به گزارش «دنیای سفر»، برخی سال ها مانند سال ۱۴۰۳ بحث بر سر نام گذاری حیوانی بالا می گیرد، چنانچه عده ای امسال را سال اژدها می دانند، اما عده دیگری در توجیه این مطلب می گویند: «به تقویم ایرانی، سال نهنگ است».
اما موضوع زمانی جالب می شود که بدانیم از اساس، نام گذاری سال ها به این شکل در باور ایرانیان و سپس در تقویم آن ها وجود نداشته است. گذاشتن نام حیوانات بر هر سال، روندی است که سر منشاء آن کشورهای آسیای شرقی بوده است. بعد از حمله قوم مغول به ایران و با توجه به مدت زمان طولانی حکومت آن ها بر مردم، برخی باورها، سنت ها و رسوم این قوم در ایران هم رواج یافت. موضوعی که یکی از نمودهای آن، راه یافتن گاه شمار حیوانی به تقویم ایرانی و باور ایرانیان است.
با این وجود بازهم گاه شمار جانوری که این قوم در ایران باب کردند دقیقا همان چیزی نیست که در چین، ژاپن، کره جنوبی و… رواج دارد. در واقع همین تفاوت ها سبب شده است که به برخی سال ها نام دو حیوان اطلاق شود.
اما در این رابطه ایرج ملک پور – منجم و استاد مؤسسه ژئوفیزیک نجوم و فیزیک فضا در یک گفت و گوی قدیمی این گونه توضیح می دهد: تقویم با سال نام حیوانی، مربوط به تقویم ترکی مغولی است. این تقویم، پس از استیلای مغول ها بر ایران، از قرن هفتم هجری به تقویم ایرانیان راه یافت.
او با اشاره به اینکه این تقویم یک تقویم شمسی – قمری است، می گوید: بدین ترتیب که سال آن شمسی و ماه های آن قمری ۲۹ یا ۳۰ شبانه روزی است. مبداء تاریخگذاری آن نیز سال ۶۸۰ هجری شمسی است.
او در این رابطه توضیح می دهد: تقویم ترکی مغولی دارای دوره ۱۲ ساله حیوانی است یعنی به هر سال، با ترتیب خاصی، نام یک حیوان داده می شود. این تقویم از دوره صفویه به طور رسمی در ایران پذیرفته شده و در سال ۱۲۵۹ هجری شمسی جایگزین تقویم جلالی شد.
ملک پور با بیان اینکه این تقویم ۳۰ سال بعد یعنی در سال ۱۲۸۹ هجری شمسی منسوخ می شود، ادامه می دهد: ولی مستخرجین تقویم ایرانی، نامگذاری سال هجری شمسی به نام حیوانات را تا به امروز، به طور غیررسمی ادامه دادند.
او می گوید: اسامی ۱۲ حیوان تقویم ترکی مغولی شامل: مار، اسب، گوسفند، میمون، مرغ، سگ، خوک، موش، گاو، پلنگ، خرگوش و نهنگ است. لازم به یادآوری است که اسامی دوازده گانه ذکر شده همواره، در ایران استفاده شده است ولی، در برخی از کشورها برای برخی سال ها از اسامی دیگر استفاده می شود.
این استاد نجوم بیان می کند: در برخی کشورها از بز به جای گوسفند، خروس یا جوجه به جای مرغ، ببر به جای پلنگ، گربه به جای خرگوش و اژدها به جای نهنگ برای نام گذاری سال ها استفاده می شود.
در نگاه کلی هرچند نامگذاری حیوانی بر سال ها در تقویم ایرانیان وجود نداشته، اما با توجه به پذیرش تقویم حیوانیِ مغولی از دوره صفویه و ادامه این نام گذاری غیررسمی تا روزگار فعلی، اگر قرار باشد امسال را نام گذاری کنیم باید بدانیم ۱۴۰۳ سال نهنگ است و نه اژدها!
پی نوشت: گفت و گوی دکتر ملک پور که در این گزارش از بخش هایی از آن استفاده شده است، مربوط به ویژه نامه نوروزی روزنامه اطلاعات – سال ۱۳۹۷ است.
