به گزارش «دنیای سفر» رضا دبیری نژاد کارشناس موزه به مناسبت روز جهانی موزه و میراث فرهنگی در یادداشتی نوشت: روز جهانی موزه ها هر ساله بهانه ای است تا نگاهی دوباره به موزه و ظرفیت های انداخته شود و حتی به این اندیشیده شود که چگونه می توان از این نهاد چند منظوره در حال گسترش طرحی نو در انداخت. از همین رو شورای بین المللی موزه ها- ایکوم هر ساله شعاری را برای این روز برمی گزیند تا از طریق این شعار خط حرکتی را برای سال موزه ها تعیین کند.
شعار سال موزه ها به طور معمول یکی از این سه کارکرد را دارد: یا اهمین و ظرفیت موزه را نشان می دهدیا مفهوم و کارکرد موزه را گسترش می دهد و یا در وهله سوم یک چشم انداز برای حرکت موزه ها در سال پیش رو تعریف می کند که با چنین رویکردی معمولاً به سمت یک نگاه راهبردی فراگیر می رود که هر موزه به تبع این که در کجا قرار گرفته است و یا چه موضوع و مجموعه ای دارد تلاش می کند این راهبرد کلان را به یک راهبرد بومی تبدیل کند و برای آن برنامه های عملیاتی بسازد نققش خود را در شبکه موزه ها ایفا کند.
در سال جدید نیز شورای بین المللی موزه ها شعار “موزه ها، پایداری، زیست بهتر” را برگزیده و اعلام کرده است. شعاری که در بخش نخست خود به پایداری می پردازد که انواع پایداری را در بر می گیرد که شامل پایداری اجتماعی و پایداری فرهنگی تا پایداری سیاسی و اقتصادی جوامع می شود. البته مفهم پایداری و یا توسعه پایدار از جمله مفاهیمی است که در سالهای اخیر ابعاد مختلفی گرفته و از یک دستورالعمل به یک نگرش تبدیل شده است.
همین نگاه فرآیندی سبب می شود تا ابعاد فردی و اجتماعی به هم پیوند بخورند و پایداری و زیست جوامع با پایداری و زیست افراد تلاقی پیدا کند و در واقع باید بگویم یک جامعه وقتی به پایداری می رسد که بتواند همواره به سمت زیست بهتر افراد جامعه اش حرکت کند.
شاید بتوان این شعار را در راستای نگرشی دانست که سال ها پیش تر برآمده است که به سوی اجتماعی شدن موزه ها حرکت می کند و توقع دارد تا موزه به مثابه نهادی اجتماعی نقش مؤثری در زیست اجتماعی داشته باشد و فعالیت های خود را با چنین هدفی برنامه ریزی کنند. در واقع امروزه موزه ها را نمی توان از جامعه جدا نگریست و آنها را جزیره ای مستقل از شرایط اجتماعی دانست.
شرایط اجتماعی همان چیزی است که بر زیست بشر تأثیر می گذارد و حتی فراتر از یک جامعه بر زیست همه جوامع اثر دارد. زیست امروزه زیستی تک ساحت نیست و حتی نمی توان جنبه های فرهنگی و اجتماعی را ثانویه تلقی کرد که در درجه دوم اهمیت قرار می گیرند بلکه ابعاد مختلف زیستی همه با هم معنای زندگی یا زندگی مطلوب را شکل می دهند و هر کدام از ابعاد زیستی می تواند بر سایر جنبه ها اثر بگذارد و آنها را بهبود بخشد یا نابسامان کند.
از این رو زیست مطلوب را می توان یک منظومه در حال حرکت در نظر گرفت که در موقعیت های نسبی بازتعریف و سنجش می شود و یک وضعیت ثابت و قطعی ندارد اما می دانیم که حتی این وضعیت نسبت با افراد مختلف هم تغییر می کند از همین رو تنها می توانیم به شرایط بهره برداری از امکانات زیستی تکیه کنیم و همچنین مهم تر از همه امکانات آگاهی نسبت به خود زیست است که این آگاهی هم باید در سطح فردی و هم سطح جمعی شکل بگیرد و البته می دانیم که آگاهی نیز یک امر جاری است و یک نقطه ثابت ندارد.
برای رسیدن به چنین بسترهایی نیازمند نهادهایی اجتماعی هستیم که هرکدام به موضوعات و جنبه هایی در جامعه بپردازند و زمینه آگاهی بخشی در جامعه را نیز فراهم آورند. موزه ها از یک سو می توانند موضوعات مختلفی را در خود جای دهند و این فراگیری موضوع برای آنها یک قابلیت ویژه است اما وجه دیگر آن است که می توانند دستاوردها و نشانه های این موضوعات را که در خود جای داده اند در دسترس عموم قرار دهند از این رو نقش واسطه گری اجتماعی دارند اما این به تنهایی برای اینکه بگوییم موزه ها نقش کافی در ایجاد زیست بهتر دارند کافی نیست.
بلکه موزه ها باید کنشگری اجتماعی داشته باشند تا بتوانند خود را به عنوان عنصری پویا و اجتماعی تثبیت کنند وگرنه در وضعیتی منفعل و جزیره ای در جامعه می مانند. برای این کنشگری فعال باید هر موزه ابتدا نسبت موضوع خود را با زیست جامعه مشخص کند و قابلیت های موضوع و مجموعه های خود را برای ایفای نقش در زیست بهتر تعیین کند.
حتی باید در نظر داشته باشیم که در تغییر شرایط و ایجاد وضعیت ها یا بحران های جدید نیز باید دوباره به سراغ داشته ها و موضوع موزه رفت و مشاهده کرد که چه نسبت یا پاسخی در این شرایط و موضوع وجود دارد و بعد این داشته ها و پاسخ ها را به آگاهی جامعه رساند که البته این آگاهی بخشی از طریق یادآوری، نمایش، رویدادسازی و روایتگری در موزه اتفاق می افتد.
آنچه موزه ها را برای زیست بهتر صاحب توانایی می کند سطح تماس و قراگیری آنها با جامعه است اما آنچه آنها را قدرتمند می سازد هوشمندی و فعالیت اجتماعی در زیست زمانه با قالب های موزه ای است. در نظر داشته باشیم که زیست بهتر(well-being) که شورای جهانی موزه ها در شعار امسال برگزیده است اصطلاحی است که دانش های مرتبط با سلامت ناشی شده و بر معنای آن بحث های مختلفی انجام شده است که می توانیم آن را ناشی از تغییر و گسترش مفهوم سلامت دانست. سلامتی دیگر آن معنای یک وجهی گذشته را ندارد و ابعاد روانی، اجتماعی، معنوی و فرهنگی به خود گرفته است و سلامتی در همه ابعاد به یک حق فردی و عمومی تبدیل شده است و از همین رو تحقق این شعار را باید در پیوند حوزه های دانشی موزه شناسب و سلامت دانست.
یعنی اگر به دنبال تحقق این شعار هستیم باید گفتگوها و همفکری هایی میان اهالی موزه و اهالی مدیریت سلامت شکل گیرد و سعی کنند زمینه های اشتراک و نزدیکی دو حوزه را بیابند. موزه داری امروزه در این معنا یک حوزه بینارشته ای است که به دلیل قرارگیری در موقعیت ارتباط های چندگانه ابعاد مختلفی دارد و برای شناخت و بهره گیری از این ابعاد گوناگون باید از دانش های مختلف هم در جهت شناخت و هم در جهت برنامه ریزی استفاده کرد.
موزه ها دیگر یک مکان تک ساحتی نیستند بلکه یک امکان زاینده هستند که می توانند با زایندگی خود از مجرای بینارشته ای به زیست بهتر جامعه و افراد کمک کنند این گونه است که موزه را نباید سطحی و ساده نگریست بلکه باید عمیق دید و تخصصی نگریست و این عمق و تخصصی بودن را در پایداری حرفه ای آنها جستجو کرد.
