به گزارش «دنیای سفر»، خشت به خشت و رج به رج آجرهای کاروانسراهای ایرانی حکایت از خستگی پیران پا خسته و در راه مانده ای دارد که از خوز و خوارزم تا جور و جاجرم و از ماوراءالنهر تا بین النهرین به منظور زیارت، سیاحت و تجارت، سفر می کردند.
از زمانی که چاپارخانه های هخامنشی در ایران شکل گرفت تا هنگامی که اندیشه ی ساخت ۹۹۹ کاروانسرا در ایران به ذهن شاه عباس صفوی خطور کرد، بیش از ۲۰ قرن ایرانیان با اقامتگاه های بین راهی آشنا و مانوس بودند.
این اقامتگاه ها که در عصر صفوی با نام کاروانسرا شناخته می شود و شکوه معماری ایرانی – اسلامی را به تصویر می کشد در نوع خود گونه ای از معماری به شمار می رفت که صرفاً برای استراحت یا اقامت موقت مسافران یا کاروانیان احداث شده بود و بر اساس نوع اقلیم، پلان و مصالح آن متفاوت بود.
ورق به ورق تاریخ پرشکوه معماری ایران مملو است از بناهایی سترگ و عظیمی، که گذر زمان نه تنها از هیبت و هیمنه ی آنها نکاسته، بلکه هر چقدر سن و سال آنها بالاتر می رود، حیرت مهندسان جهان را در برابر پایداری و ایستایی خود برمی انگیزند.
وجود این آثار و تنوع در سبک و مدل های معماری سبب شده که مهرازان جهان در برابر عظمت این بناهای کم نظیر سر تعظیم فرود آورند.
هر کدام از بناهای معماری ایران زمین در جایگاه خود ارزش و اعتبار والایی دارد اما ویژگی های معماری بناهای ایرانی و اسلامی به خصوص کاروانسراها را، نه مهرازان ایرانی، بلکه مهندسان غربی از جمله ولفرام کلایس و آرتور ابهام پوپ با قلم و قدم و خامه و نامه به گوش جهانیان رسانده اند.
تنوع گونه و تیپ معماری کاروانسراهای ایرانی به حدی است که نمونه های مشابه در میان آنها به چشم نمی خورد و هر یک از ویژگی های فنی و هندسی خاصی برخوردارند.
به عنوان مثال کاروانسرای زین الدین تنها کاروانسرای مدور ایران، کاروانسرای سعد السلطنه بزرگ ترین کاروانسرای درون شهری، کاروانسرای دیرگچین با گنبد گچی و کاروانسرای چمشک لرستان تنها کاروانسرای سه حیاط ایران و از نوع کاروانسراهای کوهستانی است.
یکی از این کاروانسراها چمشک در منطقه چمشک از توابع شهرستان پلدختر بوده و در مسیر راه باستانی شاپورخواست به خوزستان قرار گرفته و ثبت جهانی شده است.
در این رابطه عطا حسن پور، مدیرکل میراث فرهنگی لرستان اظهار کرد: مهم ترین عنصری که زنجیره کاروانسراهای ایران را به هم پیوند می دهد، راه های باستانی است که اغلب کاروانسراها یا در امتداد راه ابریشم یا در امتداد راه های فرعی متصل به آن همچون راه شاهی (حد فاصل پایتخت های قدیم ایران شوش به همدان) احداث شده اند، بنابراین باید مطالعه راه ها و پل ها را نیز در آینده نزدیک در دستور کار قرار داد.
وی ادامه داد: به عنوان مثال تنها در طول محور راه شاهی خوزستان به همدان که از کوهستان های سخت گذر لرستان عبور می کند بیش از ۲۰ کاروانسرا و حدود ۵۰ پل تاریخی وجود دارد که هر کدام تاریخی و افسانه ای در دامان خود دارند و نیازمند ثبت و ضبط هستند.
این مسئول گفت: با تمام این اوصاف ثبت جهانی مجموعه کاروانسراهای ایرانی از چند جهت حائر اهمیت بوده که یکی از آنها وسعت و پراکنش این آثار به اندازه وسعت ایران زمین است و در بین آثار ثبت شده جهان تا کنون اثری به این وسعت و گستره جغرافیایی وجود ندارد.
مدیرکل میراث فرهنگی لرستان در ادامه اظهار کرد: در چهل و پنجمین اجلاس جهانی یونسکو در کشور عربستان ۵۴ کاروانسرای ایرانی در قالب یک پرونده به عنوان ۲۷ امین اثر ایران در فهرست جهانی به ثبت رسید.
وی افزود: در بین این ۵۴ کاروانسرا، «کاروانسرای چمشک» در شهرستان پلدختر که از ویژگی های معماری ممتازی برخوردار است، از جمله ویژگی های این کاروانسرا اینکه تنها کاروانسرای سه حیاطه ایران به حساب می آید.
مدیرکل میراث فرهنگی لرستان بیان کرد: «کاروانسرای چمشک» از نوع کاروانسراهای کوهستانی به شمار می آید و با میل های راهنمایی سنگی که به لحاظ تیپیک در کشور ایران بی نظیر هستند.
وی خاطرنشان کرد: این کاروانسرا در مسیر راه شاهی از شمال به جنوب و مرتبط با راه ابریشم بوده از دوره هخامنشی تا دوران صفوی و هنوز هم کارکرد خود را حفظ کرده و هنوز هم در مسیر راه عشایر کاروانرو هستند.
حسن پور با بیان اینکه کاروان سراهای لرستان یازده گانه از بروجرد تا خوزستان وجود دارد، اضافه کرد: این کاروانسراها به ترتیب از بروجرد، چغلوندی، خرم آباد، شهنشاه، چمشک، قلعه نصیر،اوسر، می شوند، سروگل، چارتا و قلعه رزه کاروانسراهای لرستان هستند که از این کاروانسراها فقط «کاروانسرای چمشک» ویژگی ثبت جهانی را دارا بود.
وی اظهار کرد: این کاروانسرا حدودا دو هزار متر مربع مساحت دارد و از مصالح سنگ، گچ، آهک و آجر ساخته شده و دارای ۱۹ اتاق، سه استبل و سه حیاط است و در جوار این کاروانسرا غار دست کند کوگان از دوره اشکانیان بنا شده که در دوره خود غاری دوطبقه و بی نظیر و در بین معماری های دست کند ایران ساخت به حساب می آید.
این مسئول افزود: کاروان سرای چمشک در کنار آزادراه خرم آباد – پل زال زیر ساخت اولیه را دارد اما نیاز است زیر ساخت ثانویه برای سفر گردشگران ایجاد شود.
حسن پور افزود: جاده، آسفالت و تملک زمین های اطراف، ساماندهی رودخانه، سیل بند و دیواره رودخانه، ایجاد تابلوی راهنما، زیر ساخت های آب، برق ،گاز و مرمت اصولی بنا مدنظر است.
وی بیان کرد: اکنون که ثبت جهانی شده نگاه جهان به آن تغییر می کند و اولین بنای لرستان که ثبت جهانی شد.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری لرستان بیان کرد: با توجه به ظرفیت های غنی لرستان در حوزه آثار تاریخی به ویژه کاروانسراهای ۱۱ گانه، چشمک در فهرست جهانی یونسکو به ثبت رسید ، چراکه این اثر تاریخی با شاخص های تاریخی ، معماری و ویژگی های انسانی منحصر به فرد به شمار می رود.
فرهاد زیویار، استاندار لرستان نیز در این رابطه بیان کرد: خصوصیات خاص کاروانسرای چمشک عامل ثبت جهانی آن شده لذا باید برای تامین زیرساخت های گردشگری آن تمهیدات لازم انجام شوند.
وی با اشاره به سه حیاطه بودن و استفاده از مصالح بوم گرد در ساخت این بنا به عنوان ویژگی های منحصر به فرد آن، اظهار کرد: مبادلات فرهنگی، سیاسی، امنیتی و اقتصادی تماما در ساخت این کاروانسرای جهانی در نظر گرفته شده اند.
استاندار لرستان به برگزاری جلسه ستاد خدمات سفر با رویکرد برنامه ریزی برای رفع مشکلات زیرساختی بنای جهانی کاروانسرای چمشک در محوطه ی این بنا اشاره کرد و گفت: در این جلسه که با حضور مدیران مربوطه برگزار شد مواردی در جهت رفع مشکلات زیرساختی این اثر به تصویب رسید.
زیویار ساخت دیوار محافظ در برابر طغیان رودخانه، ترمیم جاده دسترسی، برق، آب، گاز و زیرساخت های ارتباطی از جمله تقویت اینترنت را مهم ترین مشکلات این بنای تاریخی جهانی برشمرد و تصریح کرد: مصوبات خوبی با حضور مدیران مربوطه به تصویب رسید که سریع تر در جهت رفع این مشکلات آغاز خواهند شد.
وی میراث فرهنگی را ظرفیت هایی معرفی کرد که ما را به اینجا رسانده اند و اظهار کرد: این میراث کارهایی هستند که گذشتگان برای ما انجام دادند و برای معرفی آنها نباید از هیچ کوششی فروگذار کنیم.
گفتنی است با ثبت کاروانسرای چمشک، بیش از ۸۰ درصد استان های کشور از نعمت ثبت جهانی برخوردار شدند.
