با رشد گردشگری بین المللی، افزایش تعداد بازدیدکنندگان در کشورهای در حال توسعه قابل توجه است و گردشگری توانسته سهم قابل توجهی از توسعه اقتصادی این مقاصد را به خود اختصاص دهد. ساختار پراکنده گردشگری چالشی کلیدی برای دستیابی به چشم انداز مناسب یک مقصد است. در نتیجه، شناخت ارتباط بین عناصر مختلف گردشگری در مقاصد مختلف به امری ضروری مبدل شده است و این امر، باعث توزیع برابر درآمدهای حاصله و تخصیص بهینه منابع به برنامه های توسعه ای می شود. در چنین شرایطی مطالعه مدیریت زنجیره تامین به عنوان یکی از مهم ترین استراتژی ها برای توسعه یک مقصد مطرح می شود.
مدیریت زنجیره تامین گردشگری به این موضوع می پردازد که چگونه یک محصول گردشگری تولید می شود و چه هنگام و از چه طریقی به دست گردشگران می رسد و بازخورد آن چیست. با این همه و با وجود اهمیت غیرقابل انکار این موضوع، کاربرد مدیریت زنجیره تامین صنعت گردشگری در ایران هنوز مطرح نشده است. هر کسب وکار گردشگری، اعم از شرکت های بزرگ همانند هتل ها و رستوران های زنجیره ای، شرکت های دولتی، یا کسب و کارهای کوچک مانند یک اقامتگاه بومگردی در مرکز کویرهای کشور یا یک فروشگاه سوغاتی، می خواهند خواسته های مشتریان و سهامداران گوناگون خود را برآورده سازند. بنابراین نیازمند مواد، تجهیزات، تسهیلات و تامین کنندگانی از کسب وکارهای دیگر هستند. کارآیی و اثربخشی هر کسب وکار، حاصل عملکرد مدیریت و ساختار زنجیره تأمین آن کسب وکار است.
رمز بقای کسب وکارهای گردشگری کشور در درک و شناخت نیاز گردشگران و سایر مشتریان و پاسخگویی سریع به این نیازها نهفته است. بنابراین وجود یکپارچگی و هماهنگی بین تمام اجزای زنجیره تامین گردشگری از الزامات مهم به شمار می آید. بنابراین کسب وکارها باید تلاش کنند که بین استراتژی های کلان و خرد خود هماهنگی و یکپارچگی برقرار کنند. این مهم با توجه به رویکرد مدیریت زنجیره تامین گردشگری مهیا می شود و موجبات افزایش مزیت رقابتی یک کسب وکار گردشگری را فراهم می آورد.
در دو دهه شصت و هفتاد میلادی، کسب وکار ها برای افزایش توان رقابتی خود تلاش می کردند با استانداردسازی و بهبود فرآیند های داخلی خود محصولی با کیفیت بهتر و هزینه کمتر تولید کنند. در آن زمان تفکر غالب این بود که مهندسی و طراحی قوی و نیز عملیات منسجم تولید و هماهنگ، پیش نیاز دستیابی به خواسته های بازار و در نتیجه کسب سهم بیشتری از بازار است.
به همین دلیل کسب وکارها تلاش خود را بر افزایش کارآیی معطوف می کردند. مفهوم زنجیره تامین با الهام از حوزه های بسیاری از جمله انقلاب کیفیت، مدیریت مواد و منابع و لجستیک پایدار، علاقه روزافزون به رشد در بازارهای صنعتی و شبکه های تولیدکنندگان، مفهوم افزایش تمرکز و مطالعات مربوط به نفوذ در یک صنعت خاص شکل گرفته است. مطالعه مدیریت زنجیره تامین گردشگری به طور کلی به دنبال افزایش مزیت رقابتی و ارائه خدمات و محصولات در کوتاه ترین زمان و با بالاترین کیفیت است.
در دهه هشتاد میلادی، کسب وکار ها برای دستیابی به مزیت رقابتی پایدار، بیشتر روی سیستم هایی مانند تولید بهنگام، مدیریت کیفیت جامع و… تمرکز داشتند. اما از آنجا که این مزایای رقابتی به وسیله رقبا تقلید می شدند، از پایداری برخوردار نبودند. در واقع تلاش برای بهینه سازی فرآیند های سازمانی بدون درنظر گرفتن شرکت های بیرونی، به خصوص تامین کنندگان و مشتریان امری بی فایده به نظر می رسید و کسب وکار هایی که با همکاری یکدیگر در جهت اهداف مشترکی گام برمی داشتند، عملکرد بهتری داشتند.
در این دهه، با افزایش تنوع در الگوهای مورد انتظار مشتریان، کسب وکار ها به طور فزاینده ای به افزایش انعطاف پذیری در خطوط تولید و توسعه محصولات جدید برای ارضای نیاز های مشتریان علاقه مند شدند. در دهه نود میلادی به همراه بهبود در فرآیند های تولید و به کارگیری الگوهای مهندسی مجدد، مدیران بسیاری از صنایع دریافتند برای ادامه حضور در بازار تنها بهبود فرآیند های داخلی و انعطاف پذیری در توانایی های شرکت کافی نیست بلکه تامین کنندگان قطعات و مواد نیز باید موادی با بهترین کیفیت و کمترین هزینه تولید کنند. توزیع کنندگان محصولات نیز باید ارتباط نزدیکی با سیاست های توسعه بازار تولیدکننده داشته باشند.
با چنین نگرشی، رویکردهای زنجیره تامین و مدیریت آن پا به عرصه وجود نهاد. این اصطلاح در سال ۱۹۸۲ میلادی از سوی دو مشاور به نام های اولیور و وبر ابداع شد و محققان بسیاری پس از شکل گیری این اصطلاح در تحقیقات خود توجه بسیاری به آن کردند. امروزه نیز کسب وکارهای گردشگری دریافته اند برای بقای خود در محیطی که تنوع، تعداد و مسوولیت پذیری آنها بسیار بالا است، باید قادر باشند خود را با تغییرات آینده تطابق دهند.
نیازمندی های مشتریان به طور مداوم درحال تکامل بوده و چرخه عمر محصولات گردشگری نیز کوتاه تر می شود. بنابراین، مدیریت زنجیره تامین گردشگری باید بتواند به نیازهای متنوع بازار پاسخ دهد؛ چه اینکه دیدگاه مدیریت زنجیره تامین گردشگری بر این واقعیت بنا نهاد شده است که رقابت به جای اینکه بین شرکت ها وجود داشته باشد باید بین زنجیره های تامین وجود داشته باشد.
در نتیجه مدیریت زنجیره تامین گردشگری، عرضه کنندگان، تولیدکنندگان، توزیع کنندگان و مشتریان را برای برآوردن هرچه موثرتر و کارآتر انتظارات مشتریان با همدیگر ادغام می کند و از این طریق کسب وکارهای گردشگری می توانند به سرعت و با کیفیت بالا به تقاضاهای گوناگون مشتریان پاسخ دهند. در مدیریت زنجیره تامین گردشگری به طور کلی با هفت مساله کلیدی روبه رو هستیم که عبارت است از: مدیریت تقاضا، روابط دوگانه، مدیریت تامین، مدیریت موجودی، توسعه محصول، یکپارچگی زنجیره تامین گردشگری و فناوری اطلاعات. در مقالات آتی به تشریح هر کدام از این مسائل کلیدی خواهیم پرداخت.
