به گزارش «دنیای سفر» به نقل از خبرگزاری ایسنا، بیشتر از یک ماه پیش، در مجمع عمومی سازمان ملل متحد قطعنامه ای درباره «استرداد آثار و اموال تاریخی کشورها به مبدأ» تصویب شد، اما نماینده ایران در سازمان ملل به دلیل آن که در این قطعنامه «عطف به ماسبق» نشده بود، اعتراض کرد و خواستار آن شد که آثار تاریخی کشورها، از جمله ایران که در گذشته منتقل شده یا به سرقت رفته اند مشمول این قطعنامه شوند.
«عطف به ماسبق نشده» در بیان ساده تر و طبق توضیحی که مدیرکل حقوقی و املاک سابق در وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی داده است، اموالی را که ۵۰ سال پیش به سرقت رفته یا به هر دلیلی به کشور دیگری منتقل شده اند، مشمول قانون استرداد به کشور مبدأ نمی داند.
از همین رو، مجید تخت روانچی در جریان تصویب این قطعنامه یادآور شد که جمهوری اسلامی ایران بر این باور است که کنوانسیون ۱۹۷۰ راجع به ابزارهای ممانعت و پیشگیری انتقال غیرقانونی، صادرات و انتقال مالکیت اموال فرهنگی هیچ گاه انتقال اموال فرهنگی را مشروعیت نمی بخشد و از سویی کشورهای عضو این کنوانسیون را از تعهد به بازگرداندن اموال فرهنگی به سرقت رفته یا به طور غیرقانونی خارج شده قبل از لازم الاجرا شدن این کنوانسیون مبرا نمی داند.
او همچنین گفته بود: جمهوری اسلامی ایران معتقد است این کنوانسیون باید با توجه به تحولات و با در نظر گرفتن غیربشری، غیراخلاقی و نیز غیرقانونی بودن انتقال های صورت گرفته در دوره ای که کشورهای مبداء تحت استعمار یا نفوذ سیاسی خارجی بوده و حاکمان آن ها بر ارزش فرهنگی آثار تاریخی خود واقف نبودند، به روزرسانی شود.
سفیر و نماینده دائم ایران در سازمان ملل متحد این نکته را هم تاکید کرده بود که جمهوری اسلامی ایران بر این اعتقاد است که با توجه به ماهیت این اموال فرهنگی که میراث مشترک بشریت است نمی توانند مشمول اقدامات یک جانبه قهری و اقدامات اجرایی دیگر شوند.
الواح هخامنشی از جمله آثاری است که حدود ۹۰ سال پیش با موافقت دولت وقتِ ایران از کشور خارج و برای مطالعه و بررسی به دانشگاه شیکاگو «امانت» سپرده شد و قرار بود سه سال پس از مطالعه به ایران برگردانده شود، اما تا امروز فقط بخشی از این الواح به کشور بازگردانده شده و حدود ۱۷ هزار لوح دیگر هنوز در آمریکا باقی مانده و سرنوشت مبهمی دارد.
در همان روزها که قطعنامه استرداد اشیاء تاریخی به کشورها در سازمان ملل تصویب شده بود، ابراهیم شقاقی مدیرکل وقت در دفتر حقوقی و املاک وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به ایسنا گفت که بازگشت الواح هخامنشی در دست جریان است، اما محدودیت های کرونا، دشواری بیمه با توجه به تحریم ها و بسته بندی، همان گونه که بازگشت محموله چهارم را با کندی مواجه کرد، در بازگشت باقی مانده الواح هخامنشی بی تاثیر نبوده است، اما با توجه به همکاری استادان و موسسه شرق شناسی شیکاگو این امیدواری وجود دارد که ۱۷هزار لوح و مُهر هخامنشی تدریجی به کشور مسترد شود که بخشی از آن “شاید” تا پایان سال ۱۴۰۰ به ایران استرداد داده شود.
نظر وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی بر این بود که بازگشت الواح با توجه به احکام دادگاه آمریکا، ممانعت حقوقی و قانونی ندارد.
با این وجود، مجید تخت روانچی سفیر ایران در سازمان ملل اخیرا به آمریکایی ها یادآور شده که الواح هخامنشی برای مطالعه به موسسه شرق شناسی شیکاگو سپرده شده است. او گفته که آمریکایی ها قرار می گذارند سه ساله به امانت ببرند و بازگردانند، اما این الواح هنوز به طور کامل بازگردانده نشده است.
نماینده دائم ایران در سازمان ملل همچنین تاکید کرده که الواح هخامنشی متعلق به مردم ایران است، اما آمریکا هر بار به بهانه ای این کار را به تعویق می اندازد، در حالی که خود آمریکایی ها هم قبول دارند این الواح به صورت امانت به این کشور آمده است.
باستان شناسان الواح هخامنشی را سال ۱۳۱۳ خورشیدی در تخت جمشید کشف کردند. این الواح بعدها در ۵۰ صندوق چوبی که شامل حدود ۲۰۰۰ جعبه مقوایی و چند پیت نفتی که در تخت جمشید (پارسه، پرسپولیس) به پارافینِ مذاب آغشته شده بودند، از طریق بوشهر به آمریکا فرستاده شدند. انتقال با موافقت دولت وقت ایران انجام می شود و در قرارداد و موافقت نامه طرفین نیز آمده است که «ایران لوح هایی گلی را برای رمزگشایی و خواندن، به امانت به دانشگاه شیکاگو که مشغول کاوش تخت جمشید (پارسه، پرسپولیس) بود، می سپارد».
به گفته محمدحسن طالبیان معاون پیشین میراث فرهنگی تعداد الواح هخامنشی که حدود ۹۰ سال پیش برای مطالعه به موسسه شرق شناسی شیکاگو فرستاده شده، بیش از ۳۰ هزار قطعه بوده که اندازه های مختلف داشته و تعدادی هم شکسته بوده است. ارنست هرتسفلد، باستان شناس آلمانی که در کاوش های تخت جمشید حضور داشت، نیز تخمین زده که این یافته شامل حدود ۳۰ هزار و یا بیشتر لوح و قطعات گلی کتیبه دار و مُهر و موم شده بود.
طبق مستندات موجود، این الواح سال ۱۹۳۵ میلادی (در همان سالی که کشف شد ۱۳۱۳ خورشیدی) به آمریکا فرستاده می شود، سال ۱۹۳۶ به شیکاگو می رسد و از سال ۱۹۳۷ رمزگشایی آن ها آغاز می شود، اما با شروع جنگ جهانی دوم کار تا سال ۱۹۴۵ میلادی متوقف می ماند و رمزگشایی و بازگشت کامل این الواح نزدیک به ۹ دهه طول می کشد.
موسسه شرق شناسی شیکاگو تا کنون چهار محموله از الواح هخامنشی را پس از مطالعه و رمزگشایی به ایران فرستاده است؛ در سال ۱۳۲۷ خورشیدی اولین محموله از الواح هخامنشی را که شامل ۱۷۹ قطعه می شد به ایران فرستاد. دو سال بعد، یعنی ۱۳۲۹ خورشیدی حدود ۳۷ هزار قطعه از این الواح را به ایران تحویل داد و در سال ۱۳۸۳ نیز ۳۰۰ قطعه دیگر بازگردانده شد، اما از همین سال به بعد، بازگشت باقی مانده الواح گرفتار یک دعوای سیاسی در دادگاه فدرال ایالت متحده امریکا شد.
در سال ۱۳۸۳ پرونده ای معروف به «جنی روبین و شرکا» (شاکی پرونده الواح هخامنشی) علیه ایران تشکیل می شود. وکلای ۹ نفر از اتباع ایالات متحده آمریکا (جنی روبین و دیگران) با ادعای اتهامی که آن را “حمایت ایران از تروریسم و تأمین سلاح برای حماس در جریان بمب گذاری ۱۹۹۷ بیت المقدس” عنوان می کنند نزد یکی از محاکم ایالت شیکاگو در آمریکا طرح دعوی می کنند و در غیاب ایران، به عنوان طرف دعوی (ایران، اتهام مربوطه را رد کرده و دادگاه مورد نظر را صالح نمی دانست) موفق به اخذ حکم محکومیت ایران به پرداخت مقدار کلانی غرامت به شاکیان پرونده می شوند. دادگاه آمریکا، ایران را به همکاری با نیروهای حماس متهم می کند و حکم می دهد آثار تاریخی ایران که به صورت امانت در دانشگاه شیکاگو نگهداری می شدند، مصادره شوند و غرامت ۷۱ میلیون و ۵۰۰ هزار دلاری قربانیان آمریکایی از محل فروش این کتیبه ها و اشیاء تاریخی پرداخت شود.
اما دیوان عالی آمریکا که دوم اسفند ۱۳۹۶ برگزار شد، حکم مصادره و فروش الواح هخامنشی ایرانی را لغو می کند. قاضی این پرونده اظهار کرده بود: این آثار به منظور پژوهش های باستان شناسی در اختیار مؤسسه شیکاگو قرار گرفته و اهداف تجاری در آن وجود ندارد، بنابراین نمی توان آن ها را مصادره کرد.
با این وجود، بازگشت الواح هخامنشی تا سال ۱۳۹۸ طول می کشد. البته فقط ۱۷۸۳ قطعه به ایران تحویل داده می شود و ۱۷ هزار قطعه دیگر در آمریکا می ماند.
حدود دو سال پیش وقتی «کریستوفر وودز» مدیر وقت موسسه شرق شناسی شیکاگو که برای انتقال چهارمین محموله از الواح هخامنشی به ایران ایران سفر کرد، به این سوال که چرا فقط بخشی از این الواح به ایران برگردانده شده است، این طور پاسخ داد: اوفک دفتر کنترل دارایی های خارجی آمریکا مجوز استرداد ۱۷۸۳ قطعه لوح هخامنشی را به ایران داده بود و ۱۷ هزار قطعه و گِل نبشته دیگر در شیکاگو باقی ماند تا بعدا به ایران انتقال داده شود.
او درباره زمان بازگردان باقی مانده الواح هخامنشی به ایران نیز گفته بود: دپارتمان خزانه داری آمریکا نظر نهایی را می دهد، اما دلم روشن است؛ چرا که در زمان انتقال ۱۷۰۰ قطعه لوح هخامنشی فرایند را یاد گرفتم، اما این کار به مجوز دولتی نیاز دارد و ما کنترلی روی این مجوز نداریم و فقط می توانیم بگوییم مسیر درستی را پیش می رویم و سعی می کنیم مثل دو سال گذشته به بازگشت سایر الواح کمک کنیم.
حالا دو سال از استرداد آخرین محموله الواح هخامنشی به ایران گذشته و وضعیت بازگشت بقیه الواح چندان روشن نیست. هرچند وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی تا چندی پیش امیدوار بود استادان و موسسه شرق شناسی شیکاگو مانند گذشته به استرداد باقی مانده الواح هخامنشی به ایران کمک کنند.
اینک در میانه مذاکرات هسته ای در وین، ایران بار دیگر بازگشت کامل و سالم الواح هخامنشی را به آمریکا یادآور شده است. مجید روانچی نماینده دائم ایران در سازمان ملل این خواسته ایران را «روشن» خوانده و تاکید کرده که این امانت باید به صورت کامل، مرتب و سالم برگردد و به دولت ایران تحویل داده شود.
