به گزارش «دنیای سفر»، درباره شکل گیری این رسم صحبت های متفاوتی مطرح می شود، اما همه بر این موضوع اتفاق نظر دارند که سرآغاز چنین رسمی، ایرانِ باستان است. در توضیح این موضوع، منیژه مشیری در مقاله «نوروز و نگاهی کهن به سفره هفت سین» آورده است: «زردشت برای گسترش یکتاپرستی مردم را به پرستش اهورامزدا فرامی خواند و از میان ایزدان بسیاری که مردم به آنها اعتقاد داشتند ۶ فرشته را انتخاب و آن ها را به عنوان دستیار اهورامزدا در امور دنیایی معرفی می کند که در مجموع “هفت جاوید مقدس” را تشکیل می دهند.»
بر این اساس مشخص می شود شکل گیری سنتی، به نام سفره هفت سین صرفا برای زیبایی نبوده و فلسفه ای مقدس در آن وجود داشته است. مردم ایرانِ باستان با چیدن سفره هفت سین نوعی مراسم آیینی را برای هفت جاوید مقدس یا «هفت اَمشاسپَندان» اجرا می کردند و آنچه بر روی سفره قرار می دادند نمادی از این اَمشاسپَندان بوده است.
بهمن، اردیبهشت، شهریور، اسفند، خرداد و مرداد، ۶ امشاسپندی هستند که در کنار اهورامزدا فعالیت دارند؛ نماد بهمن جانوران سوددِه مانند آبزیان، پرندگان و چهارپایان است. نماد اردیبهشت آتش چراغ یا شعله شمع، نماد شهریور سکه و فلز، نماد اسفند خاک بِکر و تمیز، نماد خرداد آب و نماد مرداد هر نوع گل و گیاه است. بر این اساس آنچه که امروز به عنوان سفره هفت سین می شناسیم با آنچه که در ابتدا وجود داشته متفاوت است؛ اما علت این تغییرات چیست؟
«هفت سین» چه تغییراتی کرده است؟
با توجه به اینکه در طول زمان، ایران از گزند حمله اقوام مختلف به دور نبوده است، بروز برخی تغییرات در هفت سین وابسته به همین امر است. درعین حال به نظر می رسد مردم برای حفظ این آیین باستانی تصمیم گرفتند به جای واژه های این «هفت سِپَند» به اختصار از «هفت سین» استفاده کنند. این تصمیم نشان دهنده آن است که پس از اتفاقات مختلف، مردم بنابر شرایط فرهنگی، مذهبی، اقتصادی و … اقلامی را یا به سفره هفت سین اضافه یا از آن کم کرده اند. همچنین در نقاطی از کشور حتی چیدن سفره هایی بر اساس «هفت شین» یا «هفت میم» نیز وجود دارد.
سفره هفت سین این روزها محتویات متفاوتی دارد که گاهی بحث بر سر بودن یا نبودن آنها شکل می گیرد. سیر، سیب، سکه، سماق، سنجد، سمنو، و سبزه؛ ارکانِ جدایی ناپذیر سفره هفت سین در کنار قرآن، آینه و شمعدان است. سنجد به نشانه ورود به سرزمین خرد و دعوت به عقل، سیب نماد صحت و سلامت، سبزه نشانه از خودگذشتگی و سرزندگی، سمنو نشانه قوت و مبارزه با ضعف، سیر نماد مناعت طبع و قناعت، سرکه نماد پذیرش ناملایمات و سماق نشانه بردباری است.
اما با این حال برخی دانه های اسپند، چند دانه برنج، سُنبله گندم، ماهی قرمز، تخم مرغ رنگی، نان سنگک، ساعت و گل سُنبل را هم در سفره می گذارند. هرچند برخی اضافه شدن اقلامی به جز هفت رکنِ اصلی سفره هفت سین را نوعی از تهاجم فرهنگی می دانند و معتقدند آیین های نوروزی را دستخوش تغییرات کرده است؛ چنانچه هوشنگ جاوید – پژوهشگر تاکید می کند: «ورود ماهی قرمز به سفره نوروزی از دوره قاجار است، وجود ماهی قرمز روی سفره نوروز سندیت کهن ندارد. اگر از هموطنان زرتشتی هم بپرسید، هیچ کدام سر سفره هفت سین ماهی قرمز نمی گذارند.»
هفت سین، هفت میم یا هفت سِپند؟
در این بین، برخی در کنار سفره هفت سین ایرانی از هفت سین قرآنی هم استفاده می کنند؛ به این صورت که ۷ آیه قرآن کریم که شروع آنها با «سین» است را با زعفران بر روی یک کاسه می نویسند و پس از تحویلِ سال کمی آب یا آبِ باران به آن اضافه می کنند و به نیت سلامتی می نوشند.
با این حال و با وجود تغییراتی که از ایران باستان تاکنون در چینش سفره هفت سین اتفاق افتاده است، اما اصلِ وجودی این سفره زیر سوال نرفته و هنوز هم در هیاهوی روزهای پایانی سال افراد زیادی به جا آوردن این رسم را واجب دانسته و با وجود تمام مشغله ها به دنبال سبز کردن یا خریدن سبزه، تهیه سمنو و… هستند.
پی نوشت: در بخشی از این گزارش از اطلاعات «نشریه کلک» و کتاب «نوروز و فلسفه هفت سین نوشته محمدعلی دادخواه» استفاده شده است.
