نزدیکی به سرزمین مادری، وجود بندرگاه های مناسب برای دریانوردی، ذخائر دریایی قابل توجه برای صید و همچنین امکان تامین آب شرب کافی، از دیرباز شرایط مناسبی را برای سکونت در قشم فراهم کرده؛ به طوری که سابقه حضور بشر در این جزیره به عصر باستان برمی گردد. آثار و شواهد باستان شناسی موید وجود جوامع انسانی متعددی از دوران باستان به بعد در جزیره قشم است که از طریق لنگرگاه های موجود به دریانوردی، صیادی و تجارت دریایی می پرداخته اند.
علاوه بر تمدن و سکونت متمادی، شرایطی دیگر ازجمله وسعت و بزرگی، قرارگرفتن در دهانه تنگه هرمز و اشراف بر این تنگه و قرار داشتن در میانه راه دریایی بنادر غرب خلیج فارس با بنادر هند و آفریقا در طول تاریخ، قشم را مطمع نظر حکومت های ایرانی و غیرایرانی، استعمارگران غربی و حتی غارتگرانی همچون جواسم قرار داد. قدمت دیرینه، حضور حکومت های مختلف و همچنین ارتباط با دیگر بنادر خلیج فارس، هندوستان و شرق آفریقا باعث ایجاد فرهنگی غنی و سرشار در جزیره قشم شده است.
از این رو، جاذبه های گردشگری فرهنگی جزیره قشم محصول تاریخ و فرهنگ مردمان این گوشه از سرزمین ایران است و شامل آثار و ابنیه تاریخی و فرهنگی، موزه ها، معماری و… می شود. قلعه های تاریخی، غار خربس، مساجد، زیارتگاه ها و قدمگاه ها، بازمانده های دوران استعمار پرتغال و انگلیس، سدهای قدیمی، معماری سنتی، بادگیرها و برکه های قشم، موزه ها و… در این دسته قرار می گیرند.
جاذبه های فرهنگی
غار خربس از قدیمی ترین آثار بازمانده از عهد باستان در جزایر خلیج فارس است. این غار دستکند، نیایشگاه مهرپرستان دوران باستان بوده است که در فاصله ای اندک از شهر قشم، در نزدیکی روستای رمچاه و در دل صخره ای بلند در نزدیکی ساحل کنده شده است. بازدید از این غار هم اکنون در غالب بسته های سفر گردشگری قرار دارد.
مسجد برخ نیز در روستای تاریخی کوشه، قدمتی به درازای ورود اسلام به جزیره در دوران خلیفه دوم دارد. بنا به آنچه مورخان می گویند این مسجد یکی از کهن ترین مساجد ایران است که براساس روایت ها روی آتشکده ای زرتشتی پی ریزی شده است. در کنار این مسجد بقعه ای قدیمی به نام بقعه شیخ برخ هم قرار دارد که روایات شفاهی و افسانه هایی را پیرامون خود شکل داده است. در قبرستانی که پیرامون این بقعه و مسجد قرار دارد سنگ قبرهایی به شکل کشتی وجود دارد که دیدن آنها نیز خالی از لطف نیست. از دیگر مساجد تاریخی جزیره می توان از مسجد جامع شهر قشم نام برد که مربوط به دوران حکومت خاندان بنی معین در جزیره قشم است. این مسجد بنا به روایات توسط صوغیه همسر شیخ عبدالله از شیوخ بنی معین بنا نهاده شده است. از دیگر بقاع تاریخی جزیره بقعه پیر تم سنیتی است که در روستای تم سنیتی قرار گرفته. این بقعه احتمال دارد متعلق به دوران ایلخانی باشد. عبارت تم سینتی، saint tomb انگلیسی را به معنای آرامگاه مقدس تداعی می کند که نامش را به روستای مجاور بقعه داده است.
از دیگر انواع ابنیه مذهبی جزیره می توان قدم گاه ها و زیارتگاه های متعدد را برشمرد. قدم گاه های جزیره متعلق به حضرات خضر و الیاس هستند که بیشتر در سواحل جزیره قرار دارند. این قدم گاه ها در زمان های دور مورد التفات و توجه دریانوردان و خانواده های آنها قرار داشتند. از جمله زیارتگاه های جزیره قشم که توجه و التفات زوار و گردشگران را به خود جلب می کند، زیارتگاه شاه شهید است. بنا به روایات، شاه شهید از اولیاء الله بوده که در پی حوادثی در این مکان از دیده ها غایب شده است. زیارتگاه شاه شهید از فراز تپه های بلند خربس خلیج فارس را به نظاره نشسته؛ همان گونه که زیارتگاه شیخ اندرابی در نزدیکی بندر تاریخی لافت در میان آب های خلیج فارس قرار گرفته است. شیخ اندرابی سال ها است که در این مکان آرمیده و آرامگاهش در میان جنگل های سرسبز حرا در جزیره ای به نام خود او از دیرباز تسلی بخش دریانودان و دریا پیشه گان شده است.
لافت هم با چاه های طلا، قلعه نادری، کارگاه های لنج سازی، خانه های تاریخی و بادگیرهای زیبایش از هر رهگذر و گردشگری دلبری می کند. این بادگیرها نسیم خنکی را که از دل جنگل های حرا و از روی دریا می وزد، به دام می اندازند تا خنکایش همدمی باشد برای گرما و شرجی شب های دل انگیز تابستانش. بادگیر یکی از جلوه های معماری روستایی جزیره است. دیگر نمادهای این معماری را می توان در شیوه خاص معماری روستایی جزیره و فناوری ساخت انواع برکه های آب و ساباط دید. قلعه پرتغالی ها در قشم و لافت و بازمانده های انگلیسی ها در باسعیدو، یادآور دوران حضور استعمارگران در این جزیره اند. بندر باسعیدو در منتهی الیه شمال غربی جزیره دارای قدمتی دیرینه است و در منابع پرتغالی، انگلیسی و هلندی نیز از اهمیت و جایگاه این بندر یاد شده. استعمارگران پرتغالی و انگلیسی این بندر را پایگاه دریایی خویش قرار داده بودند.
در حال حاضر آثار متعددی همچون اسکله ای قدیمی، انبار زغال سنگ، کلیسا، گورستان، مهمانسرا، فانوس دریایی و… از دوران استعمار در این بندر باقی مانده است که مورد بازدید تعداد اندکی از گردشگران قرار می گیرد. موزه ها را در شمار جاذبه های فرهنگی به شمار می آورند. تنها موزه فعال و دایر جزیره قشم، موزه ژئوپارک است که در بخشی از آن صنایع دستی و آثار مردم شناسی هم در معرض بازدید عموم قرار گرفته است. به تازگی تصمیم بر احداث موزه بزرگ خلیج فارس گرفته شده است و موزه لنج و لنج سازی نیز در ساحل روستای بندری گوران در حال تکمیل است. با این وجود جای خالی موزه های موضوعی و روستایی به شدت احساس می شود. موزه های مردم شناسی روستایی، موزه صنایع دستی، موزه عروسک و اسباب بازی، موزه آب و فنون آبیاری، موزه کشاورزی و باغداری، موزه دریانوردی، موزه صیادی، سایت موزه، باغ موزه، غار موزه و غیره قابلیت آن را دارند که بر جذابیت های جزیره بیفزایند و سالانه پذیرای طیف وسیعی از گردشگران باشند.
