جمهوری چک با تاریخ غنی و میراث معماری بی نظیرش از موقعیت رقابتی خوبی در قلب اروپا برخوردار است. موقعیت جغرافیایی مناسب، وجود جاذبه های گردشگری زیبا و میزان باسوادی بالای جمعیت این کشور باعث ایجاد زمینه و زیرساخت مناسبی برای توسعه انواع مختلف گردشگری در این کشور اروپای مرکزی شده است. این کشور در تاریخ اول ژانویه ۱۹۹۳ و به دنبال تقسیم کشور چکسلواکی سابق پدید آمد و بیشتر نواحی آن در کمربند اقلیم معتدل چهار فصل قرار گرفته است. تاکنون ۱۲ اثر از این کشور در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است.
شرایط اقلیمی و موقعیت جغرافیایی این کشور، فرصتی مناسب برای توسعه فعالیت های متنوع گردشگری از قبیل کوهپیمایی سبک، دوچرخه سواری، اسب سواری، شکار، ماهیگیری، ورزش های زمستانی و غیره ایجاد کرده است. بیش از ۱۰ درصد از مساحت این کشور را مناطق حفاظت شده از قبیل پارک های ملی، ذخیره گاه زیست کره و … تشکیل می دهد. جمهوری چک شرایط زمین شناختی مناسبی برای چشمه های متعددی دارد که به عنوان آبگرم مورد استفاده قرار می گیرند. تاکنون ۳۶ چشمه آبگرم در این کشور ثبت شده که دارای تاریخچه طولانی بوده و از لحاظ پزشکی نتایج خوبی داشته است. از این رو، اخیرا جمهوری چک توسعه گردشگری سلامت را در دستور کار خود قرار داده است. گردشگری بخش مهمی از اقتصاد این کشور را شامل می شود و از سال ۲۰۰۳ حساب های اقماری گردشگری مورد استفاده برنامه ریزان و سیاست گذاران گردشگری این کشور قرار گرفته است.
تاریخچه توریسم در چکسلواکی سابق
تا جنگ جهانی دوم روند توسعه گردشگری در چکسلواکی سابق مشابه سایر کشورهای اروپایی بود. در سال های ۱۹۴۸ تا ۱۹۸۹ توسعه گردشگری در این کشور متاثر از رژیم های سوسیالیست و سرمایه داری سابق بود. طی این دوره، جابه جایی آزادانه شهروندان به وسیله قوانینی محدود شده بود و به همین دلیل، گردشگری عمدتا گردشگری داخلی بود. از سال ۲۰۰۱ پارادایم غالب توسعه گردشگری در این کشور، گردشگری اجتماعی بود که دولت با دادن یارانه سفر و ایجاد صندوق های اجتماعی باعث تقویت گردشگری داخلی در این کشور شده است. گردشگری ورودی این کشور در سال های ۱۹۷۰ تا ۱۹۹۰ در درجه اول متمرکز بر کشورهای بلوک شرقی بود. پس از سال ۱۹۸۹، گردشگری ورودی و همچنین خروجی با رشد همراه بود و برداشته شدن مرزها و محدودیت های اداری و مالی برای توسعه گردشگری، مسافرت شهروندان چکی به خارج از کشور را تسهیل کرد.
در سال ۲۰۰۸ تا ۲۰۰۹ گردشگری خروجی در این کشور با کاهش بی سابقه ای همراه بود که این امر نه تنها ناشی از تمرکز شهروندان بر گردشگری داخلی و واکنش آنها به رکود اقتصادی در جمهوری چک بود، بلکه ناشی از تغییر در روش جمع آوری داده های آماری خانوارها توسط اداره آمار چک می شد. این در حالی است که روند سا ل های اخیر نشان می دهد گردشگری ورودی این کشور از شرایط رکود اقتصادی خارج شده و روی ریل بهبود قرار گرفته است. گردشگران آلمانی با سهم ۲۰ درصدی در صدر گردشگران ورودی جمهوری چک قرار دارند و در درجه بعد، گردشگران کشور های مجاور، بازار هدف گردشگری این کشور را تشکیل می دهند. گردشگرانی که از روسیه به جمهوری چک می آیند، بیشترین مدت اقامت را دارند که این امر ناشی از اقامت در چشمه های آبگرم است. با گذشت زمان، مدیریت گردشگری در جمهوری چک دستخوش تغییرات قابل توجهی شده است. در حال حاضر وزارت توسعه منطقه ای، متولی اصلی مدیریت بخش گردشگری در این کشور محسوب می شود.
این وزارت همچنین ماموریت توسعه همکاری های بین المللی در بخش گردشگری را نیز به عهده دارد. اداره گردشگری چک که در زیر چتر این وزارت فعالیت می کند ، مسوول بازاریابی و توسعه گردشگری این کشور در بازارهای هدف است. دفاتر منطقه ای گردشگری نیز عهده دار توسعه گردشگری در نواحی خود هستند که نقش پررنگی در استفاده از بودجه های اتحادیه اروپا برای توسعه گردشگری در نواحی خود ایفا می کنند. کمیته گردشگری در جمهوری چک مسوول هماهنگی سازمان ها و نهادهای مرتبط با گردشگری در این کشور است و نقش دفاتر اطلاع رسانی را نیز ایفا می کند. مسوولیت بهبود کیفیت خدمات نیز بر عهده اتحادیه های مختلف گردشگری است که دفاتر آنها در سراسر این کشور وجود دارد. فعالیت های سازمان های مردم نهاد که بر توسعه گردشگری در این کشور تاثیرگذارند شامل حفظ میراث فرهنگی، تقویت غرور ملی، حفظ ارزش ها و سنت ها و فرهنگ عامه بخش های این کشور می شود.
امروزه وزارت توسعه منطقه ای بخشی از اختیارات خود را به مناطق تفویض کرده که این تقسیم قدرت و توانمندسازی مناطق باعث افزایش رقابت پذیری و افزایش جذابیت های مناطق مختلف در این کشور شده است. با ایجاد کارگروه های محلی و منطقه ای بین سال های ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۹، ۱۷ منطقه گردشگری با محوریت پراگ در این کشور تشکیل شده است که هر یک از آنها برای نوعی از محصولات گردشگری شناخته شده است. برای حمایت از توسعه گردشگری و فراهم کردن شرایط برای استفاده از بودجه های اتحادیه اروپا در راستای توسعه منطقه ای، چندین سند برنامه ریزی در این کشور تدوین شده که مهم ترین آن «سند چشم انداز گردشگری بین سال های ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۳» با اولویت توسعه گردشگری پایدار و توسعه منابع انسانی بوده است.
اما سه رهیافت اصلی از تجربه مدیریت گردشگری این کشور برای توسعه توریسم ایران قابل استخراج است؛
- تفویض مسوولیت بهبود کیفیت خدمات محصولات گردشگری به اتحادیه ها
- ایجاد دفتر بین سازمانی جهت هماهنگی با نهادهای دخیل در برنامه ریزی و توسعه گردشگری
- تقویت گردشگری اجتماعی با دادن یارانه سفر و ایجاد صندوق های اجتماعی برای توسعه گردشگری داخلی
نویسندگان
سیامک سیفی / دانشجوی دکترای گردشگری دانشگاه پانتئون سوربن فرانسه
سیدمهدی طباطبایی / کارشناس ارشد بازاریابی گردشگری
