به گزارش «دنیای سفر»، علی اکبر متکان دبیر کل کمیسیون ملی یونسکو ایران در مراسم هفتاد و پنجمین سالگرد این کمیسیون و در نشست تخصصی «توقف در چهارراه فرهنگ جهانی؛ بررسی چهل و دومین کنفرانس عمومی یونسکو» که در محل اندیشکده حکمرانی شریف برگزار شد، با اشاره به اینکه کمیسیون ملی یونسکو ایران در سال ۱۳۲۷ تأسیس شده است، یادآور شد: سازمان جهانی یونسکو از ۱۹۴ کشور تشکیل شده است که دو نهاد شورای اجرایی و شورای عمومی دارد. مجری تصمیمات، دبیرکل است که اجرا را به عهده دارد. هر دو سال یک بار کنفرانس عمومی تشکیل می شود و از هر کشور، چهار نفر در جلسه شرکت می کنند و وظیفه دارند درباره دستاوردها صحبت کنند و کمیسیون ها، سندها و برنامه های شورای اجرایی را در کنفرانس عمومی تصویب می کنند. امسال انتخاب اعضای هیأت را انجام دادیم تا از آرمان های جمهوری اسلامی در صحن های کمیسیون دفاع کنند.
او افزود: در کنفرانس اخیر دستاوردهای خوبی داشتیم، اما متاسفانه در دفتر نمایندگی با وجود پرداخت هزینه های حق عضویت و سرمایه گذاری هایی در این زمینه، به دلیل ساختار دفترمان در یونسکو و ضعف های موجود نتوانستیم در شوراها و کمیته ها موفقیتی به دست بیاوریم و امیدواریم در دو سال آینده این مشکل برطرف شود.
احمد جلالی سفیر پیشین ایران در یونسکو در این مراسم با تأکید بر اهمیت شکل گیری شناخت بیشتر از یونسکو، گفت: ایران از اعضای قدیمی یونسکوست و سابقه برجسته ای در این زمینه دارد، اما به تناسب این سابقه در فضای کشور ما حتی در بین خواص هم آشنایی از یونسکو وجود ندارد. حتی برخی دانشگاهی ها کار یونسکو را با رایزنی فرهنگی اشتباه می گیرند. البته یونسکو مظاهر فرهنگی و ثبت جهانی آثار تاریخی را هم دارد، اما شناخت از ذات تخصصی این سازمان زیاد نیست.
او ادامه داد: شکل گیری شناخت نسبت به یونسکو باید از بدنه هایی همچون وزارت علوم صورت گیرد. یونسکو سه ارگان اصلی دارد؛ کنفرانس عمومی، شورای اجرایی به عنوان هسته اصلی و دبیرخانه که تصمیمات کنفرانس عمومی را اجرا می کند. همواره این سه ارگان چالش هایی با یکدیگر داشتند و بنده در زمان مسئولیت توانستم تا حدی چالش های این سه نهاد را در کنار یکدیگر کاهش دهم.
جلالی گفت: متاسفانه برخی مقامات کشور به مدیرکل یونسکو نامه هایی می نویسند که اصلا شاید به آن اشخاص هم مرتبط نباشد، درحالی که اگر آشنایی نسبت به ماهیت یونسکو وجود داشته باشد این اتفاق نمی افتاد.
سفیر پیشین ایران در یونسکو اظهار کرد: باید کشور خود را بشناسیم و سیاست های ملی را بدانیم و در سمت مقابل، یونسکو را هم به خوبی بشناسیم تا در مرز این دو به خوبی حرکت کنیم و بتوانیم اتصال مناسبی در این مرز ظریف ایجاد کنیم. تجربه بنده می گوید اگر در سال ۱۹۴۵ میلادی یونسکو تأسیس نمی شد، امروز قدرت های جهان اجازه نمی دادند چنین سازمانی تأسیس شود. بعد از شوک عجیب ویرانی اروپا پس از جنگ جهانی دوم، عده زیادی از متفکران از ایده شکل گیری سازمان یونسکو استقبال کردند و آن را مقدم بر سازمان ملل دانستند. به دلیل سابقه و قدرت نظری فرانسه نیز قرار شد که مقر اصلی فرانسه باشد.
جلالی با اشاره به اظهارنظری مبنی بر اینکه «صلحی که از طریق ترتیبات سیاسی و اقتصادی بین کشورها به وجود بیاید پایدار نیست؛ صلحی پایدار است که همبستگی نظری و اخلاقی داشته باشد»، اظهار کرد: این جمله سرمنشأ تدوین قوانین مرتبط قرار گرفته است. در این مدت البته کشورهای مختلف از کمیسیون یونسکو خارج می شدند و دوباره وارد می شدند؛ چراکه معتقد بودند بخش اصلی بودجه توسط آنها تأمین می شود، اما عمده تمرکز روی کشورهای جهان سوم است.
او افزود: در ارگان های اصلی یونسکو، آمریکایی ها و غربی ها تلاش هایی برای تغییر قوانین داشتند که اصلاحیه ها به قوانین مشخص است. مهم ترین اصلاحیه که ماهیت یونسکو را تغییر زیادی داد در سال ۱۹۸۷ میلادی صورت گرفت که توسط ژاپن پیشنهاد شد. در واقع در کنفرانس عمومی نمایندگان دولت ها حضور داشتند، اما در شورای اجرایی، افراد و متفکران مستقل شرکت می کردند. در واقع یونسکو سازمانی دولتی بود که متفکران صرف نظر از نظریات دولت ها می توانستند صحبت کنند، اما اصلاحیه ژاپن، شورای اجرایی را محدود به دولت ها کرد که با اصلاحیه ای قرار شد دولت ها در شورای اجرایی باشند، اما شخصی انتخاب شود که اهل فکر باشد، هرچند در عمل این انتخاب صورت نمی گیرد.
جلالی بیان کرد: تجربه من این است که هرجا بخواهند قانون اساسی یونسکو را تغییر دهند یک شیطنت در آن نهفته است که آمریکایی ها در سال ۲۰۱۹ دنبال این موضوع بودند و من مخالف این تغییرات بودم. آنها می خواهند ساختار قانون اساسی یونسکو را به سمت نیویورک بکشند، در حالی که به دنبال همین قانون اساسی یونسکو بود که در سال ۲۰۱۱ میلادی، فلسطین در یونسکو به رسمیت شناخته شد.
او افزود: یونسکو دو عنوان در سازمان ملل دارد؛ اول آزمایشگاه ایده ها و دوم برج مراقبت نظریه ها، که مخاطرات و محسنات را مشخص می کند. اگر در جریان بازار ایده های جهانی نباشیم دچار مشکل می شویم و عقب می مانیم. وقتی رضاشاه برای ساختن شهرها، خیابان کشی و مدرن سازی، اماکن تاریخی را تخریب می کرد، مردم هم از نوسازی ها خوشحال بودند، ولی اگر الان بخواهند یک خیابان جدید از میان بافت تاریخی بکشند و اثری در معرض تخریب باشد، مردم معترض می شوند، چون ایده حمایت از میراث ملی و جهانی از سمت یونسکو شکل گرفت. وقتی صدام ایران را بمباران می کرد همه دنیا پشت او بودند، اما وقتی بمبی به نزدیکی میدان نقش جهان اصابت کرد همه دنیا به این موضوع واکنش نشان دادند؛ چرا که آثار تاریخی مهم است.
جلالی گفت: بعضی موضوعات که شأن فرهنگی دارند در باطن امنیت استراتژیک سیاسی ما هستند. در حرکت تروریستی «الاحواز» در یک رژه نظامی، جوانان ما را شهید کردند. در این زمینه نهادهای نظامی، امنیتی و اطلاعاتی وظایف خود را انجام می دهند و ما هم باید در بُعد فرهنگی فعال باشیم. مثلا ما روی پرونده شوش به عنوان پایتخت اداری هخامنشی، که نام آن در تمام کتاب های باستان شناسی قید شده است، کار کردیم و از ایکوموس گذراندیم، درحالی که دولت آن موقع پول نمی داد و همکاری نمی کرد، اما در نهایت در اجلاس ۲۰۱۶ میلادی تصویب شد که شوش میراث جهانی است. ۲۵۰۰ باستان شناس در آن نشست حضور داشتند و در تمام بروشورهای جهانی چاپ می شود که شوش در کنار اهواز، در مرزهای جمهوری اسلامی ایران قرار دارد و کسی نمی تواند ادعای مالکیت این نقطه از کشور را داشته باشد. برای اورامانات هم دلیل ثبت اثر همین بود که در غرب کشور مشکلی پیش نیاید و این نشان دهنده اهمیت حرکات فرهنگی در ابعاد سیاسی و امنیتی است.
در ادامه این نشست و در پنل تخصصی، سیدمحمدصادق امامیان عضو هیأت علمی دانشگاه امیرکبیر این پرسش را مطرح کرد که «آیا با مشارکت در سازمان هایی همچون یونسکو اتلاف وقت کرده ایم یا این سازمان ها ظرفیت های برطرف کردن مشکلات را دارند؟» و پیمان صالحی معاون پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در پاسخ به آن گفت: دیپلماسی علمی موضوع مهمی است که می گوید چگونه می توانید از مرزهای سیاسی و جغرافیایی با علم عبور کنید. امروزه مرز کشورها تا نقطه ای است که علم آنها می رود. در بین کشورهای اسلامی، ایران بر اساس شاخص ها حرف اول را می زند، اما کمترین استفاده را در این زمینه داریم. در سال ۲۰۲۲ میلادی دانشمندان ایرانی ۸۰ هزار مقاله علمی را به چاپ رساندند و در اوج تحریم ۳۸ درصد این تعداد با همکاری خارجی پیش رفته است. با این حال آنگونه که باید، از ظرفیت های خود استفاده نمی کنیم. برنامه ریزی جدی برای حضور موفق در سازمان های بین المللی لازم است و باید از ظرفیت های خود استفاده کنیم.
فؤاد ایزدی عضو هیأت علمی دانشگاه تهران نیز در پاسخ به این پرسش، اظهار کرد: دنیا پس از یک جنگ جهانی گسترده باید نظمی در حوزه بین الملل تجربه می کرد که بازیگرانی هم داشت که در شورای امنیت فعال هستند، اما نیاز بود در کنار بُعد نظامی در حوزه قدرت نرم هم فعالیت کند تا بتواند اهداف را پیش ببرد و برای همین به ایجاد ساختار یونسکو تصمیم گرفته شد. البته به فراخور تصمیمات فرهنگی، یونسکو به نهادی تبدیل شد که خود آمریکا از آن خارج می شود و پس از گذشت سال ها دوباره به آن وارد می شود؛ چراکه متوجه اهمیت آن شده است.
او افزود: ما می توانیم نگاه تهدیدمحور یا فرصت محور به سازمانی مانند یونسکو داشته باشیم. نگاه تهدیدمحور راه به جایی نخواهد برد و اگر بخواهیم با این نهادها برخورد کنیم، از فرصت هایی که این نهادها می توانند ایجاد کنند دور می شویم و این به نفع ما نیست. نگاه ما باید فرصت محور باشد، چون نمایندگان کشورها در یونسکو انسان های فرهیخته هستند و اگر جمهوری اسلامی ایران حرف هایی برای گفتن در سطح بین المللی دارد باید بر نمایندگان کشورها اثرگذار باشد.
امامیان عضو هیأت علمی دانشگاه امیرکبیر سوال بعدی خود را اینگونه مطرح کرد «چه چیری مانع بین المللی شدن ایران در عرصه علم و پژوهش است؟» که صالحی با تأکید بر آثار تحریم ها در این زمینه، اظهار کرد: برای انتقال وجه در زمینه کارهای خود مشکل داریم. دلیلی ندارد نسبت به تعاملات علمی خیلی سیاسی و امنیتی فکر کنیم، چون محدود می شویم. ما در حوزه علم به این بلوغ رسیده ایم. اگر به ظرفیت جامعه علمی قائل هستیم باید به ارتباطات مشترک بر اساس تولیدات علمی اهمیت دهیم.
متکان، دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو ایران نیز در بخش دیگر این نشست با اشاره به نبود شناخت کامل از نهادی همچون یونسکو، بیان کرد: بحث سند ۲۰۳۰ که مطرح شد، مقداری یونسکو را بدنام کرد.
او با بیان اینکه موضوع آموزش در کشور اهمیت ویژه دارد، اظهار کرد: ما این آمادگی را داریم که در حیطه آموزش هم فعالیت کنیم؛ البته آموزش برای عوام و نه فقط خواص. روش های سنتی پاسخگو نیست و باید با روش های روز کار را پیش ببریم.
دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو ایران افزود: علاقه دستگاه ها به یونسکو افزایش یافته است، اما بضاعت ما اندک است. ما هم اجرا کننده نیستیم، بلکه تسهیل کننده امور هستیم. چندین پروژه را از طریق دفتر منطقه ای یونسکو پیش می بریم که نمونه آن «مدیریت سواحل در شهر ساری» بود.
ایزدی نیز در بخش دیگر این نشست، گفت: به طور کلی فعالیت در زمینه تعاملات جهانی نیازمند روابط عمومی خاص خود است. اینکه ما از ظرفیت بزرگی همچون دکتر جلالی در این زمینه استفاده نمی کنیم نقص ما را نشان می دهد.
او با تاکید بر اهمیت تدوین نقشه ای برای فعالیت های بین المللی، اظهار کرد: بیش از ۳۰ نهاد در حوزه بین الملل فعالیت های پراکنده و بدون هماهنگی با یکدیگر دارند و نقشه راه جامع برای فعالیت وجود ندارد و با نگاه تهدیدمحور با این موضوع برخورد می شود، در حالی که دنیا در حال تغییر است. از هر کشوری سوال کنید کدام کشور در زمینه آرمان فلسطین بیشترین فعالیت را داشته، بی شک نام ایران را بر زبان می آورند. در رأی گیری سازمان ملل، ۱۵۲ کشور مانند ما خواستار توقف جنگ بودند و تنها ۱۴ کشور حرف آمریکا و اسرائیل را زدند واین نشان می دهد دنیا در حال تغییر است و دنیا حرف ما را می شنود. اگر مشکلات داخلی برطرف شود کشور در حوزه بین المللی پیشرفت می کند.
عضو هیأت علمی دانشگاه تهران ادامه داد: چهار موضوع از دغدغه های مهم ماست که یونسکو هم تا حدی به آن پرداخته است؛ مباحث زیست محیطی، مباحث مرتبط با نژادپرستی، حقوق زنان و فلسطین این موارد را تشکیل می دهند و جمهوری اسلامی در تمام این موارد حرف هایی برای گفتن دارد و باید بیشتر در این زمینه فعال باشیم.
در پایان این نشست امامیان هم با تأکید بر لزوم تسهیل دسترسی به کمیسیون ملی یونسکو ـ ایران، اظهار کرد: نباید به بهانه های مختلف از ایجاد تعامل با این سازمان جلوگیری شود و جامعه نخبگان باید دسترسی آسانی به این نهاد مؤثر در ارتباطات بین المللی داشته باشد.
