به گزارش «دنیای سفر»، این بیست و یکمین گردهمایی سالانه باستان شناسی است که از ۱۴ تا ۱۶ اسفندماه در موزه ملی ایران برپا شده و در سه روز، ضمن مرور دستاوردهای باستان شناسان ایرانی در سال ۱۴۰۱، گزیده ای از یافته ها به نمایش گذاشته می شود.
این گردهمایی با یادی از درگذشتگان باستان شناسی و پژوهشگران تاریخ و با نمایش تصاویری از عیسی بهنام، علی سامی، محسن مقدم، علی حاکمی، فریدون توللی، عزت الله نگهبان، سیمین دانشور، پرویز ورجاوند، سیف الله کامبخش، شاپور شهبازی، محمد موسوی، محمدصالح صالحی، شهریار عدل، مسعود آذرنوش، یوسف کیانی، جواد قندگر، حسن طلایی مغانجوقی، ملک شهمیرزادی، عبدالله قوچانی، مسعود گلزاری، احمد تهرانی مقدم، میرعابدینی کابلی، احمد کبیری، حمید خطیب شهیدی، رضا مستوفی فرد و علی اکبر سرافراز آغاز شد.
نمایش ۴۰۰ کشف باستان شناسی ایران تا عید فطر
جبرئیل نوکنده، مدیر موزه ملی ایران، که میزبان این گردهمایی و نمایشگاه یافته های باستان شناسی ایران در سال ۱۴۰۱ است، با یادی از روان شادها فاطمه کریمی و فرامرز نجد سمیعی، که از فهرست درگذشتگان جا مانده بوده بودند، از این گردهمایی با عنوان «نوروز باستان شناسان ایران» یاد کرد و در ادامه درباره نمایشگاه یافته های باستان شناسی که از دوشنبه ۱۲ اسفندماه در موزه ملی برپا شده است، گفت: در این نمایشگاه که تا عید فطر در موزه ملی برقرار خواهد بود، بیش از ۴۰۰ اثر از ۱۲ محوطه و از ۱۲ استان از دوره پارینه سنگی تا اسلامی به نمایش گذاشته شده است.
مدیر موزه ملی ایران ادامه داد: قدردان تلاش تمام کاوشگران و باستان شناسان هستیم که این فرصت را برای بازدیدکنندگان موزه ملی ایران فراهم می کنند. کشفیات باستان شناسی علاوه بر تولید علم در میراث فرهنگی، بستر پژوهش را فراهم می کند.
نگرانی جدی از تاراج تاریخ ایران
علی بیگی، رییس پژوهشکده باستان شناسی نیز مروری داشت بر تاریخچه مرکز باستان شناسی ایران و این گردهمایی و افزود: در اوایل دهه ۵۰ انتشارات انجام شده در این مرکز، نشان دهنده سطح بالای توجه به این حوزه بوده است. در آن دوره باستان شناسان ایرانی تلاش داشتند خود را به عنوان باستان شناس متفاوت، مستقل و صاحب فکر مطرح کنند. مقالات میان رشته ای ۵۰ سال پیش نیز نشان می دهد باستان شناسی گام در جای مناسب گذاشته بود.
او ادامه داد: با گذشت نیم قرن از آن روزگار، انتشارات علمی از این گردهمایی ها همچنان مورد استفاده است. ۵۰ سال از برگزاری این گردهمایی سالانه می گذرد و اکنون می توان به ارزیابی جایگاه آن پرداخت.
رئیس پژوهشکده باستان شناسی سپس گفت: باید اعتراف کرد امکانات کنونی حتی برای پاسخگویی به بخش ناچیزی از نیاز باستان شناسی کافی نیست. تا زمانی که نهادی قوی در وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی برای انسجام این ساختار وجود نداشته باشد، تلاش های فردی و حرکت های گاه و بی گاه، مشکلی از باستان شناسی حل نمی کند و در مقابل تخریب های گسترده، که آسیب های جبران ناپذیری به آثار تاریخی وارد می کند، اگر شرایط به این شکل پیش رود بخش زیادی از آثار تاریخی ما به دست تاراج گران از بین خواهند رفت.
بیگی ادامه داد: آن گونه که فهرست مقالات و مجوزهای باستان شناسی نشان می دهد فعالیت های باستان شناسی که با مجوز پژوهشکده اجرا شده است، بیشتر در پاسخگویی به استعلامات بوده و پژوهش های جدی و عمیقی در حال انجام نیست.
به گفته رئیس پژوهشکده باستان شناسی، در این دوره از گردهمایی از ۱۱۹ فعالیت میدانی در سال ۱۴۰۱ حدود ۳۰ گزارش از کاوش های باستان شناسی ۱۴۰۱ برای سخنرانی برگزیده شده و گزارش آن در مجله ای ۷۰۰ صفحه ای گردآوری شده است.
اگر به این ترتیب پیش رویم باید تابوت میراث فرهنگی را به دوش بکشیم
نوروز رجبی، مشاور رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری نیز به بررسی دستورالعمل اجرایی پیوست فرهنگی برای طرح های توسعه ای و عمرانی کشور، پرداخت و با اشاره به برخی الزامات قانونی برای حفاظت از میراث فرهنگی، گفت: ما میراثی ها تجربه تلخی از تخریب میراث فرهنگی در جریان پروژه های عمرانی داریم. چه کسی است که تخریب آثار در زمان ساخت سد دز را به خاطر نیاورد. آخرین مورد این تخریب ها در سد چم شیر بود و حالا هم در سد خراسان ۳ که قرار است شش میلیون درخت قطع شود.
این باستان شناس به تخریب دیگر محوطه های تاریخی از جمله جوبجی، ارجان، چگاسفلی و سیمره با انتقال خط لوله آب، ساخت سد و راه و در شهرها با تخریب بافت ها اشاره کرد و گفت: اگر به این ترتیب پیش رویم باید تابوت میراث فرهنگی را به دوش بکشیم.
رجبی به موضوع دستورالعمل مورد اشاره برگشت و اظهار کرد که در تهیه آن از نظر بیش از ۶۰ باستان شناس، پژوهشگر و مرمتگر استفاده شده است. بنابراین انجام مطالعات و کاوش های باستان شناسی در چارچوب این قوانین و دستورالعمل، لازم الاجراست و باید از آن تبعیت کنند و باستان شناسان نیز سلیقه ای برخورد نکنند.
این عضو پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری درخواست کرد این دستورالعمل از سوی ضرغامی به سمت هیأت وزیران هدایت شود تا در پروژه های عمرانی، پیش از اجرا به این دستورالعمل توجه کنند.
تخت جمشید خانه انسان هاست
حکمت الله ملاصالحی، استاد دانشگاه و چهره ماندگار باستان شناسی به پیچیدگی های باستان شناسی به ویژه در ایران با توجه به تهدیدهایی که از سوی قاچاقچیان تاریخ می شود، پرداخت و گفت: وقتی وارد رشته باستان شناسی شدم، هرگز در مخیله ام نمی گنجید که روزی این رشته آنچنان ذهن و تمامیت و وجود زندگی من را با مرگ و با سرچشمه و بنیادِ خیلی چیزها درگیر کند. بعدها دریافتم که باستان شناسی دانش مرگ، آگاهی و هسته شناخت انسان به مدد و وساطت آثار به جامانده از کرده های انسان است. بسیاری از ما متاسفانه مجال نمی یابیم مواجهه جدی با کارهایی که انجام می دهیم، داشته باشیم و به مسائلی که زندگی ما با آن درگیر است توجه کنیم.
او ادامه داد: باستان شناسی دانشی به غایت پیچیده، حساس، تأثیرگذار و شریف است. اصلا دانش منفعت نیست، ماهیت آن معرفت است. گاهی خود ما باستان شناسان به ماهیت و سرشت و پیچیدگی رشته ای که در آن کار می کنیم، فکر نمی کنیم، چون برای ما بدیهی است، مثل ایرانی بودن ما که آنقدر برای ما بدیهی است که خود را بر ما پنهان می کند و یادمان می رود اینجا بورکینافاسو یا ایسلند نیست وزیر میراث فرهنگی ایران هم وزیر بورکینافاسو یا ایسلند نیست، بلکه وزیر یکی از غنی ترین تمدن هاست. هیچ تمدنی در طلوع گاه خود، به اندازه روزگار هخامنشان، به انسان نیندیشیده است. این را حتی در نقش برجسته های تخت جمشید می بینید. تخت جمشید نه دروازه ایشتار است و نه معبد آتنا. تخت جمشید کاخ یک شاه نیست، خانه انسان هاست. اتفاقا اگر قرار بود ساختمان سازمان ملل بنیاد پذیرد، ما مدعی هستیم، چون طلوع گاه آن در ایران اتفاق افتاد و ما متاسفانه اینها را فراموش می کنیم.
ملاصالحی سپس با طرح این پرسش که چه کار می توانیم انجام دهیم که از خطاها بکاهیم و نتیجه درست را به دست آوریم، تاکید کرد که پاسخ را در این چند نکته می توان یافت: آگاهی از اهمیت و حساسیت رشته ای که عمر خود را به پای آن هزینه کردیم. التزام و اخلاق حرفه ای، اگر ماکیاولیستی نگاه نکنیم پیروز میدان خواهیم بود و تقدم داشتن سرشت و ماهیت باستان شناسی بر منفعت آن.
این پیشکسوت باستان شناسی افزود: تمام این محوطه ها و مواد باستان شناختی، در روزگار خود چنین ماهیتی نداشتند، بلکه در روزگار خود عالمی از زندگی و هر لایه و نهشت بودند، عالمی از چرخه اقتصاد و معیشت و عزم های انسانی، نظامی از اندیشه ها و ساختارهای اجتماعی و اقتصادی بودند. این ها بعدا محوطه شدند. پس هر محوطه، یک جهان تاریخ زنده است و هر کاوش باستان شناسی یک رویداد است. تمام کار باستان شناس این است که رستاخیز به پا کند. هر محوطه که از بین برود برای همیشه هزاران برگ از طومار قطور تاریخ فرهنگ ما از بین رفته است.
این استاد دانشگاه گفت: شاید تعجب کنید در ده ها جای قرآن آمده که این آثار را منبعِ شناخت دانسته، به ویژه برای انسان بودن و سرشت انسانی، که راه خطا را نرود و در هیچ کجای قرآن به این آثار و مواد، دفینه نگفته است.
ملاصالحی، گزارش های باستان شناسی را مرجعی مهم دانست و با اشاره به آسیبی که در دوره دهم به بدنه باستان شناسی وارد شد، اظهار کرد: ما هرگز خاطره تلخ آن دوره را از یاد نخواهیم برد. البته که آقای ضرغامی گامی را برای گفت وگو برداشتند، ولی کافی نیست. ما نمی توانستیم با مشایی خطاکار گفت وگو کنیم، ولی الان درِ گفت وگو باز است، اما به دلیری و پای مردی کردن نیاز است.
یافته های ۱۰۰ هزار گور کاوش شده کجاست؟
مصطفی ده پهلوان رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری نیز در ابتدای سخنان خود، یاد درگذشتگان میراث فرهنگی را گرامی داشت و درباره تحولات باستان شناسی ایران و مسیر پیش رو گفت: در دهه های گذشته، بسیاری از بررسی ها ناقص بود، به گونه ای که در اطلس باستان شناسی به خوبی دیده می شود.
او سپس درباره برخی نواقص و خلاءهای باستان شناسی طرح مسأله کرد و گفت: آیا آرشیوی از مطالعات دهه های گذشته داریم؟ یافته های زیستی کجا هستند؟ در ۱۰۰ سال گذشته صدهزار گور باز شده، یافته های آنها کجاست؟ در ۴۰۰ سال آینده علم چه خواهد شد؟ آیا بانک اطلاعاتیِ در دسترس عموم و جامعه علمی داریم؟ ما بانک های مرجع و زیستی نداریم و این ها موضوعات جدی است که باید در دستور کار قرار دهیم.
در ادامه و پس از سخنرانی عزت الله ضرغامی، با حضور پیشکسوت ها و چهره های میراث فرهنگی از جمله مهدی رهبر، حمیده چوبک، محمدحسن سمسار، جبرییل نوکنده، مصطفی ده پهلوان و علی بیگی، دو کتاب «گزارش های بیست ویکمین گردهمایی سالانه باستان شناسی و گزیده ای از یافته های پژوهش های باستان شناسی» و «گزارش های باستان شناسی نو» رونمایی شد.
سپس روبان نمایشگاه گزیده ای از یافته های باستان شناسی به دعوت ضرغامی و توسط توران عباسی، همسر مهدی رهبر بریده و نمایشگاه افتتاح شد.
در این نمایشگاه گزیده ای از یافته های باستان شناسان در مناطقی از جمله قزوین، سیستان و بلوچستان، البرز، مازندران، کهگیلویه و بویراحمد، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، خراسان جنوبی، زنجان، اصفهان، کرمان، فارس، اردبیل و کردستان به نمایش گذاشته شده است.
