به گزارش شاردن این کاروانسرا توسط زینب بیگم – عمه شاه عباس اول – با هزینه ای معادل چهار هزار تومان ساخته شده و با بناهای الحاقی اش از جمله دو باغ، دو آب انبار، یک گرمابه و یک جویبار بهترین کاروانسرای برون شهری ایران به شمار می آمده است.
هجیب کاروانسرایی است که در دوران صفوی، در روستای هجیب امروز ساخته شده. مساحت ۵۸۵۰ متر مربع با ۴۰۰۰ متر مربع زیر بنا و ۳۶ حجره از وسعت کم نظیر این کاروانسرا حکایت دارد. آن هم در روزهایی که قزوین به خاطر ویژگی های خاص جغرافیایی اش به مسیر عبوری کاروان های تجاری از نقاط مختلف کشور تبدیل شده بود. ۴۸ کیلومتری جاده بوئین زهرا به ساوه که می رسید، کافی است مسیری را طی کنید تا به روستای هجیب برسید. مسیر شمال غرب روستا را را طی کنید تا بنای کاروانسرا را خواهید دید.
ویژگی های کاروانسرای هجیب قزوین
پس از ورود از در جنوبی این کاروانسرای مادرشاهی، به فضای مربعی شکلی می رسید که سرای اصلی این بنا را تشکیل می دهد. در تقاطع ۴ ضلع خارجی آن، برج های مدور به صورت نیم ستون دیده می شود. داخل طاق نماهای ورودی، با قوس جناغی پوشیده شده که رسمی بندی با آجرکاری رنگی از مهم ترین تزئینات آن به شمار می آید. گنبد ایوان ورودی آن رسمی بندی باریکی دارد که در بیشتر بناهای دوره اسلامی به چشم می خورد. پس از هشتی ورودی عمارت نیز فضای وسیعی قرار دارد که سقف گنبدی شکل مدور دارد. در دو سوی هشتی اتاق هایی برای نگهبانان در نظر گرفته شده بود که با راه پله ای به پشت بام راه می یابند. اگر از هشتی گذر کنید، حیاط مربع شکل کاروانسرا را می بینید که دور تا دور آن را حجره هایی با پایه سنگی و فاصله نیم متر از کف حیاط، فرا گرفته اند. در اضلاع چهارگانه این حیاط که به ابعاد تقریبی ۴۰ در ۴۳متر گسترده شده اند بین حجره ها، ۴ ایوان دیده می شود که طاق نماهایی به ارتفاع ۶ متر دارند و پشت آن ها اتاق های بنا قرار گرفته که مساحت شان از ۹ تا ۵/۱۳ مترمربع متفاوت است.
در مرکز حیاط، بنایی آجری به شکل هشت ضلعی ساخته شده که از ۲ چهارطاقی متصل به هم با قوس جناغی باز تشکیل شده که گنبدی عرقچینی با آجرکاری زیبا دارد. این بنا علاوه بر سرداب، کاربری هایی چون رختشوی خانه داشته است. آنچه در کنار زیبایی تزئینات و معماری این بنا، نگاه ها را به سوی خود جلب می کند وجود پایه های سنگی در تمامی بنای کاروانسراست تا استحکام آن بیش از پیش تضمین شود. پشت اتاق ها و در چهارسوی کاروانسرا، راهرویی سراسری با طاق نماهایی عمیق به شکل طاق تویزه قرار دارد که در ۲ طرف، دارای سکوهایی به ارتفاع تقریبی یک متر از کف است که به منظور بارانداز از آن استفاده می شده و توسط اتاق های میانجی به حیاط راه داشته است. اما سر در رفیع و با شکوه ورودی این بنای زیبا در ضلع غربی آن قرار دارد که دوطرف آن را دو طبقه ساخته و با طاقنماهای جناغی تزئین کرده اند. در کنار سازه ای زیبا که این بنا از آن بهره می برد ویژگی های دیگری برای آن می توان نام برد از جمله حمام، آب انبار و باغ های آن که برای تأمین هزینه های نگهداری کاروانسرا وقف شده بود. همچنین وجود درگاه های ورودی حجره ها با ارتفاع کم که به منظور ایمن داشتن مسافران از سرما و گرمای کویری و گردبادها و توفان های نفسگیر منطقه با ظرافت مثال زدنی طراحی شده است و ۱۶ طاق نما در قسمت بیرونی ضلع جنوبی برای داد و ستد بازرگانان و استقرار نعلبندان، پالاندوزان و فروشندگان ساز و برگ چهارپایان.
