آثار درآمدزایی گردشگری در اقتصادها مهمترین دلیل توجه به این بخش محسوب می شود. تردیدی نیست که همه کشورها در رقابتی تنگاتنگ در پی بهره گیری از مزایای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و به ویژه دریافت سهم بیشتری از درآمد جهانی حاصل از گردشگری و همچنین بالا بردن سطح اشتغال در کشور خود هستند. از جمله مهمترین ابعاد اثرات اقتصادی گردشگری، درآمدزایی، اشتغال زایی، ایجاد درآمد مالیاتی، تاثیر بر تراز پرداخت ها و بهبود ساختار اقتصادی یک منطقه است. توسعه گردشگری در مقیاس بزرگ و بر پایه گردشگری انبوه، می تواند سبب رشد در زمینه هایی مانند خدمات بهداشتی، پلیس، بانکداری، تجارت و حتی ساخت وساز و تولید شود. همچنین صنعت گردشگری منجر به افزایش ارتباطات بین بخش های مختلف در اقتصاد می شود و از این طریق تقریبا بر همه بخش های اقتصادی اثر می گذارد.
توسعه جاذبه های بخش گردشگری مزایای نسبی بسیاری نسبت به سایر بخش ها برای اقتصاد کشورها فراهم می کند. اولین مزیت نسبی مستقیما به جاذبه های طبیعی و جاذبه های فرهنگی مربوط می شود. بسیاری از منابعی که در این صنعت به کار گرفته می شوند، در واقع بدون هزینه به آن وارد شده اند و این موجب می شود که هزینه سرانه سرمایه گذاری در گردشگری از بسیاری فعالیت های دیگر کمتر باشد. این جاذبه ها مواد خامی هستند که می توانند با هزینه محدود به جاذبه های سودآوری تبدیل شوند. دومین مزیت نسبی گردشگری، میزان واردات آن است؛ به طوری که گردشگری به صورت متوسط میزان واردات کمتری نسبت به دیگر بخش های اقتصادی دارد.
سومین مزیت نسبی گردشگری نیز ماهیت کاربر بودن آن است. از نظر آثار گردشگری بر اشتغال، صنعت گردشگری گسترده ترین صنعت خدماتى و مهمترین صنعت اشتغال زا در دنیا محسوب مى شود. البته درآمد حاصل از گردشگری به اشتغال و درآمد اولیه محدود نمی شود و می تواند منجر به افزایش اشتغال عوامل تولید شود. گردشگری فرصت های شغلی بسیاری برای نیروی کار بدون تخصص و کارگران نیمه ماهر و ماهر ایجاد می کند. از سوی دیگر، میزان سرمایه گذارى براى ایجاد یک فرصت شغلى در صنعت گردشگری بسیار پایین تر از صنایع دیگر است و به عبارت دیگر اشتغال زایى در این صنعت به سرمایه گذارى کمترى نیاز دارد.
بررسی آثار اولیه و ثانویه گردشگری بر اقتصاد
اقتصاددانان، آثار اقتصادی گردشگری را به آثار مستقیم، غیرمستقیم و القایی تقسیم بندی می کنند. اثرات غیرمستقیم و القایی در مجموع « اثرات ثانویه» نامیده می شوند. هر یک از این اثرات می توانند بر تولید ناخالص، فروش، درآمد، اشتغال یا ارزش اثر مثبتی بگذارند. اثرات مستقیم شامل مخارجی هستند که توسط گردشگر برای کالاها و خدمات در هتل ها، رستوران ها، خرده فروشی ها و مراکز توریستی دیگر که صرفا برای ارائه به گردشگر ایجاد شده، صورت می گیرد. اثرات مستقیم همچنین شامل تغییرات در درآمد، تولید، اشتغال و درآمد دولت توسط بنگاه هایی است که مستقیما مخارج گردشگر را دریافت می کنند؛ از آن جمله می توان به بخش های اقامتی، خرده فروشی ها و بخش حمل و نقل اشاره کرد. دورهای متوالی مبادلات بین کسب و کارها که ناشی از مخارج مستقیم گردشگر است، اثرات غیرمستقیم را ایجاد می کنند؛ مانند خرید هتلدارها از خرده فروشان محلی و خرید خرده فروشان از عمده فروشان. به عبارت دیگر، زمانی که گردشگران بین المللی پول خود را در بخش های مرتبط با گردشگری خرج می کنند، تزریق پول آثار مستقیمی در اقتصاد ایجاد می کند و به علت ارتباط بین بخشی گردشگری با بخش های دیگر اقتصاد، آثار غیرمستقیم ایجاد می شود.
در نهایت، اثرات القایی عبارت است از افزایش مخارج مصرفی خانوارها که ناشی از درآمد اضافی ایجاد شده به دلیل اثرات مستقیم است. برای مثال کارگران هتل دستمزد خود را برای خرید کالا و خدمات خرج می کنند. در نتیجه آثار القایی یا آثار القایی مصرف، زمانی ایجاد می شوند که دریافتی های کارکنان یا کارآفرینان موسساتی که به طور مستقیم یا غیرمستقیم با گردشگری مرتبط هستند؛ مانند حقوق، دستمزد، اجاره، سود و سود سهامی که برای خرید در اقتصاد محلی خرج شوند.
مقایسه ایران با مالزی
نتایج پژوهش ها نشان می دهد عوامل مهم در اشتغال ایجادشده توسط بخش گردشگری به ترتیب مربوط به بخش های عمده فروشی و خرده فروشی، خدمات حمل و نقل جاده ای مسافر، بخش های خدمات صرف غذا و نوشیدنی، خدمات دینی و مذهبی و خدمات حمل و نقل هوایی هستند.
از سوی دیگر، بخش عمده فروشی و خرده فروشی تعداد شغل های بیشتری در مقایسه با سایر بخش ها ایجاد کرده و کاربردی تر از سایر بخش های گردشگری است. بیشترین اشتغال مستقیم در بخش خدمات دینی و مذهبی و بیشترین اشتغال غیرمستقیم نیز در همین بخش ایجاد شده است. از دیگر سو، بیشترین اشتغال القایی نیز در بخش عمده فروشی و خرده فروشی شکل گرفته است. این در حالی است که در مالزی رتبه اول و دوم اشتغال زایی در این زمینه، بخش های حمل ونقل و خرده فروشی هستند. به نظر می رسد برخی بخش های مرتبط با گردشگری در اقتصاد ایران نتوانسته اند اثر قابل انتظاری در توسعه فرصت های شغلی ایجاد کنند؛ مانند بخش خدمات حمل ونقل ریلی و خدمات مرتبط با گردشگر ورزشی که می توان بخش مربوطه را توسعه داد و برای گردشگر جذاب کرد.
به نظر می رسد بخش حمل و نقل ارتباط مناسبی با دیگر بخش های اقتصادی نداشته باشد و از پتانسیل اشتغالزایی آنها در صنعت گردشگری به نحو شایسته استفاده نمی شود. امید است با توسعه زیربنایی شبکه های ارتباطی به ویژه در بخش حمل و نقل هوایی و آبی، فرودگاه ها، آزادراه ها، گسترش آژانس های مسافرتی و سرمایه گذاری در هتل ها و رستوران ها، این بخش ها نقش بسزایی در اشتغالزایی در کشور ایفا کنند.
