به گزارش «دنیای سفر»، تصمیم شهرداری یزد برای باز شدن مسیر دسترسی خودروها از راست گرد به میدان تاریخی امیرچخماق، در شرایطی گرفته شد که این مجموعه به همراه بافت تاریخی یزد در یونسکو ثبت جهانی شده است و هر نوع اقدامی در آن ممکن است موقعیت این میراث جهانی را در یونسکو به خطر اندازد. از سوی دیگر، فرآیند تخریب بنای تاریخی امیرچخماق، بر اثر بارش ها و سیل تابستان ۱۴۰۱ تشدید شده و کارشناسان بارها بر مرمت و حفاظت اضطراری این مجموعه تاکید کرده اند، اما تا کنون نه تنها برای حفاظت و مرمت این سازه اقدامی نشده است، که تصمیم اخیر شهرداری یزد، نگرانی ها را برای تخریب زودهنگام تر مجموعه امیرچخماق بیشتر کرده است. هرچند اکنون دسترسی به میدان امیرچخماق با دستور دادستان یزد به یگان حفاظت اداره کل میراث فرهنگی این استان، مسدود شده است، اما هشدارهای فعالان و کنشگران میراث فرهنگی با ابراز این نگرانی که احتمالا این دستور موقتی بوده، همچنان پابرجاست.
سیّدهادی رضوی، کنشگر میراث فرهنگی در شهر تاریخی یزد، در گفت وگو با ایسنا دربارۀ آسیب ها و مخاطرات بازشدن مسیر دسترسی خودروها از راست گرد به میدان «امیرچخماق» و مخدوش شدن پیاده راه، که اعتراض های گسترده ای را نیز به همراه داشته و اکنون منجر به «توقف موقت» این دستور شده است، اظهار کرد: مسئلۀ سلامت کالبدی مجموعۀ امیرچخماق (چقماق) موضوع بسیار مهمی است؛ وقتی سلامت کالبدی آن دچار مخاطره می شود، در آینده احتمالاً به سمت حذف و یا تخریب آن نیز خواهیم رفت، مثل هزاران اثر تاریخی دیگر که اکنون فقط تصاویری از آن ها به جا مانده است و اکنون وجود خارجی ندارند.
او ادامه داد: همچنین، مسئله محدود به مخاطرات سلامت کالبدی این اثر تاریخی به تبع تصمیم برای دسترسی خودروها نیست و اثراتی فراتر دارد. هنگامی که در شهر تاریخی بم زلزله آمد و ارگ تاریخی آن آسیب های جدی متحمل شد، هرچند بسیاری ناراحت و متأثر شدند، امّا سرخوردگی و یا شکست اعتماد ملی را به دنبال نداشت. دربارۀ امیرچقماق نیز همانطور که اطلاع دارید در گذشته یک بار بخش هایی از آن تخریب شده و دوباره مرمت و بازسازی شده است، اما این بار موضوع متفاوت است و این تصمیمِ ویران گر، آگاهانه و از عمد گرفته شده و ما با دست خودمان موجودیت این بنای تاریخی را به خطر می اندازیم و هویت محلّی و ملّی مان را مخدوش خواهیم کرد؛ هویتی که این روزها انعکاسی جهانی دارد و به واسطۀ ثبت جهانی بودن شهر یزد در فهرست آثار سازمان یونسکو، امیرچخماق را بدل به یکی از دریچه های شناخت ایران و ایرانی برای گردشگران خارجی کرده است.
رضوی اضافه کرد: حتی اگر با عملی شدن این تصمیم تا ۲۰ سال آینده امیرچخماق تخریب نشود، امّا به هر حال مقدمات آن را فراهم کرده ایم و با بی اعتبار کردن قانون رسمی کشور و بی ارزش کردن دغدغۀ جمعی مردم نسبت به حفاظت از میراث ملّی، امید را از همۀ آن هایی که در شهرهای دیگر می خواستند بافت تاریخی شهرشان روزی مثل یزد، ثبت جهانی شده و آثار و ابنیۀ آن حفاظت و مرمت شود و سوای ایجاد فرصت های ملّی و محلّی، امانتداران خوبی برای انتقال آن به آیندگان همچون گذشتگان به ما باشند، گرفته ایم.
این مرمتگر بافت ها و بناهای تاریخی تأکید کرد: در دسترس قرار دادن میدان و یا محیط پیرامونی امیرچخماق برای خودروها، نه تنها هیچ توجیه قانونی ندارد بلکه برخلاف مصوبۀ شورای عالی معماری و شهرسازی است که در دهه ۱۳۷۰ خورشیدی ورود هر نوع وسیلۀ نقلیه را به این محدوده منع کرده و تا امروز از اعتبار قانونی برخوردار بوده و لازم الاجراست.
رضوی گفت: از نظر کالبدی مشخصاً هر نوع حرکت ویبره دار ماشین در محدودۀ امیرچخماق آسیب زاست و تاکنون متخصصان بسیاری دربارۀ نتایج خطرآفرین این تصمیم اظهارنظر کرده اند.
او سپس اظهار کرد: در زمینۀ اجتماعی، شهر تاریخی یزد در حدود یک سال ونیم گذشته با سیلی سهمگین مواجه شد که به دنبال آن مسئولان حوزۀ شهری دستور تخلیه بافت تاریخی یزد را صادر کردند، اما مردم، کنشگران و فعالان و مسئولان حوزۀ میراث فرهنگی در بافت ایستادگی کرده، دوشادوش هم آب خانه ها را تخلیه کردند و زندگی مردم ساکن در منطقۀ تاریخی شهر را نجات دادند. در آن دوران تنها در ۳۶ ساعت حدود ۷۰۰ هکتار بافت تاریخی یزد پایش و ۶۰۰ آسیب در ۳۶ هزار بنای تاریخی یزد، شناسایی شد که گزارش ها، حاکی از آسیب یک درصدی به بافت تاریخی بر اثر سیلاب بود و مسئلۀ شایان توجه، سهم ۸۰ درصدی شهرداری یزد و اقدامات غیراصولی در آن یک درصد تخریب های صورت گرفته بود.
رضوی ادامه داد: آنچه در مجموع بر ما مشخص می شود این است که باید به مردم دلسوز، متخصصان دغدغه مند و کنشگران حوزۀ میراث فرهنگی اعتماد کرد؛ زیرا آنها اهالی بافت تاریخی شهر و حافظان راستین آن اند و نادیده گرفتن آن ها، چشم پوشاندن بر تجربه و حافظۀ تاریخی شهر و کنار گذاشتن میراثی است که ما امانت دار آنها هستیم. رویکردی که شفاف در تصمیم اخیر به چشم خورده و بدون هیچ توضیحی، باوجود همۀ اعتراض ها و واکنش ها، آن را عملی کردند، درحالی که شورای تأمین استان یزد و شورای عالی میراث فرهنگی این شهر دسترسی خودروها به محدوده و میدان امیرچخماق را تأیید نکرده و آن تصمیم هیچ پشتوانۀ قانونی ندارد، آن هم در شهری که به واسطۀ ثبت شدن در فهرست جهانی آثار یونسکو، طی مسیر قانونی و پرهیز از هرگونه اقدام سلیقه ای، الزام دارد. سوای این، ماهیت این میدان، تکیه بوده و از ابتدا قرار بوده است برای بازگشت به تکیه بودن در ابعاد مختلف کوشش شود. شهرداری به استناد کدام شاهد، برای خودرو در تکیه جایگاه ویژه قائل شده و نقش مردم را که از اصلی ترین کاربران و بازیگران حیات تکیه بوده اند، کمرنگ کرده و رفته رفته آن ها را حذف می کند؟
او بیان کرد: معتقدم این تصمیم ها و رفتارهای غیرقانونی، مردم را ناگزیر و با فشار سوداگران، به سمت وقوع تخلف های بیشتر سوق می دهد و این، یعنی تخریب خانه های تاریخیِ بیشتر و آغاز یک بازی که فقط شروع آن با امیرچخماق و حساسیت ها بر سر تخریب سازه ای آن است و نهایت آن، تخریب هویت و میراث شهر با از میان رفتن ریز و درشت دانه های بافت تاریخی است.
رضوی گفت: باید توجه داشت حفاظت از خانه ها و بافت تاریخی چیزی نبوده که یونسکو به مردم ایران یا مردم شهر یزد یاد داده باشد و آشنایی ما با این سازمان در روزگار نو، تنها تأکیدی بر حفظ و پاسداشت این رسم قدیمی و بدل کردن آن به ادبیاتی مشترک در مراجع قانونی داشته است. سازمانی که کمتر از یک سده قدمت دارد، اما سنتی که میان مردم این سرزمین و شهر قرن هاست وجود دارد و این رفتارها، آن هم از سوی مراجعی از میان خودمان، تیشه بر ریشۀ داشته های گذشتۀ ما و بی اعتبار کردن این جایگاه در عرصۀ بین المللی است. وقتی در یک شهر تاریخی به صورت علنی برخلاف قانون اقدامی انجام می شود، باعث و بانی تمامی تخلف ها و فعالیت های غیرقانونی خواهد شد که از سر اجبار، ناآگاهی یا سوداگری از سوی افراد مختلف در بافت تاریخی و در مواجهه با آثار آن، ادامه خواهد یافت.
