به گزارش پایگاه خبری دیده بان محیط زیست و حیات وحش ایران هدف از نامگذاری این روز جلب توجه افکار عمومی و بین المللی به آثار زیانبار جنگ بر تخریب طولانی مدت محیط زیست، اکوسیستم ها و منابع طبیعی است، آثاری که فراتر از مرزهای دولت های درگیر جنگ حرکت می کند و نه تنها نسل فعلی که نسل های آینده را نیز از تاثیرات زیانبار خود مصون نگاه نمی دارد.
بر این اساس و با توجه به اهمیت موضوع، هر سال دولت ها و سازمان های مختلف بین المللی این روز را گرامی می دارند.
آثار زیانبار جنگ بر تمام زوایای زندگی مردم و یک کشور به حدی وسیع و گسترده است که بخش محیط زیست نیز از آن در امان نمانده است، موضوعی که دولت ها در زمان جنگ آنرا به راحتی به فراموشی می سپارند.
کارشناسان و مسوولان محیط زیست محدود به هیچ مرز جغرافیایی نیست بنابراین تاثیر جنگ بر محیط زیست تمام دنیا دیده می شود و این تاثیر برای زمان های طولانی بعد از زمان جنگ نیز ادامه می یابد.
به عنوان مثال جنگ کویت یکی از نمونه های بارز این تاثیر است. در طول جنگ کویت در سال ۱۳۷۰، صدها حلقه چاه نفت به آتش کشیده شد که منابع آبی و دریایی گسترده ای را آلوده و هوا را غیرقابل تنفس کرد.
رسوب ضخیم نفت و قیر صدها کیلومتر از سواحل خلیج فارس را پوشاند و براساس برخی گزارش ها آلودگی نفت باعث مرگ حداقل ۳۰ هزار پرنده دریایی شد.
محیط زیست در هیج جای دنیا در امان نبوده حتی از آسیب های ناشی از جنگ نیز جان سالم به در نبرده است؛ در گزارش چند سال پیش ایران به سازمان ملل، اعلام شد که جنگ تحمیلی ده ها میلیارد دلار به محیط زیست کشور آسیب وارد کرده است.
جنگ علاوه بر اثرات مستقیم بر محیط زیست، اثرات پنهانی نیز دارد که در زمان جنگ خود را نشان نمی دهد. یکی از این آثار تخریب و استفاده بیرویه از منابع است و افراد بعد از پایان جنگ متوجه کاهش منابعی می شوند که در زمان جنگ از بین رفته است.
بنابر گزارش های منتشر شده توسط سازمان ملل، فقط در دهه آخر قرن بیستم، ۱۱۸ درگیری مسلحانه در جهان رخ داد که قطعا اثرات محیط زیستی زیادی به همراه داشته و دارد.
بیانیه مرکز صلح و محیط زیست به مناسبت روز جهانی مقابله با آثار جنگ و درگیری های بر محیط زیست
جوامع انسانی همواره تلفات و صدمات جنگ‌ها را با شمارش تعداد کشته ها و زخمی های نظامی و غیرنظامی، خرابی شهرها، روستاها و معیشت افراد معین کرده و به همین دلیل محیط زیست معمولا قربانی فراموش شده جنگ بوده است.
در عین حال تخریب محیط زیست در اثر مناقشات مسلحانه سبب می شود زندگی اقشار آسیب پذیر مورد تهدید قرار گرفته و با به خطر انداختن چشم انداز صلح پایدار، دور باطل تخریب رقم زده شود.
در خاورمیانه از افغانستان گرفته تا عراق، سوریه، لبنان و بحرین و در آفریقا از لیبی گرفته تا مصر، سودان و کنگو، همه با درگیری های مخرب روبرو بوده اند.
درگیری هایی که طی آن برای دست یابی به مقاصد سیاسی و نظامی، مردم و زیست بوم مورد هدف قرار گرفته اند اما در میان هزینه های انسانی و اقتصادی مصیبت بار جنگ، اثرات مخرب بر محیط زیست و معضلات فراوان و بلند مدت آن مغفول مانده است. در حالی که خسارات وارده بر منابع آب و خاک و تنوع زیستی از این رهگذر می تواند در مواردی غیرقابل برگشت باشد و یا برای چندین نسل جبران نشود.
خسارات زیست محیطی ناشی از جنگ و خشونت و نیز فروپاشی نهاد‌های ذی ربط بعد از جنگ، امروزه بهداشت، معیشت و امنیت نوع بشر را در اغلب کشور‌ها مورد تهدید قرار می دهد. در عراق، خشک شدن نیزار‌ها و هورهای جنوب عراق در دهه‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ نمونه ای از هدف قرار دادن عامدانه اکوسیستم برای دست یابی به اهداف سیاسی و نظامی دولت صدام حسین بوده است.
این اتفاق در حالی که اثرات مستقیم و فوری بسیار گسترده ای بر زندگی مردم عراق داشته، دارای آثار درازمدتی نیز مانند آلودگی هوا و آکندگی هوای منطقه و حتی بسیاری از شهرهای ایران از ریزگرد‌های معلق بوده است.
مطالعات اخیر نشان می دهد دست کم ۱۰۰ منطقه در عراق با اورانیوم ضعیف شده و اثرات سلاح های رادیواکتیو انگلیسی و آمریکایی در طول دو جنگ خلیج فارس، آلوده شده اند. گزارش های مشابهی نیز در مورد بوسنی و هرزه گوین و کوزوو وجود دارد. برخی ناظران معتقدند سلاح های مشابه در جنگ اخیر لیبی نیز به کار رفته است. هر چند برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد (یونپ) و سازمان بهداشت جهانی گزارش های ارزشمندی در این باره ارائه کرده اند، ولی مطالعات بیشتر و نیز پروژه‌های پاکسازی برای این مناطق هنوز عملی نشده اند.
از زمانی که تخریب بیش از ۶۰۰ چاه نفتی در کویت در پایان جنگ اول خلیج فارس سبب آلودگی های وسیع شد، محیط زیست شکننده این منطقه بخش زیادی از تنوع زیستی و ظرفیت تولیدی خود را از دست داده است.
دهه ها جنگ خانمانسوز در نوار غزه نیز منابع آب های زیر زمینی بیش از یک و نیم میلیون فلسطینی را که برای آشامیدن و کشاورزی به آنها وابسته اند به شدت آلوده کرده است.
افغانستان نیز پس از سال ها جنگ و ستیز داخلی از بحران های محیط زیستی مشابهی رنج می برد. شرایطی که در انتظار سوریه نیز هست.
یکی از اثرات معمولی و مخرب درگیری های داخلی، آوارگی انبوه مردمانی است که از خشونت و عدم امنیت فرار می کنند. جا به جایی جمعیت در چنین حد و اندازه ای نه تنها سبب رنج و عذاب مردم و اختلال در فعالیت های اقتصادی شده، بلکه موجب خسارات شدید به محیط زیست به ویژه در مناطق خشک و لم یزرع یا مناطقی که از لحاظ زیست محیطی در درجه پستی قرار دارند، می شود.
آوارگی بیش از ۲ میلیون نفر در دارفور در سال ۲۰۰۳، موجب بیابان زایی شدید، تنزل کیفیت خاک و بهره برداری بیش از حد از منابع آب های زیر زمینی اطراف اردو‌گاه های پناهجویان شد.
از سوی دیگر تکنیک ها و سلاح های مدرن جنگی به سرعت در حال توسعه بوده و بالقوه عواقب مصیبت باری برای نوع بشر و محیط زیست دارند. در همین حال درگیری های زیادی، سال های سال حتی دهه ها به صورت زخمی چرکین ادامه پیدا می کنند و به تدریج جراحات خود را بر منابع طبیعی آشکار می سازند.
بنابراین از آنجا که محیط زیست و منابع طبیعی برای تثبیت صلح و توسعه پایدار حیاتی هستند، ضرورت دارد مقررات بین‌المللی برای جلوگیری از درگیری های مسلحانه و هدف قرار دادن محیط زیست به هنگام مخاصمات تقویت شود. چنانچه منابع طبیعی به عنوان منابع تامین معیشت و زندگی مردم، خسارت دیده یا تخریب شوند هیچ گونه صلح پایداری متصور نخواهد بود.
ساز و کارهای حقوقی بین المللی موجود برای جلوگیری از تخریب عامدانه و آلوده کردن منابع طبیعی در زمان جنگ، کافی نیست. مرور کلی ساز و کارهای موجود مصرا به دولت ها و سازمان های منطقه ای و بین المللی توصیه می شود تا آنها را به صورتی کارآمد و موثر با پشتوانه حقوقی کافی و نیز با تقویت ظرفیت های ملی در جهت جلوگیری از تخریب محیط زیست در زمان جنگ به کار بندند.
دنیا تاکنون شاهد جنگ های زیادی بوده که به نام تامین امنیت، عدالت و صلح رخ داده اند، اما در همه این جنگ ها از همان ابتدا محیط زیست و منابع طبیعی قربانیان ساکت بوده اند. بنابراین جا دارد از اعضای جامعه بین الملل و کشور‌های طرف اختلاف مصرّانه درخواست شود تا به جای درگیری به خویشتن داری، گفت و گو و حل مسالمت آمیز درگیری ها روی آورند.
