوزان محیط زیست را نشنیده، به بیراهه رفته و افزون بر تهدید سلامتی مردم، زیان های هزاران میلیاردی به طبیعت و منافع آن ها وارد کرده اند.
اکنون پس از آزمون و خطاهای فراوان، در دیار شیراز، پایتخت فکر و فرهنگ سرزمین کهن، یکی دیگر از این دست تصمیم های متضاد با طبیعت در حال رخ دادن است. علی رغم مخالفت سازمان محیط زیست، سدی به نام “تنگ سرخ” در محدوده شهری پر جمعیت (حدو ۱/۵ میلیون نفر) بر سازندی از جنس مارن و گچ، و در نزدیکی گسل فعال سبزه پوشان با همکاری متولیان شهر و با تایید تعدادی از متخصصان آب، در حال گذراندن مراحل اولیه اجرایی است. مجریان سد، برای دست یابی به هدف اصلی آن (مهار سیلاب رودخانه خشک شیراز)، سازه ای را پیشنهاد کرده اند که برای انتخابش ابتدایی ترین اصل مهندسی آب و خاک (آزمون گزینه های مختلف با معیار های اقتصادی، فنی، اجتماعی، فرهنگی و محیط زیستی و سپس انتخاب گزینه برتر) را انجام نداده اند. آن ها از ابتدا با اتکا بر بازدیدهای زمینی، تنها یک گزینه یعنی ایده بنای سد را در دستور کار قرار داده اند.
حوزه آبخیز این سد یکی از منابع اصلی تامین آب تالاب مهارلو واقع در حاشیه شرقی شیراز است. با احداث این سد و مصرف آب آن برای ایجاد مراکز تفرجگاهی پیرامون (که از هم اکنون اراضی آن با قیمت های گزاف در حال خرید و فروش است)، گلوی نیمه مرطوب دریاچه مهارلو فشرده تر می شود. به این ترتیب، نیمه جانی که برای این تالاب باقی مانده از آن ستانده می شود.
آگاه باشیم که تمام طرح های سدسازی در حوضه های بالادست دریاچه هایی چون ارومیه و بختگان-طشک که امروز یکی از مشکلات اصلی کشور است، با تایید متخصصان مطرح آب کشور بنا شده اند. اما، امروز هیچ یک از آن ها نه تنها حاضر به پذیرش مسوولیت امضای خود نیستند، بلکه به نوعی مدعی نیز می باشند. از روز پیدایش تفکر ایجاد سد تنگ سرخ، گروهی از متخصصان آب و خاک استان و کشور به دلایلی که در پی می آید اثرات منفی ساخت سد را بیشتر از آثار مثبت آن می دانند. آن ها با استناد به برخی پژوهش ها و نظر برخی اساتید از جمله آقایان دکتر سید آهنگ کوثر، دکتر قدرت الله فرهودی، دکتر مجید اسدی و… به این جمع بندی رسیده اند که ساخت این سد نه تنها به نفع مصالح عمومی نیست، بلکه در کوتاه مدت و دراز مدت منافع عمومی، جان و مال مردم را تهدید می کند.
دلسوزان محیط زیست که به هر زبانی نادرست بودن این سازه را فریاد کرده اند، جوابی جز تهدید، بی پاسخی و دعوت به دادسرا نشنیده اند. آیا زمان آن نرسیده است که زبان طبیعت را بفهمیم و کفاره هایی را که از بی توجهی به طبیعت در حال پرداخت هستیم به یاد آوریم و یک بار هم که شده واقعه را قبل از وقوع علاج کنیم؟
مهم ترین دلایل مخالفان این سد را در چند فراز مشخص زیر می توان خلاصه کرد:
– نزدیکی محل بنای سد به گسل ها به ویژه گسل سبزه پوشان و خطر شکست سد در اثر زمین لرزه که حیات ساکنان یک و نیم میلیون نفری شیراز را تهدید می کند. به این مسئله باید حرکت کوه دراک را نیز افزود.
– حتی اگر احتمال خرابی ناخواسته (طبیعی) را صفر که فرضی محال است، بپذیریم، امکان تخریب مصنوعی سد احداث شده بر فراز یکی از مهم ترین کلان شهرهای کشور وجود دارد. دشمنان دد صفتی چون رژیم صهیونیستی و تروریست های تکفیری (دشمنان آشکار نظام مقدس جمهوری اسلامی) که به معاهدات جهانی (معاهده IHL ممنوعیت تخریب سدها) پایبند نیستند، با احداث این سد راهی ساده و کم هزینه برای تخریبی وسیع خواهند یافت. پرتاب بمب هایی بسیار ابتدایی (بمب بشکه ای) به درون مخزن و پشت دیواره دو سد آلمان در جنگ جهانی دوم و تخریب آن ها تجربیات تلخی را به جای گذاشته است.
– گریز آب از دریاچه و آبدار کردن لایه های مارنی اطراف که سبب ایجاد توده های گلی در سیلاب ها و مدفون کردن مناطق مسکونی اطراف خواهد بود.
– بالا آمدن سطح سفره آب زیرزمینی در اراضی پایین دست سد (مناطق مسکونی دشت شیراز)
– کاهش قابل توجه آب ورودی به تالاب مهارلو که تنها منبع آب آن سیلاب هایی است که قرار است با احداث این بنا بخش بزرگی از آن در دریاچه سد ذخیره شود. این موضوع سبب خشکی مداوم دریاچه و تبدیل آن به یک منشا ریزگرد فعال شده و شهرهای شیراز، سروستان و روستاهای اطراف آن را تهدید می کند.
– رسوب دهی فراوان اراضی حوضه سد که سبب پر شدن مخزن آن در کوتاه مدت می گردد.
مخالفان بنای سد بر این باورند که برای مهار سیل رودخانه خشک شیراز روش های مدیریتی و زیستی سازگار با محیط زیست فراوانند. نمونه ای از آن در سر شاخه نهر اعظم در کلستان (۳۰ کیلومتری غرب شیراز) به وسیله اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری فارس انجام شده که در سطح ملی نیز الگو است. بر اساس پژوهش های انجام شده با اجرای این طرح، از سال ۱۳۸۵ با اصلاح کاربری اراضی و به کمک مردم، نه تنها از روان آب برای تولید کشاورزی (بادام، انگور و انجیر دیم) استفاده شده، بلکه به میزان چشم گیری از شدت سیل کاسته شده است.
