به گزارش «دنیای سفر»، اگر چه کهن ترین فرش ترکمنِ یافت شده مربوط به هزار و ۸۰۰ سال قبل است اما این فرش نمی تواند اثبات کند که قبل از آن نیز فرش بافی وجود داشته یا خیر چرا که دلیل آن وجود طرح فرش هایی مانند هشت ضلعی های ترکمنی است که خود را در فرش های صدها سال پیش از میلاد نشان می دهند.
نظریه ای که مدت هاست تایید شده آن است که ترکمن ها در آغاز به فرش های خود به مثابه اشیایی دارای کاربرد ناب بدون ارزش هنری می نگریستند اما بعدها ترکمن ها به ارزش هنری کار دست خود آگاه شدند و آنگاه این هنر ارزشمند به مثابه کالای قابل تعویض شناخته شد.
نقوش فرش اصیل ترکمن ذهنی یا حفظی بافت است و زنان ترکمن در تولید این دستبافت، آرمان و اندیشه های خود را با رنگ های دلخواه بر روی تار قالی گره می زنند تا تابلویی زیبا و مانا پیش روی بینندگان قرار دهند.
هزاران نفر در حوزه تولید ،بازاریابی و فروش فرش ترکمن در گلستان فعالیت می کنند، تار و پود فرش های ترکمن را اغلب زنان و دخترانی گره می زنند که از کودکی، یکی زیر دو تا رو، لالایی دلنواز مادران آنها بوده و امروز هنر آنها شهره جهان است.
قوم ترکمن قالیبافی را در کنار دامداری، همچون هنری ارجمند و اجدادی و عاملی برای تقویت زیربنای اقتصاد خانوادگی و ایلی خود حفظ کرده‌اند. قالیبافی حرفه زنان ترکمن است و آنان این هنر را نسل به نسل از گذشتگان به ارث برده‌اند؛ زن و دختر ترکمن به فرشبافی نه برای تفریح بلکه امری ضروری برای زندگی خود می‌نگرد. هرچند که این روزها بدلیل شرایط تحریم و گرانی مواد اولیه، ادامه این هنر برای نسل حاضر با مشکلاتی روبرو شده اما بازهم با تمام ناملایمات، این هنر ظریف ترکمن سینه به سینه از نسلی به نسل دیگر درحال انتقال است
«هاجر کرامت» یکی از این هنرمندان است که با گره عشق و هنر در قالی نقش مهمی در توسعه اقتصادی خانواده ایفا کرد و پس از ازدواج، استعدادهای نهفته اش تبلور یافت.
وارد مغازه یکی از کارآفرینان فرش گنبد می شوم. جلوی مغازه با انواع فرش های زیبای ترکمن تزئین شده است. هوای بهاری اندکی عطر فرش های نو را با داستان های چله کشی، در میان نماهنگ کوبش تار و پود بر روی دار در فضا می پراکند. «چایی سرد نشه» این را هاجر خانم گفت و رشته تخیلم را پاره کرد.
این بانوی هنرمند گفت: هنر سنتی فرش بافی را دختران ترکمن از کودکی یاد می گیرند . هیچ دختری در قوم ترکمن پیدا نمی شود که با تار و پود قالی آشنایی نداشته باشد و همه ما مدیون نقل های سینه به سینه گذشتگان خود پیرامون قالی بافی هستیم.
فرش ترکمن؛ آئینه فرهنگ و تمدن کوچ نشینان چند هزار ساله شرق دریای خزر
هاجر کرامت با یادآوری خاطره ای لبخند زد و افزود: ترکمن ها به دختر و پسری که تازه ازدواج کرده باشند قالی نفیس هدیه می دهند و در کنار آن هم دختران در جهیزیه حتما قالی اصیل دارند. من پس از ازدواج به این فکر افتادم که شغل آبا و اجدادی پدرشوهرم که فروش سیار قالی ترکمنی بود را توسعه دهم . مغازه کوچکی دست و پا کردم و کم کم علاوه براینکه کار و کاسبی من و همسرم در کنار یکدیگر گرفت این شغل را توسعه دادیم.
وی افزود: با گذشت چند سال مغازه ای مخصوص فروش نخ های طبیعی برای قالیبافی داریم و علاوه برآن در کارگاه تولیدی ما حدود ۸۰ زن ترکمن مشغول به فعالیت هستند.
این هنرمند گنبدی افزود: با توجه به پیشینه تاریخی فرش دستباف ترکمن، ابعاد و ویژگی های منحصربه فردش از استان ها و کشورهای دیگر از این فرش های بااصالت و باکیفیت استقبال ویژه ای دارند.
فرش دستباف ترکمن در سال ۱۳۹۰ ثبت ملی شد
کرامت گفت: این میراث کهن اجدادی با طرح و نقشه های متنوع در صنایع دستی گلستان مشهور است و زنان ترکمن اندیشه های خود را با رنگ های طبیعی دلخواه به روی تارهای قالی گره می زنند و خوشحالم وارد صنعتی شدم که نه تنها تخصص خانوادگی ام بوده بلکه باعث اشتغال بانوان زیادی شده است.
این بانوی ۴۷ ساله ترکمن افزود: با تولد فرزندانم کارمان روز به روز رونق گرفت و اکنون داماد اولم در کنار همسرم مشغول به فعالیت هست.
وی با اشاره به راهنمایی و مشاوره هر سه فرزند دخترش در توسعه این حرفه اظهار داشت: فرزند آخرم با اینکه هنوز هشت سال بیشتر ندارد ولی با انواع فرش، نمادها، نوع نخ و تاریخچه آن ها به خوبی آشناست.
همسرم به فرش های ترکمنی نگاهی هنری-اقتصادی دارد
خلیل آق آتابای همسر خانم کرامت گفت: با توجه به شور و شوق فراوان همسرم در راستای توسعه این حرفه سنتی قوم ترکمن من هم شغلم را از نوازندگی به فعالیت در این حرفه تغییر دادم و با کمک یکدیگر به مرور زمان کارمان را توسعه دادیم.
وی اظهار داشت: یکی از مهم ترین نمادهای قوم ترکمن، فرش های نفیس دستباف است که در طول سالیان بدون تغییر در طرح و نقش همچنان بافته می شود و نام هر طرح آن برگرفته از طایفه های مختلف قوم است که همسرم اول این موارد را به فرزندانم به خوبی آموخت و بعد هم سعی در معرفی بهتر آن در میان بانوان دیگر دارد.
عروسم در توسعه اقتصادی فروش فرش ترکمن نقش کلیدی داشت
پدر همیسر خانم کرامت هم گفت: بیش از ۵۵ سال در حرفه فروش فرش های سنتی و دستباف مشغول به کار هستم. پس از ازدواج پسرم با هاجر خانم فروش فرش دستباف مسیر توسعه پیدا کرد، عروسم پشتوانه من و پسرم شد و کارهایمان رونق بسیاری گرفت.
اوحدالدین آق آتابای افزود: بیش از ۹۷ درصد بافنده های فرش بانوان هستند و صفر تا صد کار توسط آنها انجام می شود.
همراه با خانم کرامت از مغازه خارج شده و وارد حیاط منزلشان می شویم که در هر گوشه و کنارش قاب های زیبایی از قالیچه های ریزباف و دستباف، چله ابریشم، کناره، ظاهرشاهی است از آن ها می گذریم و از پله ها بالا می رویم وقتی وارد منزل می شوم فرش های زیبای خانه به استقبالمان می آیند.
ثنا آق آتابای کوچک ترین دختر خانواده در حالی که دستان مان را می کشد و با خود همراه می کند می گوید: از زمانی که یادم می آید در خانه ما حرف نخ، بافت، قالی، نماد و طرح فرش بوده و با اینکه الان هشت سالم شده ولی همه قالی ها را به خوبی می شناسم.
وی افزود: مادرم الگوی من و خواهرانم است و همیشه دوست داریم مثل او شویم، شناخت ما از نقش و گل های بافته شده روی فرش دستباف و طرح های هندسی آن با راهنمایی های ایشان ممکن شد.
همانند مادرم در معرفی فرش ترکمن به جهانیان تلاش می کنم
مهسا آق آتابای دختر دیگر خانواده که آماده برگزاری مراسم عروسی خودش است گفت: از زمانی که خودم را شناختم مادرم عاشقانه از قالی صحبت می کرد و ما را هم همراه خود می کرد شاید شور و شوقش به این هنر اجدادی ما را هم در این مسیر قرار داد.
وی بیان کرد: پس از ازدواجم همانند مادرم در کنار همسرم در توسعه اقتصادی خانواده و معرفی فرش دستباف ترکمن به جهانیان تلاش می کنم و کارآفرین نمونه ای برای کشورم خواهم شد.
بر روی فرش دستباف ترکمن بیش از ۸۱۱ طرح و نماد بافته می شود
طرح هایی که ترکمن ها در بافت فرش به کار می برند، بیشتر شکسته و هندسی و شبیه طرح های بخارایی است که به آن “آخال” می گویند، زمینه این نوع قالی ها مزین به کتیبه ها و یا قاب های لوزی شکل است که به کمک خطوط متقاطع به هم ارتباط یافته اند.
مهم ترین نقوش و گل هایی که در بافته های ترکمن مورد استفاده قرار می گیرد، عبارت از “ماری گل، ناب گل، قفسه گل، درناق گل، تکه گل، انسی، قزل ایاق، تونیک گل، قوش گل، آوغان گل، تاج خروز، پنجاراگل، آق نقش، گل پنجه، ارساری گل، دالی و بشیر” است.
فرش های ترکمن در اندازه های بین یک تا ۱۲ متر مربع و در رنگ های قرمز لاکی، آبی سرمه ای، سبز پررنگ، سفید و بژ بافته می شود و رنگ هایی که اینک به فرش دستباف ترکمن اضافه شده شامل طوسی، دارچینی، عبایی، قهوه ای روشن، قهوه ای تیره، طلایی، نخودی و آبی آسمانی است.
گلستان با افزون بر ۲۰ هزار کیلومتر مربع وسعت در شمال ایران و در همسایگی کشور ترکمنستان قرار دارد و یک میلیون و ۹۰۰ هزار نفر جمعیت این استان از اقوام مختلف همچون فارس، کتولی، ترکمن و دیگر قومیت های مهاجر هستند.
