درهفته گذشته شاهد خبری بودیم که از عدم تمایل برخی از روستاها به ورود گردشگران به فضای روستا حکایت می کرد. در این راستا، یادداشت و نقد سازنده الهه نیری، کارشناس ارشد مدیریت جهانگردی یکی از خوانندگان دنیای سفر، ما را بر آن داشت تا در محتوایی هر چند اندک به بررسی این رخداد بپردازیم.
برای همه ما پیش آمده است که در بازدید از بعضی روستاها با تابلوهایی با مضامین منع ورود افراد غیر محلی (یا همان گردشگران) رو به رو شویم.
چنین واکنشی، پرسش هایی عمیق را مطرح می سازد. روستاییان چه تجربه ای از گردشگران منطقه داشته اند که با وجود روح مهمان نوازی ایرانی به عنوان مهمترین ویژگی و جاذبه فرهنگی تاریخی کشور، از پذیرایی میهمان روی گردانده اند؟
در اجتماعی که حضور گردشگر موجب نارضایتی میزبان است چگونه می توان به توسعه گردشگری فکر کرد؟ توسعه ای که می تواند منجر به کسب درآمد، ایجاد شغل، توسعه امکانات و زیرساخت های روستا، اشاعه و حفظ فرهنگ بومی شود و مهمتر از همه از مهاجرت جلوگیری کند.
پاسخ به این پرسش ها شاید آسان باشد اما حل و برطرف نمودن آن نیازمند صرف هزینه و انرژی بسیار است.
بی اعتنایی و ندیده گرفتن هنجارهای فرهنگی و سنتی اجتماع محلی و روستایی، ورود به حریم خصوصی خانه ها، باغات و مزارع اهالی روستا، برداشت بی اجازه از محصولات باغی و تخریب و آلوده ساختن محیط روستا و باغات نه تنها نمی تواند سودی برای ساکنین محلی داشته باشد بلکه آسایش و آرامش اهالی را بر هم می زند و منجر به ضرر و زیان اقتصادی می شود.
اکوتوریسم یا همان بوم گردی به عنوان بهترین نوع گردشگری پایدار، به عنوان سفری مسئولانه به مناطق طبیعی و فرهنگی، بر بهبود کیفیت زندگی مردم محلی تاکید می کند. اما متاسفانه در کمتر روستایی شاهد چنین رخدادی هستیم.
گردشگری در بسیاری از مناطق روستایی نه تنها مسئولانه نیست بلکه با نارضایتی روستاییان و کاهش کیفیت زندگی مناطق روستایی همراه است و دلیل این امر چیزی جز نا آگاهی و عدم برخورداری گردشگران از کدهای اخلاقی سفر به مناطق حاشیه ای و روستایی نیست.
درست است که جامعه محلی روستایی باید با پذیرش مزایا و منافع ناشی از گردشگری برای بهبود شرایط اقتصادی، فرهنگی، زیست محیطی و اجتماعی خویش تلاش کند و سعی کند با بالا بردن آستانه بردباری خود در قبال تفاوت های فرهنگی و اخلاقی، از منافع گردشگری سود ببرد اما گردشگران نیز باید بدانند رعایت برخی از هنجارهای روستا و احترام متقابل فرهنگی، فضای صمیمی تری را برای لذت بردن از جاذبه های گردشگری روستا فراهم می کند.
هم گردشگران و هم جامعه محلی در قبال یکدیگر ملزم به رعایت حق و حقوقی هستند. گردشگر با رعایت هنجارهای جامعه محلی، پایبندی به اصول زیست محیطی و فرهنگی از بازدید خود از مناطق روستایی لذت می برد و جامعه محلی در قبال گردشگر مسئولیت پذیر باید فضایی دوستانه و پذیرا برای وی فراهم سازد.
اما به راستی چگونه می توان به چنین پیامدی رسید؟ آیا این مهم جز از طریق آموزش امکان پذیر است؟
وجود برنامه های توسعه پایدار گردشگری در مناطق روستایی با مشارکت سازمان های مردم نهاد گردشگری، محیط زیستی و برخورداری از حمایت های دولتی قبل از رسیدن روستا ها یا به عبارت دیگر مقاصد بالقوه گردشگری به آستانه ی نارضایتی از گردشگری، بسیار ضروری است.
تسهیل گری های هدفمند در راستای آشناسازی جوامع محلی از راهکارهای کسب منافع ناشی از گردشگری و اموزش های بهینه در این خصوص می تواند به توسعه مناسب گردشگری کمک کند.
آموزش صحیح به اهالی روستا برای مدیریت و واکنش درست به گردشگری باید پا به پای آموزش به گردشگران صورت گیرد. درست است که نگرش روستاییان به پتانسیل های بالقوه ی گردشگری باید تغییر کند اما تمام روستاهای کشور به سبب فعالیت های تسهیل گرایانه ی سمن های گردشگری و در راستای سیاست های برنامه ریزی شده دولت در مسیر گردشگری واقع نشده اند. برخی حتی تجارب مثبت و خوشایندی نیز از گردشگری نداشته اند.
ارائه کدهای اخلاقی سفر مسئولانه به گردشگران در سطح عمومی و توسط رسانه های جمعی تاثیر گذار در بازدید از مناطق حساس و حاشیه ای می تواند راه کارهای دیگر حل این مشکل باشد. شاید بد نباشد در ورودی روستا با پخش بروشورهایی مبنی بر ارائه ی ویژگی های فضایی و فرهنگی، معرفی جاذبه ها، جایگاه و مکان مشخصی برای مستقر شدن گردشگران در نظر گرفته شود.
بسیاری از گردشگران به دلیل عدم اطلاع از حریم های خصوصی و ناآگاهی از بافت فرهنگی و جغرافیایی روستا بدون اجازه وارد حریم های خصوصی و شخصی اهالی روستا می شوند. با نصب تابلو و علایم خاص می توان تا حد بسیاری از این مشکل جلوگیری کرد.
از طرف دیگر عرضه و فروش محصولات زراعی و باغی به گردشگران با قیمت های منصفانه می تواند از تعرض انها به باغات جلوگیری کند. ساخت سرویس های بهداشتی عمومی، نصب شیرهای آب و تعبیه سطل های آشغال نیز می تواند از آلودگی و کثیفی روستا به هنگام ورود گردشگران بکاهد.
تا هنگامی که گردشگری نتواند به جز مضررات ناشی از آن سودی به اهالی روستا برساند، توسعه گردشگری تداخل در روند طبیعی و ضایع کردن حق زندگی جوامع روستایی است که خود را به صورت فعالیت های اعتراضی و واکنش های منفی در برخورد با گردشگران نشان می دهد.
به نقل از الهه نیری، کارشناس ارشد مدیریت جهانگردی، نقش حمایتی، آموزشی و مشاوره ای دولت و سازمانهای مردم نهاد در این حوزه می تواند به کلید حل مشکلات تبدیل شود. دولت می تواند با دادن وام های بلاعوض ویا با بهره اندک، از طرح های گردشگری در منطقه حمایت و بر روند اجرایی طرح ها نظارت کند. سمن ها نیز با آگاه سازی روستاییان نسبت به مزایای توسعه گردشگری و چگونگی مقابله با آسیب های گردشگری می توانند به توسعه گردشگری در منطقه یاری رسانند.
