گردشگری سلامت این روزها تبدیل به یکی از زیرمجموعه های تخصصی صنعت گردشگری شده است که از یک طرف اشتغال زا خصوصا برای متخصصان کشور مقصد است و همچنین درآمدزایی و ارزآوری بسیاری برای کشوری که میزبان گردشگران خواهان سلامت اند، است. این نوع از گردشگری چنان پیشرفت کرده است که بنا به آمارهای سازمان جهانی گردشگری در هر سال پیش از دو میلیارد مسافر به منظور استفاده از خدمات گردشگری سلامت از جمله درمان های پزشکی یا استراحت در مراکز خاص بیمارستانی با دیگر موارد به کشورهای مقصد سفر می کنند. به همین دلیل است که بسیاری از کشورها با برنامه ریزی بلندمدت توانتسه اند از ظرفیت های خود در زمینه گسترش این شاخه از گردشگری استفاده کنند.
به طور مثال کشور کوبا با توجه به این که یکی از بهترین سیستم های بهداشتی و خدمات پزشکی جهان را دارد و آب و هوای خوب و طبیعت بکر بسیاری هم در این جزیره دریای کارائیب موجود است اکنون به یکی از مهم ترین مقاصد گردشگری سلامت تبدیل شده است. کوبا که تا همین سال گذشته تحت تحریم های شدید آمریکا قرار داشت توانسته بود با استفاده از گردشگری سلامت هزاران گردشگر از اروپا و کانادا و حتی خود آمریکا جذب کند و همین موضوع کمک شایانی به این کشور کرد. ارز فراوانی وارد کوبا شد که دولت این کشور از همان ارز استفاده کرد و سیستم بهداشتی و درمانی اش را بیرای شهروندان کوبایی با خدمات بسیار بالا به صورت رایگان ارائه داد. در واقع می توان گفت گردشگری سلامت نجات دهنده سیستم رایگان پزشکی در کوبا بود. از این زاویه می توانید از میزان اهمیت گردشگری سلامت مطلع شوید.
سازمان جهانی گردشگری (WTO) گردشگری سلامت را این گونه تعریف می کند: «استفاده از خدماتی که به بهبود یا افزایش سلامتی و روحیه فرد با استفاده از آب های معدنی، آب و هوا یا مداخلات پزشکی، منجر شده و در مکانی خارج از محل سکونت فرد (که بیش از ۲۴ ساعت است) به طول انجامد، گردشگری درمانی نامیده می شود». بر اساس همین آمارها گردش مالی که در گردشگری سلامت در سرتاسر جهان و کشورهای مختلف وجود دارد تا دو تریلیون دلار هم در سال می رسد. با این وجود متأسفانه سهم کشور ما از این درآمد بسیار ناچیز است. در حالی که بدون اغراق ایران ظرفیت های فراوانی برای این صنعت دارد.
گردشگری سلامت می تواند منبع بسیار خوبی برای درآمد باشد؛ خصوصا با توجه به این که در ایران ظرفیت زیادی در این زمینه وجود دارد و حتی هم اکنون هم بسیاری از گردشگران خواهان خدمات پزشکی و سلامت، به ایران سفر می کنند. کشور ایران با توجه به ظرفیت های تخصصی و پزشکی که دارد در کنار زیرساخت های مناسبش در زمینه سیستم درمانی و پزشکی حرف های جدی در این زمینه می تواند داشته باشد. از طرف دیگر، طبیعت بکر و زیبا و آرامش بخش برخی از مناطق ایران می تواند جایی برای استراحت و آسایش بیماران و کهنسالان باشد و خود این امر یک نوع گردشگری سلامت محسوب می شود. از سویی با توجه به این که صنعت گردشگری سلامت در زمینه گردشگری پزشکی متکی به نیروی انسانی متخصص است در نتیجه در ایران می تواند برای پزشکان نیز اشتغال زایی بسیار داشته باشد. همچنین خوشبختانه پزشکان ایرانی در سراسر منطقه زبانزد خاص و عام هستند.
بر مبنای این آمار جهانی و تعریف علمی، ایران نیز می تواند سهم عمده ای از این امر داشته باشد. به نظر می رسد، در این زمینه کار چندان سختی نداریم، چون لااقل ظرفیت های طبیعی و نیروی انسانی متخصص را داریم. از تجربه کشورهایی همچون کوبا هم می توانیم استفاده کنیم. با توجه به روابط حسنه ای که بین ایران و کوبا وجود دارد حتی می توان دانشجویان رشته گردشگری را به کشور کوبا فرستاد تا دوره هایی در زمینه گردشگری سلامت ببینند و تجربه کوبا را به ایران منتقل کنند.
در چند سال اخیر تلاش هایی برای استفاده از ظرفیت های زیرساختی و البته نیروی متخصص انسانی در ایران خصوصا در زمینه درمانی صورت گرفته است. اما به نظر می رسد نباید صرفا متکی به گردشگری درمانی و پزشکی بود بلکه باید مراکز استراحت و توان بخشی و حتی نگهداری از بیماران و سالمندان را نیز سازماندهی کرد. حتی می توان دهکده های سلامتی راه انداخت. ایران کشوری است که می تواند در این زمینه حرف های بسیاری برای گفتن داشته باشند. در هر صورت در حال حاضر عمده گردشگران سلامت، زائرانی هستند که از کشورهای حوزه خلیج فارس و دیگر کشورهای منطقه به مشهد سفر می کنند و از وجود بیمارستان ها و مراکز تخصصی درمانی در این شهر با پزشکان متخصص در زمینه های مختلف استفاده می کنند. در واقع مشهد توانسته بخشی از گردشگران خارجی خصوصاً از کشورهای عربی حوزه خلیج فارس را به خود جلب کند؛ کسانی که به دنبال درمان بیماری های خود هستند. بویژه این که در سال های اخیر مراکز درمانی خصوصاً بیمارستان فوق تخصصی رضوی در شهر مشهد توسعه فراوانی یافته است و با ارائه خدمات درمانی مناسب با کیفیت بالا و قیمت ارزان تر نسبت به خود کشورهای مبدا این گردشگران توانسته اند نظر گردشگران خارجی را که اکثر از کشورهای مسلمان آسیای میانه و همچنین از کشورهای حاشیه خلیج فارس می آیند به خود جلب کنند. در واقع هم اکنون می توان گفت مشهد به یکی از قطب های مهم گردشگری سلامت در ایران و حتی در منطقه جنوب غرب آسیا تبدیل شده است.
حضور گسترده گردشگران خارجی برای دریافت خدمات سلامت یا همان گردشگری سلامت در شهری همچون مشهد را می توان به دلیل کیفیت بالای خدمات تخصصی و همچنین ارازان بودن این خدمات پزشکی به نسبت دیگر کشورها دانست به صورتی که این هزینه ها حدود ۳۰ درصد ارزان تر از هزینه های درمانی کشورهای منطقه است. در حالی که حتی کیفیت و تخصص پزشکان ایرانی به مراتب بیشتر است. همین موضوع باعث شده است که بیماران بسیاری از کشورهای حوزه خلیج فارس برای درمان به ایران و خصوصا شهر مشهد بیایند. خدماتی که در بیمارستان های مشهد ارائه می شود تنوع وسیعی دارد. از جراحی پیوند عضو و درمان مشکلات مفاصل تا جراحی چشم و پوست برای جذب آنان تبلیغات صورت گیرد و سفر به این مناطق تسهیل شود.
از جمله موارد دیگری که در ایران بسیار مورد توجه خود مردم است چشمه های آب معدنی یا لجن درمانی با شن درمانی و موارد مشابه است. خود طبیعت سخاوتمندانه بهترین داروها و روش های درمانی را در اختیار ما گذاشته است. از این منظر می توان با یک برنامه ریزی درست از این ظرفیت های طبیعی بهره لازم را برد. مثلا چشمه های آب گرم سرعین این روزها شهرت جهانی یافته است و بنا به گفته پزشکان متخصص برای انواع بیماری های پوستی و استخوان درد مفید است. یا شن های بیابان های مرکزی ایران در منطقه خوزستان سمنان برای بسیاری از امراض، خواص درمانی بی بدیلی دارد. در کنار اینها طب سنتی ایرانی این روزها مورد توجه گردشگران خارجی خصوصا غربی ها است. حتی می تواند یک رقیب جدی برای طب سنتی چینی باشد. این همه ظرفیت نیاز به برنامه ریزی دقیق دارد.
اگر این برنامه ریزی صورت بیگرید می توان از گردشگری سلامت به عنوان یک منبع خوب اشتغال زا و ارزآور و درآمدزا استفاده کرد. حتی می توان درآمد ناشی از آن را خرج توسعه زیرساخت های سلامت کرد که هم در آینده به گردشگری سلامت کمک کند هم کمک حال خود شهروندان ایرانی برای دریافت بهتر خدمات درمانی و بهداشتی شود.
به نظر می رسد، در این زمینه کار چندان سختی نداریم، چون لااقل ظرفیت های طبیعی و نیروی انسانی متخصص را داریم. از تجربه کشورهایی همچون کوبا هم می توانیم استفاده کنیم. با توجه به روابط حسنه ای که بین ایران و کوبا وجود دارد حتی می توان دانشجویان رشته گردشگری را به کشور کوبا فرستاد تا دوره هایی در زمینه گردشگری سلامت ببینند و تجربه کوبا را به ایران منتقل کنند.
در پایان این که ظرفیت بالای کشورمان در زمینه گردشگری سلامت می تواند یک فرصت بسیار مناسب برای ارزآوری باشد. به این شرط که برای استفاده از آن برنامه ریزی درست و اصولی صورت بگیرد. با توجه به این شاخه نوین از گردشگری می توان برای طیف وسیعی از جوانان و متخصصان خود از فعالان عرصه پزشکی تا فعالان صنعت گردشگری اشتغال زایی کرد. به شرط این که بین پزشکی و گردشگری پیوند اصولی و درستی زده شود و از طرف دیگر زیرساخت های لازم در این دو رشته با یکدیگر و متناسب با هم توسعه یابند.
