عراق یکی از کشورهایی است که در همسایگی ایران ابتدا مورد حمله غربی ها و سپس مورد تجاوز گروهک داعش قرار گرفت و آثار باستانی زیادی را از دست داد. آثاری که یا به وسیله داعش تخریب شد یا از این طریق به کشورهای دیگر رفت.
اما داعش تنها گروهکی نبود که باعث شد تا هویت و تاریخ عراق از بین برود در طول سال های متمادی این کشور نیز در خاورمیانه بارها مورد تجاوز غربی ها به خصوص آمریکایی ها قرار گرفت تا تمدن آن زینت بخش کشورهای دیگر شود و شاید در آینده ای نه چندان دور، آنها با تمدن کشورهایی از جمله، ایران، عراق، سوریه، افغانستان و … برای خود جعل تاریخ کردند.
سال ۹۳ اوج تخریب آثار باستانی در عراق توسط گروهک تروریستی داعش بود. در این سال ها گروه تروریستی داعش در عراق و سوریه به غارت و قاچاق اشیای تاریخی و باستانی پرداختند که منجر به نابودی میراث فرهنگی این کشورها شد میراثی که تبعات آن جبران ناپذیر است.
یکی از این اقدامات انتشار ویدئویی از سوی داعش بود که در آن عناصر این سازمان، شهر نمرود در آشور را که از آثار تاریخی قرن سوم پیش از میلاد است، نابود می کنند.
در شهر نمرود که به آن نگین تمدن آشوری می گویند به نحو کاملا غیرمنتظره به این شهر هجوم بردند و پس از قتل ساکنانش با همدستی عوامل خارجی نظیر آمریکایی ها دست به سرقت آثار زدند تا جایی که بسیاری از نهادهای بین المللی به این اقدام واکنش نشان دادند.
تروریستان گروه داعش در سلسله تخریب آثار و محلات باستانی در مناطق تحت کنترل شأن با استفاده از بلدوزرها شهر کهن و تاریخی آشوری ها نمرود (Nimrud) را در شمال عراق از بین بردند. این گروهک تروریستی شهر تاریخی «کلده» را در عراق تخریب کرد.
تروریستان گروه داعش ویدئوی دیگری انتشار دادند که در آن شورشیانی مسلح با چکش های سنگین و برمه های برقی آثار با ارزش و میراث های فرهنگی موجود در موزه موصل را تخریب کردند.
درآمد داعش از قاچاق اشیا عتیقه
گروهک داعش پس از غارت آثار تاریخی عراق و فروش آثار باستانی، کسب درآمد می کند. این موضوع را «فیلیپ لالیو» نماینده فرانسه در یونسکو در نشست «میراث عراق در خطر است» اعلام کرد و گفت: داعش با اهداف تأمین مالی خود به حفاری در مناطق مختلف عراق می پردازد تا با کشف آثار باستانی آنها را از طریق واسطه به کشورهای اروپایی و آسیایی بفروشد.
البته به گفته وی میزان دقیق قاچاق آثار باستانی عراق توسط داعش مشخص نیست اما برخی آثار باستانی به سرقت رفته عمری بیش از دو هزار سال دارند و ارزش آنها بسیار زیاد است. حدود صد هزار شیء تاریخی مهم و چهار هزار و ۵۰۰ محوطه و بنای تاریخی، تحت تصرف داعش قرار داشت.
در سال ۹۵ ویتالی چورکین؛ نماینده روسیه در سازمان ملل متحد در نامه ای به شورای امنیت نوشت: حدود یکصد هزار شیء تاریخی مهم و چهار هزار و پانصد محوطه و بنای تاریخی و باستانی که ۹ مورد از آنها در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است، تحت تصرف داعش قرار دارد و این گروه از تجارت غیرقانونی این اشیا عتیقه و گنجینه های باستانی حدوداً سالی یکصد و پنجاه تا ۲۰۰ میلیون دلار درآمد کسب می کند.
چورکین در ادامه گفت: داعش، نهادی به نام بخش آثار و اشیا عتیقه ایجاد کرده که معادل وزارت منابع طبیعی است و تنها اشخاصی که از این نهاد مجوز دارند می توانند در محوطه های باستانی حفاری و اشیا عتیقه را جابه جا و حمل کنند؛ این اشیا قاچاق نیز عموماً به کشورهای غربی برده می شوند.
کسب درآمد داعش از میراث عراق
در واقع داعش در یکی از کشورهای همسایه عراق این آثار را به صورت غیرقانونی فروخته و از آنجا در سایت های اینترنتی به مجموعه داران در کشورهای مختلف می فروشد. حتی مدارک تقلبی و شناسنامه جعلی برای این آثار تهیه می شود تا مبدا آن مشخص نباشد و کشوری نتواند با استفاده از مواد قانونی بین المللی و کنوانسیون های مختلف این آثار را به مبدا برگرداند.
داعش، تخریب و دستبرد به آثار تاریخی عراق را برای خود کافی ندانسته بود و حتی ادعا کرد که می خواهد اهرام ثلاثه مصر را نیز نابود کند. چرا که آنها را هم جزو بت هایی می دانستند که باید از بین می رفتند. اگرچه این ادعای پوچ را کسی باور نکرد چون دیری نگذشت که رهبرشان در سال ۲۰۱۹ سقط شد!
آنها حتی پا را فراتر گذاشته و در سال ۹۴ وزارت آثار باستانی برای خود تأسیس کردند! این خبر را روزنامه انگلیسی «ساندی تایمز» داد و اعلام کرد: داعش از زمان پیشروی در عراق و سوریه شروع به تأسیس یک سازمان اداری کرده تا بتواند امور مناطق تحت کنترل خود را اداره کند و از جمله اقدامات داعش تأسیس وزارتخانه ها و ادارات بوده است.
ساندی تایمز وزارتخانه های آثار باستانی در خاورمیانه را با «وزارت آثار باستانی» که داعش تأسیس کرده مقایسه و اعلام کرد که این وزارتخانه ها در اساس برای حفظ آثار باستانی موجود در آن تلاش می کنند در حالی که داعش برای انجام اقدام سازماندهی شده با قاچاق و فروش آثار باستانی تلاش می کند. داعش غارت آثار باستانی را به تجارت سازماندهی شده برای خود تبدیل کرده است و در زمان کنترل بر شهر موصل، نمرود و الحضر در عراق و تدمر سوریه آثار باستانی این شهرها را به غارت برده است.
کارشناسان جرایم هنری و باستان شناسی هشدار داده اند که تقریباً صد فقره اشیا دست ساز که داعش سرقت کرده، به انگلیس قاچاق شده است این اقلام شامل سکه های طلا و نقره، ظروف سفالی و رومی و … بوده که از طریق ترکیه، اردن و لبنان قاچاق می شده است.
دزدی از مهم ترین موزه
آوریل ۲۰۱۸ سالگرد غارت موزه ملی عراق است. یک دزدی عیان که در آن حدود ۱۵ هزار اثر از موزه ملی این کشور به غارت رفت. غارت موزه عراق درحالی بود که گروهی از بنیاد خاورشناسی دانشگاه شیکاگو در دیدار با مقام های این کشور خواستار پاسداری از مناطق باستانی و موزه های عراق بود. از این موزه نه تنها اشیا باستانی بلکه اموال دفتری هم دزدیده شد.
زینت بخشی به موزه های غرب با آثار خاورمیانه
زینت دادن به موزه های آمریکایی یکی از عواقب قاچاق و دست درازی آمریکایی ها به میراث فرهنگی عراق است. پس از آنکه موزه ملی عراق در سال ۲۰۰۳ غارت شد بسیاری از آثار آن در موزه های کشورهای دیگر پیدا شدند.
غیر از آن گروههای مختلف باستان شناسی به حفاری های غیرقانونی دست زدند و این آثار را از عراق خارج کردند. در حال حاضر بخش عظیمی از موزه متروپلیتن نیویورک، موزه پرگامون برلین و موزه لوور فرانسه به آثار تاریخی عراق اختصاص دارد.
مهدی علی رحیم، باستان شناس، که در موزه ملی عراق مشغول به کار است تأیید می کند که اشیا منحصر بفرد در آن حفاری ها به آلمان و آمریکا منتقل شده و به نسبت، مجموعه کوچکی از آنها در بغداد مانده است.
در موزه هنر متروپولیتن در نیویورک، نسخه ای از یک مناجات امیر مؤمنان علی (ع) نگهداری می شود. در سایت موزه متروپولیتن، با استناد به نوع خط و آرایه های نسخه، محل کتابت آن شهر موصل در شمال عراق و قدمت تقریبی آن، سال های پایانی سده ششم دانسته شده است.
دروازه ایشتار یا دروازه ورودی به شهر بابل در نزدیک رودخانه فرات در کشور عراق یکی از مهمترین آثاری است که می توان آن را در موزه پرگامون برلین مشاهده کرد. این بنا با توافق دولت وقت عثمانی با کشتی به بندر هامبورگ ارسال شد. سپس در برلین در موزه پرگامون، بخش های مختلف این دروازه، از صدها قطعه شکسته دوباره بازسازی شد.
مسئولان موزه لوور به جای بازپس دادن اشیا تاریخی عراق به نیروهای بومی عراق اعلام کردند آثاری که در موزه موصل وجود دارد، مرمت شود. همچنین در همان سال ها فرانسوا اولاند رئیس جمهور فرانسه پیشنهاد داده بود که برای حفظ آثار باستانی عراق و روسیه این آثار به مرکز حفظ میراث لییوان منتقل شود جایی که قرار است در شمال فرانسه تحت نظارت موزه لوور افتتاح شود.
واکنش های بین المللی
در این سال ها که داعش، میراث عراق را نابود می کرد مجامع بین المللی نیز واکنش نشان دادند از جمله وزارت میراث فرهنگی که در آن زمان، وزارتخانه بود، در محکومیت تخریب آثار باستانی عراق بیانیه ای صادر کرد.
در این بیانیه گفته شده: این سازمان (وزارت) فاجعه تخریب و غارت گسترده آثار باستانی عراق توسط گروه داعش به ویژه جنایت اخیر این گروه در تخریب آثار فرهنگی و تاریخی این کشور در موزه نینوا در شهر موصل را به شدت محکوم می کند و از سازمان های بین المللی به ویژه سازمان فرهنگی، علمی و آموزشی سازمان ملل (یونسکو) می خواهد در راستای وظایف اساسی خود، برای جلوگیری از این تخریب سازماندهی شده و وحشیانه اقدام ضروری انجام دهد. چرا که آثار باستانی و میراث فرهنگی عراق بخش مهمی از هویت و تمدن این کشور هستند و نابودی این میراث کهن و آثار و اشیا باقی مانده از این تمدن، نشان دهنده خوی ضد تمدنی این گروه تروریستی است. نابودی این آثار به بهانه های واهی در حالی صورت می گیرد که بخش عمده ای از اشیا ارزشمند تاریخی عراق و سوریه توسط گروه مذکور غارت شده و یا به کشورهای غربی قاچاق شده است.
داعش و غربی ها دو روی سکه سرقت آثار تاریخی و میراثی عراق
برخی از نهادها برای دفاع از میراث عراق و حفاظت از آن شروع به کار کردند از جمله یونسکو. در این سال ها کنفرانس جهانی حفاظت از میراث جهانی در مناطق آزادشده عراق در مقر اصلی یونسکو برگزار شد که در نهایت به برنامه عملیاتی فوری، میان مدت و طولانی مدت برای محافظت از محوطه های باستانی چند هزار ساله، موزه ها، میراث مذهبی و شهرهای تاریخی در عراق تاکید داشت. نتیجه عملی این کنفرانس این شد که طرح کاری فوق العاده بلند مدت و میان مدت برای حفظ مکان های باستانی و آثار باستانی در عراق تدوین کردند.
فعالیت دیگر یونسکو در عراق، امضای قرارداد همکاری برای مراقبت از سایت بین المللی شهر سامرا است. در این قرارداد، همکاری در بخش های دیگری از میراث و گنجینه هنری و فرهنگی کشور عراق مد نظر قرار گرفته است.
در حال حاضر دولت عراق تلاش می کند تا بتواند آثاری از میراث خودش را در کشورهای دیگر پیدا کرده و آنها را به این کشور برگرداند. اقدامی که به یک همت بین المللی نیاز است اما آمریکا، انگلیس و فرانسه نمی خواهند این اتفاق بیفتد شاید به همین دلیل است که موزه های آنها پر از آثار عراقی و موزه های عراقی خالی از میراث خودش است.
