منطقه ای که اکنون با اجرای طرح انضباط شهری قرار است؛ تغییرات بسیاری کند، از جمله آنکه گفته می شود ۶۴ خانه در این منطقه به دلیل ساماندهی خانه های مجردی و کارگری قرار است که تخریب شوند.
زمین های خالی این منطقه جای خالی خانه های تاریخی محله اودلاجان تهران است، که ده سال پیش به بهانه پاکسازی منطقه از معتادان و در طرح «خانه های بی سرنگ» تخریب شده اند. حالا پس از مدت ها این زمین های رها شده به «ویرانه های با سرنگ» تبدیل شده اند و تنها تاثیر چشمگیر آن از بین رفتن ۶ هکتار از بافت تاریخی تهران بوده است.
۱۰ سال پیش محمد باقر قالیباف در سمت فرماندهی نیروی انتظامی و محمود احمدی نژاد در سمت شهردار تهران این طرح را علی رغم مخالفت های شدید مسئولان و فعالان میراث فرهنگی کشور انجام دادند و اکنون فرمانده اسبق نیروی انتظامی و شهردار کنونی تهران کمر همت بسته است تا اقدام ۱۰ سال پیش شان را تحت عنوان «طرح انضباط اجتماعی» تکمیل کند. این بار اما صحبت از ساماندهی خانه های مجردی و کارگری کل منطقه ۱۲ (و نه تنها محله اودلاجان) و تخریب ۶۴ خانه در بافت تاریخی تهران است.
خانه های مجردی که به سختی می توان وجود آنها را در یکی از سنتی ترین محله های تهران باور کرد و مشخص نیست که تخریب آنها چگونه می تواند؛ ساماندهی بر زندگی این مجردان و یا کارگران باشد، شاید قرار است؛ ۱۰ سال دیگر نیز این کارگران و مجردان، مانند همان معتادان در گوشه ویران شده خانه هایشان چنباتمه بزنند و به سرستون ها و گچ بری های باقی مانده از این خانه های تاریخی نگاه کنند.
شورای شهر از جزییات طرح بی اطلاع است
«طرح انضباط اجتماعی در منطقه ۱۲ قرار است که این قسمت از شهر را برای مردم در ساعات مختلف شبانه روز امن نگه دارد، بر اساس آن گفته می شود که تلاش خواهد شد؛ معتادان و آسیب دیدگان آن به صورت پایدار و در همان محله درمان و توانمند شوند و قرار است؛ خانه های تاریخی قابل احیا نیز، احیا شوند.»
این صحبت های محمد حقانی، نماینده مردم تهران است که به نقل از مجری پروژه بیان می کند، اما این را نیز اضافه می کند که هیچ طرح مکتوبی از جزییات این پروژه به او نداده اند تا دقیق و مستند این صحبت ها را پیگیری کند و جواب سوالات خبرنگاران در ارتباط با اینکه اقدام شهرداری در گذشته مخالف آنچه ذکر شده، بوده است، ورود به این طرح بدون اجازه سازمان میراث فرهنگی تخلف محسوب می شود؟ و این نگرانی که در روزهای تعطیل ماه رمضان تخریب هایی صورت بگیرد را به پس از بررسی های بیشتر موکول می کند.
وی ادامه می دهد: من با اداره کل میراث فرهنگی تهران نیز صحبت کرده ام، متاسفانه شهرداری در هیچ یک از جلسات مربوط به این طرح از این اداره کل دعوت نکرده و آنها را در جریان این طرح قرار نداده است، بنابراین نگرانی هایی در این زمینه وجود دارد. این طرح یک پروژه ای است که باید میان دستگاهی و با کمک بخش هایی همچون میراث فرهنگی، بهزیستی، کمیته امداد و… صورت بگیرد. البته میراث فرهنگی بودجه لازم برای حفاظت از خانه های تاریخی این منطقه را ندارد، اما شهرداری می تواند به این نهاد در این زمینه کمک کند. نقش میراث فرهنگی نیز نباید به گونه ای باشد که تنها یک نظر کارشناسی بدهد و برود، بلکه باید تا پایان کار حضور داشته باشد.
باید از انجام هرگونه اقدام ضربتی جلوگیری شود
حقانی به زمین هایی که در گذشته تخریب شده و به حال خود رها شده اند اشاره و می افزاید: گاهی ما عمل می کنیم و بعد به آن فکر می کنیم. هرچند برخی از این زمین ها به بوستان تبدیل شد، اما بخش اعظم دیگر به حال خود رها شده اند. به هر حال من این تاکید را دارم که پیش از اجرا، مطالعات کامل و پیوست های لازم این طرح باید مشخص باشد و از انجام هر کار ضربتی باید جلوگیری شود.
وی در پایان نیز هشدار می دهد؛ امیدوارم در پس چنین طرح هایی انگیزه کسب سود و مسائل اقتصادی نباشد.
علاج انضباط شهری در خارج از بافت تاریخی است
راه حل ایجاد انضباط شهری چیست؟ این سوالی است که پس از اظهارات شهرداری در مورد ساماندهی خانه های این منطقه به ذهن می رسد، آیا از بین بردن چند خانه می تواند یک منطقه را که علاوه بر بافت های به قول شهرداری فرسوده، دارای ساخت اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است، از آسیب های اجتماعی پاک کند؟
یک باستان شناس که مطالعات گسترده ای در مورد بافت تاریخی تهران داشته است، اشاره می کند که ایجاد انضباط شهری در تخریب بافت تاریخی نیست و باید در سیاست های کلان ملی به دنبال آن گشت.
اسکندر مختاری توضیح می دهد: «سیاست های کلان توسعه ملی است که باعث می شود؛ مناطق مرکزی شهرها متراکم شوند و تجارت جای سکونت را بگیرد. اگر بخواهیم مرکز تاریخی تهران را معالجه کنیم، باید جلو گسترش تجارت را در این منطقه بگیریم و سکونت را به آنها برگردانیم. حذف خانه ها از مرکز تاریخی تهران حذف سکونت در آن منطقه است مانند این است که بخشی از بدن یک فرد مجروح شده باشد و شما آن بخش را حذف کنید. ما بارها نظر کارشناسی خود را اعلام کردیم که اولا انضباط اجتماعی یکی از ضروریات شهر است و در مرکز تاریخی یکی از موضوعات حیاتی برای احیای بافت تاریخی است، اما روش های مختلفی برای انضباط اجتماعی وجود دارد که این روش ها در مقیاس های مختلفی باید بررسی شوند»
جراحت دیگری بر تن این بافت تاریخی اضافه نکنید
مختاری با بیان اینکه این مساله یک برخورد انفعالی با بافت تاریخی شهر است، می افزاید: «در مورد بافت تاریخی تهران این گونه اقدامات در گذشته نیز اعمال شده است و نشان می دهد که پاسخگو نیست و حتی بیماری را تشدید می کند. بیماری بافت تاریخی برگرداندن زندگی شبانه به بافت تاریخی ست که مساله ای بسیار پیچیده است و باید در سیاست های بلندمدت برای آن فکری کرد و در کوتاه مدت باید تن به بهسازی بافت تاریخی داد.
باید به روشنایی معابر این محله توجه کرد، باید بافت اجتماعی آن را در نظر گرفت و به جای کارگاه های تولیدی و مراکز تجاری، باید مراکز خدماتی و فرهنگی را به این محله آورد. کارشناسان در مورد این بافت بارها مسئولان را نسبت به اقداماتی که به یکباره منجر به محو و پاکسازی دانه های تاریخی می شوند، بر حذر داشته و هشدار داده اند.»
این باستان شناس به زمین های به جای مانده از خانه های ویران شده ده ساله پیش اشاره می کند و با خاطری مکدر از فرو ریختن خانه های تاریخی تهران که هویت این شهر بوده اند، می گوید: تا مادامی که برای بخش تخریب شده و اراضی بدون کاربری هیچ فکری نکرده اند بهتر است؛ جراحت دیگری به این جراحت ها اضافه نکنند.
محمد میرشکرایی مردم شناس برجسته کشور نیز در این باره می گوید: برای مبارزه با آن چیزی که آسیب اجتماعی نام برده می شوند؛ نیاز به تخریب نیست، نیاز به مطالعه اجتماعی است تا بفهمیم، چرا این اتفاق افتاده، من فکر نمی کنم با تخریب جایی بتوان پدیده های منفی اجتماعی را رفع کرد.
هزاران سوال بی جواب
اظهارنظر کارشناسان در مورد چگونگی اجرای انضباط شهری در یک بافت تاریخی کاملا روشن است، اما آنچه نامشخص مانده، پاسخ هزاران سوالی است که برای هر شهروندی پیش می آید. چرا شهرداری در پشت درهای بسته، طرح انظباط اجتماعی را تدوین می کند؟ چرا هیچ طرح دقیق و مکتوبی از این پروژه به شهروندان، رسانه ها و حتی اعضای شورای شهر ارائه نشده است؟ چرا اجازه نداده اند که اداره کل میراث فرهنگی از ابتدا در جریان این طرح باشد؟ چرا معنی ساماندهی، بافت فرسوده و خانه تاریخی در این طرح به وضوح مشخص نشده است؟ وضعیت مالکیت زمین های تخریب شده این منطقه که گفته می شود؛ واگذار شده، چرا برای مردم شفاف نمی شود؟ چرا شهرداری تنها اظهار کرده که تخریبی در اودلاجان صورت نمی گیرد و به دیگر بخش های منطقه ۱۲ اشاره نکرده است؟ و هزاران چرای دیگر که نگرانی های بسیاری را در پی خود دارد.
