به گزارش «دنیای سفر» به نقل از خبرگزاری ایسنا، یکی از اقدام های مؤثر برای حفاظت از آثار تاریخی و فرهنگی، تعیین عرصه و حریم مشخص برای میراث فرهنگی است، قوانین بیانگر آن هستند که تعیین حریم و عرصه مشخص، آثار را از گزند آسیب ها و تعارض های احتمالی دور نگه خواهد داشت. در عین حال، تعیین حریم و عرصه همواره چالش های زیادی به دنبال داشته است، از جمله کمبود اعتبار و بودجه، بی توجهی مالکان خصوصی و مدیریت شهری به عرصه و حریم آثار تاریخی و طولانی شدن فرایند تعیین و ثبت عرصه و حریم آثار تاریخی. مجموع این اختلاف نظرها و چالش ها باعث شد ابراهیم رییسی، رییس جمهور در این باره تذکر دهد که با توجه به اهمیت و حساسیت تعیین حریم آثار فرهنگی و تاریخی، باید مراقب بود که تعیین این حریم، اختلالی در کسب وکار و معاش مردم ایجاد نکند.
در پی این اظهارنظرها، وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی تفویض اختیار تعیین حریم و عرصه آثار تاریخی و فرهنگی را به ادارات کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان ها ابلاغ کرد که این تصمیم با نگرانی هایی مواجه شد؛ چرا که بیم آن می رفت تعیین عرصه و حریم آثار تاریخی بویژه آن هایی که در بافت شهری قرار دارند و یا در محاصره زمین های کشاورزی و یا جاده سازی ها هستند، با مداخلاتی روبه رو شوند. هرچند متولیان میراث فرهنگی در برخی استان ها از این اقدام وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی دفاع می کنند و آن را در سرعت بخشیدن به روند تعیین عرصه و حریم مؤثر می دانند، اما شماری دیگر از معاونان و مدیران میراث فرهنگی در استان ها با تفویض کامل این اختیارات مخالف بوده و آن را خطر و تهدیدی جدی برای آثار تاریخی و فرهنگی دانسته و بر این عقیده اند که تعیین حریم و عرصه میراث تاریخی از سوی ادرات کل استان ها ممکن است تحت تاثیر فشارهای دولتی و حتی مردمی قرار گیرد.
در این گزارش مروری بر نظرات متولیان میراث فرهنگی برخی از استان ها درباره تفویض اختیار تعیین حریم و عرصه به ادارات میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان ها، خواهیم داشت:
مداخله دستگاه های حاکمیتی باور غلطی است
فریدون محمدی مدیرکل پیشین میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی البرز در این باره گفت: «تعیین عرصه و حریم موضوعی درون سازمانی و نیازمند گمانه زنی است. بنابراین برای پژوهش های باستان شناسی باید اعتبارات کافی داشته باشیم. بعد از پژوهش و گمانه زنی، پرونده تعیین حریم و عرصه را باید به وزارتخانه بفرستیم تا در جلسه کمیته فنی مصوب و ابلاغ شود. بنابراین تعیین حریم و عرصه زمان بر است و بر همین اساس متقاضی شدیم که تعیین عرصه و حریم را به استان ها تفویض کنند، در این صورت بسیاری از مشکلات ما در این حوزه حل می شود. وقتی که مدیرکل استان به عنوان نماینده وزیر پای پرونده تعیین حریم و عرصه را امضا می کند، در واقع همیشه باید پاسخگوی مراجع باشد و اگر هم بخواهد تحت تاثیر مقامات استانی، حریم و عرصه اثر تاریخی را بالا پایین کند، کارشناسان و باستان شناسان استانی زیربار آن نمی روند. اتفاقا مدیران کل استانی، استان خود را بهتر می شناسند و چه اشکالی دارد تحت معضلاتی که در استان وجود دارد، حریم اثری را زودتر تعیین کنند.
علیرضا جیلان مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی چهارمحال و بختیاری نیز نظری مشابه دارد و معتقد است: این اقدام موجب می شود روند تصویب و ابلاغ آن سریع تر انجام شود، کما این که برخی از آثار تاریخی نیازمند حریم اضطراری هستند و ممکن است در حریم آن ها ساخت وسازی هم انجام شود و روند فعلی ابلاغ حریم برای چنین مواردی زمان بر است. میراث فرهنگی استان هم طبق ضوابط و قوانین حرایم و عرصه ها را تصویب و ابلاغ می کند و این باور غلطی است که دستگاه های حاکمیتی یا بخش خصوصی می توانند در این مورد دخالت کنند یا نظراتشان اعمال شود.
مصطفی مرزبان مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان مرکزی نیز جزو موافقان این تفویض اختیار بود و در این باره اظهار کرد: با توجه به این که تهیه نقشه و حریم و عرصه پیشنهادی در سطح استان انجام می شود و باید پرونده برای تایید به وزراتخانه فرستاده شود، تعیین و ابلاغ حریم پروسه طولانی را طی خواهد کرد، اما اگر این تأیید و ابلاغ در استان انجام شود، فرآیند زمانی کوتاه می شود. در حوزه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی نه تنها مدیران، بلکه معاونان و کارشناسان هم نسبت به این حوزه ها تعصبات خاص و دفاعیات خود را دارند و هیچ کوتاهی در این مورد انجام نخواهند داد.
رحیم دادی نژاد معاون میراث فرهنگی کهگیلویه و بویراحمد هم گفت که این اقدام بسیار خوب است و با توجه به این که تصویب حریم توسط شورای ثبت و حریم یک فرآیند زمان بر است، تفویض اختیار در این باره به استان کار را راحت تر می کند.
او ادامه داد: شاید کمبود کارشناس متخصص داشته باشیم، اما همان کارشناسانی که داریم می توانند خیلی خوب در این زمینه کار کنند. نمی توان گفت که ممکن است این تفویض اختیار موجب هیچ خطایی نشود، اما باستان شناسانی که در حوزه میراث فرهنگی فعالیت می کنند نسبت به این حوزه متعصب هستند و نمی توان روی آن ها اعمال نفوذی داشت، علاوه بر این قرار است حریم ها با نظارت کارشناس ناظر وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، تعیین شوند.
فریدون فعالی مدیرکل میراث فرهنگی، گرشگردی و صنایع دستی استان کرمان هم که از جمله موافقان این اقدام است، گفت: در استان کرمان کمیته فنی و کارشناسان با تجربه ای داریم و براین اساس معتقدم تیم کارشناس ما توانایی دارد که درباره عرصه و حریم اظهار نظر کند، حتی در سطح ملی، اما نظارت عالی هم باید بر عملکرد استان ها باشد. میراث فرهنگی با توجه به وظیفه و رسالتی که دارد، باید از آثار تاریخی محافظت کند و در موازین سیاستگذار با کسی تعارف ندارد. شاید در برخی از تعیین حرایم بتوان همکاری و کمک کرد و آن را بدون مشکلی تقلیل داد، اما به این معنا نیست که میراث فرهنگی برای منافع دیگر دستگاه ها از مواضع خود کوتاه بیاید.
سعید صفوی مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان زنجان نیز بر این عقیده است که تفویض اختیار موجب تسهیل و تسریع فرآیند امور تعیین حریم و عرصه می شود. همچنین تعیین عرصه و حریم در چنین شرایطی مبنی بر مشاهدات و بررسی های عینی است، در حالی که تصمیم گیری های مرکز بر اساس شنیده ها و گزارش های ارئه شده است که یک فرآیند طولانی هم دارد. البته ایرادهایی هم ممکن است در راستای این تفویض اختیار صورت گیرد و برخی از تصمیم گیری ها تحت تأثیر فشار مالکان خصوصی و برخی مقامات استانی قرار گیرد.
امیر کرم زاده مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی سمنان که موافق صد درصد تفویض اختیار مضاعف به استان ها است، بیان کرد: به هر حال پاسخگوی نیازهای مردم، ادارات کل استان ها هستند که با توجه به طولانی بودن روند تعیین حریم مانند گذشته، نارضایتی مردم بیشتر می شود. شاید خطایی رخ دهد، اما اگر قرار باشد مدیرکل میراث فرهنگی جسارت این را نداشته باشد که از حوزه خودش دفاع کند، آن مدیرکل نباشد بهتر است.
عالیه ملک شاهکویی سرپرست پایگاه ملی میراث فرهنگی شهر تاریخی استرآباد (گرگان) درباره تفویض اختیار تعیین حریم و عرصه به ادارات کل استان ها معتقد است: با این اقدام سرعت کار بالا می رود و اگر همدل باشیم می توانیم بدون مشکل، حریم آثار ثبت ملی شده را خیلی راحت تر تعیین کنیم. از طرفی، تعیین حریم و عرصه، خط قرمز میراث فرهنگی است و اشتباه در آن قابل جبران نیست، این موضوع به قاطعیت مدیر و تیم کارشناسی نیاز دارد.
همچنین، فرزاد شریفی مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ایلام گفت: در این مورد تابع وزیر هستیم و هر اقدامی در این حوزه انجام شود، قطعا کارشناسی شده است، حال چه در وزارتخانه باشد و چه در استان. به نظرم تفویض اختیار در چارچوب قانون باید انجام شود و نظارت هم روی آن باید باشد.
احتمال خطا و فشار سازمان ها و نهادها
این اظهارات در حالی است که محمد امینیان معاون میراث فرهنگی کردستان معتقد است: این تفویض اختیار بیش از ۵۰ درصد مشکلات ما را حل می کند. در واقع با یک تیغ دو لبه مواجهیم؛ همان طور که گفتم بخشی از آن خیلی خوب است و به رفع مشکلات کمک می کند، اما بخشی از آن هم منفی است، نمی توان انتظار داشت در ۳۱ استان کشور این اختیار موجب خطا نشود. ممکن است در برخی مناطق فشار سازمان ها و نهادها به گونه ای باشد که روی این تصمیم گیری ها تأثیر بگذارد، اما خوشبختانه در این تفویض اختیار نظارت وزارتخانه وجود دارد و همین درصد خطاها را کاهش می داد.
وحید نواداد معاون میراث فرهنگی آذربایجان شرقی هم در تایید این نظر گفت: واقعیت این است که با این اقدام سرعت تعیین عرصه و حریم برای آثار بیشتر می شود، اما از طرفی، ممکن است فشارهای استانی بیشتر شود و این تصمیم گیری تحت تاثیر این فشارها قرار گیرد. به هر حال، این موضوع هم به ترکیب علمی و افراد حاضری که در مجموعه وجود دارند، برمی گردد.
روح الله محمدی معاون میراث فرهنگی اردبیل هم در این باره چنین نظر داد: تفویض اختیار به استان هم مزایایی دارد و هم معایبی که معایب آن بیش تر است. یکی از مزیت ها این است سرعت عمل برای تعیین عرصه و حریم بالا می رود، اما وقتی تعیین عرصه و حریم در استان ها انجام شود ممکن است دستگاه های دیگر به میراث فرهنگی فشار بیاورند و نظرات کارشناسی آن را تحت تأثیر خود قرار دهند، بنابراین ممکن است عرصه و حریم به صورت کارشناسی انجام نشود و محدوده ای کم تر از مقدار واقعی به عنوان حریم یا عرصه تعیین شود.
از طرفی متولیان میراث فرهنگی در برخی استان ها تصریح دارند که مرجع نهایی تصمیم گیری درباره تعیین حریم و عرصه باید خود وزارتخانه باشد.
در این راستا، مهدی عابدینی معاون میراث فرهنگی مازندران گفت: به نظر من اگر مرجع تصویب کننده و ابلاغ کننده یک قانون، هر چه مقام بالاتری داشته باشد، در برابر تخلفات بهتر می توان از آن حمایت کرد و اگر این اختیار در استان ها باشد ممکن است خیلی راحت از مواضع خود کوتاه بیایند.
همچنین، جلیل جباری مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی آذربایجان غربی نظر مشابهی داشت و بیان کرد: به نظرم پیشنهاد باید از سوی استان باشد و تعیین و تصویب حریم و عرصه باید از سوی خود ستاد و شورای حریم وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی انجام شود. افراد خبره و حرفه ای در شورای تعیین حریم کشور تصمیم گیرنده هستند و ممکن است کارشناسان استان ها تجربه های آن ها را نداشته باشند.
عمار کاووسی معاون میراث فرهنگی استان قم نیز در مخالفت با این تفویض اختیار اظهار کرد: به نظر من اصلا صلاح نیست تعیین حریم و عرصه به ادارات کل استان ها تفویض اختیار شود؛ چراکه ممکن است فشارهایی از سوی بخش دولتی و خصوصی به آن ها وارد شود و از مواضع خود کوتاه بیایند.
مجتبی سعادتیان معاون میراث فرهنگی استان سیستان و بلوچستان نیز معتقد است: تصویب تعیین حریم و عرصه باید بر عهده خود وزاتخانه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی باشد. این تفویض اختیار ممکن است موجب رانت شود و کارشناسان این حوزه متضرر اصلی شوند.
حسین رفیعیان معاون میراث فرهنگی استان گیلان نیز با بیان این که تفویض اختیار را به هیچ وجه صلاح نمی دانم، گفت: بهتر است مراحل نهایی تصویب و ابلاغ حرایم آثار تاریخی از سوی خود وزارتخانه انجام شود و از سوی وزیر به استانداران ابلاغ شود.
علی مستوفیان مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان شمالی نظر خود را درباره تفویض اختیار تعیین حریم و عرصه به ادارات کل استان ها این چنین بیان کرد: موضوع تعیین حریم، حساس و پیچیده است و بار حقوقی دارد، ممکن است کارشناسان استان ها تمایلی نداشته باشند که این بار حقوقی را متحمل شوند، از طرفی هم توان فنی و کارشناسی در وزارتخانه قوی تر است، ترجیح ما این است که شیوه تصویب حریم به شکل سابق انجام شود، یعنی شورای استانی آن تشکیل شود و مرجع تصمیم گیری همان وزارتخانه باقی بماند.
عبدالمجید شاکری شمسی معاون میراث فرهنگی استان یزد نیز اظهار کرد: خوشبختانه تمام مصوبات، آراء و تصمیمات فنی اداره کل استان یزد با مشارکت متخصصان و اعضای شوراها و کمیته های فنی اخذ می شود و همچنین بر اساس رویه جاری اداره کل استان یزد مبنی بر شفاف سازی تمام فرآیندها و مصوبات، همه موارد پیش گفته قابلیت انتشار برای افکار عمومی را دارند و کلیه صاحب نظران، مالکین و اصحاب رسانه می توانند آن ها را پی گیری کنند، اما لازم است برای ایجاد وحدت رویه در کشور بین تصمیمات اتخاذ شده در استان ها و اتکا به مبانی واحد حفاظتی، تعیین عرصه و حریم به صورت متمرکز در وزارتخانه انجام شده و تبدیل به سند شود. همچنین ابلاغ محدوده مشخص شده به سایر دستگاه ها و سازمان ها از مرجع ملی و بالاتر زمینه التزام به رعایت ضوابط عرصه ها و حرایم را برای تمام مخاطبان از جمله ارگان ها و نهادها ایجاد می کند.
هادی شاهوردی مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان خراسان جنوبی هم در این باره بیان کرد: اگر نگاه متمرکز بر حفظ یک اثر تاریخی نباشد تفویض اختیار نمی تواند سبب اقدام مؤثری شود، چه بسا به جهت وجود درخواست ها و فشارهای استانی و بعضا نظرات شخصی، اثر تاریخی چه در عرصه و چه در حریم دچار ضرر و زیان شود.
