به گزارش «دنیای سفر»، سال های سال از زمانی که برای صنایع دستی و هنرهای سنتی تشکیلاتی ایجاد شد می گذرد اما هنوز تعریف دقیقی از این واژه وجود ندارد. در واقع ارائه تعاریف متعدد و متفاوت، نشانه ای از این ادعا است.
این تعاریف در گزارشی درباره وضعیت صنایع دستی و آسیب شناسی آنکه توسط زهرا تقدس نژاد و سعید شفیعا از کارشناسان دفتر مطالعات فرهنگ و آموزش (گروه ورزش، میراث فرهنگی و گردشگری) این مرکز نوشته شده آمده است. در بخشی از این گزارش درباره تغییرات مفاهیم و تعاریف ذکر شده که اولین تعریف در سال ۱۳۴۸ توسط شورای صنایع دستی ایران ارائه شده است. با این مضمون: «صنایع دستی به آن رشته از صنایع اطلاق می شود که تمام یا قسمتی از مراحل ساخت فرآورده های آن با دست انجام گرفته و در چهارچوب فرهنگ و بینش های فلسفی، ذوق و هنر انسان های هر منطقه با توجه به میراث های قومی آنان ساخته و پرداخته می شود».
آخرین تعریف بین المللی که از صنایع دستی توسط کارشناسان بین المللی در سمپوزیم بین المللی یونسکو- ITC مانیل فیلیپین سال ۱۹۹۷ارائه شد چنین است: مراد از محصولات صنایع دستی، محصولات ساخته شده صنعتگران است. چه با دست و چه با ابزارهای دستی و یا وسایل مکانیکی، البته مشروط بر آنکه با نقش مستقیم کار دستی صنعتگر، بیشترین اهمیت را در ارائه محصول نهایی داشته باشد. این محصولات بدون محدودیت کمی و با استفاده از مواد خام منابع دائمی، زیباشناختی، هنری، ابداعی، فرهنگی، کارکردی سنتی یا سمبلیک داشته و از نقطه نظر دینی یا اجتماعی، دارای ارزشی شناخته شده در بوم خود هستند.
هنوز تعریف جامعی از صنایع دستی وجود ندارد
اما آخرین تعریف در سال ۱۳۹۶ در قانون حمایت از هنرمندان، استادکاران و فعالان صنایع دستی مصوب ۱۳۹۶ چنین است که «صنایع دستی ایران مجموعه ای از صنایع هنری و دستی است که ضمن رعایت ضوابط شرعی و قانونی با محوریت خلاقیت، ذوق و زیبایی شناسی با بهره گیری از مواد اولیه قابل دسترس تولید می شود و فرآیند ساخت و تولید محصول به صورت فردی یا گروهی، عمدتاً با دست و یا کمک ابزار مورد نیاز انجام می گیرد».
گروه هنرهای سنتی فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران، در سال ۱۳۸۲ واژه «هنرهای صناعی» را گویاتر و کامل تر از واژه «صنایع دستی» دانست و هنرهای صناعی را به عنوان زیر مجموعه مهمی از هنرهای سنتی تعریف کرده است.
طبق تعریف فرهنگستان هنر، هنرهای سنتی با منشأ گرفتن از مبدأ واحد، محمل سیر و سلوکی فردی است که از طریق دریافت شهودی بر مبنای آدابی معنوی و به شیوه استاد شاگردی انتقال می یابد و صورتی از تجلیات گوناگون زیبایی حقیقی را متناسب با شرایط زمانی و مکانی در اثر هنری فراهم می سازد. در حالی که صنایع دستی (هنرهای صناعی) بخشی از هنرهای سنتی است که با بهره گیری از فنون و مهارت های متناسب و با قابلیت تکثیر غیر ماشینی در متن زندگی فردی و جمعی عرضه می شود.
وقتی از هنرهای سنتی و صنایع دستی صحبت می شود، بخشی از رشته های هنرهای سنتی جز صنایع دستی به حساب نمی آیند
جای توجه دارد که مطابق آئین نامه داخلی و ضوابط اجرایی شورای ارزیابی هنرمندان کشور، گروه هنرهای سنتی و صناعی را شامل یازده سرشاخه دانسته که شامل معماری سنتی و تزئینات وابسته به معماری، صحافی سنتی و جلدسازی و کاغذسازی، بافتنی ها و نساجی های سنتی، صنایع و آرایه های فلزی، چوبی، سنگی، شیشه ای، چاپ های سنتی، سفالگری، کاشی و سرامیک سازی، نگارگری و سازسازی هستند.
البته وقتی از هنرهای سنتی و صنایع دستی صحبت می شود، بخشی از رشته های هنرهای سنتی جز صنایع دستی به حساب نمی آیند، مانند: خوشنویسی، نگارگری، موسیقی و نمایش های آئینی. همچنین لازم به ذکر است ماهیت هنرهای سنتی حفظ، احیا و اشاعه است و همانند گلخانه عمل می کند هنرهای هر منطقه شناسایی و اگر در خطر باشند یا به دست فراموشی سپرده شده باشند، توسط کارشناسان تحقیق و بررسی بر روی آن آغاز شده، نمونه ها جمع آوری، با مهندسی معکوس دانش و فنون شناسایی و احیا و از آن محافظت می شود تا به مرحله تکثیر برسد. از آنجا که ماهیت صنایع دستی تکرار است با تکرار، تکثیر و کاربرد معرفی می شود. از نظر وجوه فعالیت نیز جایگاه هر دو حوزه مشخص و دارای اهمیت بسزایی است.
