به گزارش «دنیای سفر» صنایع دستی بخشی از زندگی ایرانی هاست. از فرش زیر پایشان گرفته تا خانه هایی که می سازند، لباس و پارچه هایی که می پوشند. برخی از فعالان صنایع دستی از جمله تولیدکنندگان که معتقدند صنایع دستی از زندگی مردم برچیده خواهد شد، نگاهشان به چند رشته محدود هنری از میان ۲۹۹ رشته صنایع دستی شناخته شده است. نگاه لوکس به هنر دست می تواند چنین تصوری را ایجاد کند که در آینده ای نه چندان دور، با وضعیت معیشتی مردم، صنایع دستی دیگر در زندگی مردم جایی نخواهد داشت.
راهکارهایی برای بازگشت صنایع دستی به سبد معیشت خانوار ایرانی
البته این نظر مورد نقد برخی دیگر از فعالان صنایع دستی نیز هست آنها معتقدند وقتی مثلا از هنر میناکاری در صنایع دستی غیرکاربردی استفاده می شود، مردمی که وضعیت معیشتی مناسبی ندارند، به سراغ آن نمی روند و یا هنر سوزن دوزی وقتی روی پارچه ای قرار می گیرد آن را گرانبها می کند، سعی می کنند از پارچه ای بدون هنر دست بهره ببرند. این موضوع کم کم گسترش پیدا می کند تا اینکه می بینید کمتر از پارچه های دست دوزی استفاده شده، یا فرش ماشینی جایگاهی مهمتری از فرش دست باف پیدا می کند.
هزینه تولید، فروش و تأمین مواد اولیه با زمانی که هنرمند صرف آن می کند همگام با شتاب تورم در ایران نیست
در هر حال معیشت با صنایع دستی گره خورده است. ایرانیان هنردوست همیشه دوست داشته اند، بهترین ها را در اختیار داشته باشند. آنها بهترین وسایل را آمیخته با هنر می دانسته اند. هر اندازه هنر به کار رفته در شیء بیشتر بوده، ارزشمندتر نیز بوده و هست. اما حالا در هم تنیدگی و ارتباط هنر با معیشت بسیار زیاده شده است. مواد اولیه برای تهیه صنایع دستی گران است. تولید آن هزینه بر است. هزینه تولید، فروش و تأمین مواد اولیه با زمانی که هنرمند صرف آن می کند همگام با شتاب تورم در ایران نیست. تورم بالا می رود و هنرمند ماه ها یک هنر را تولید می کند ولی نمی تواند آن صنعت دستی را به قیمتی معادل چند ماه پیش بفروشد.
از طرفی زمانی که حقوق و دریافتی مردم برای گذران زندگی کم می شود، توان خرید وسایل آمیخته با هنر نیز در اولویت قرار نمی گیرد بلکه اولویت با خوراک و پوشاک و هزینه های ضروری زندگی است. به همین دلیل است که محمد فرخ زاده، معاون گردشگری و امور زیارتی استانداری فارس گفته امروز آن قدری که برای خوراکی و فست فودها هزینه می شود برای صنایع دستی هزینه نمی شود، این نشان می دهد که عمق این کار کم است و باید تلاش شود صنایع دستی به عنوان هنر دست و پیونددهنده نسل ها و جلوگیری از گسست بین نسلی در خانه سهم پیدا کند.
حذف خرید صنایع دستی از سبد خانواده
سید محمد عبداللهی رئیس اتحادیه فروشندگان اشیای قدیمی و صنایع دستی تهران نیز گفته است: شاهد حذف خرید صنایع دستی از سبد خانواده هستیم. دلیل این موضوع تورم، کاهش قدرت خرید مردم و رکود بازار بوده و دلیل دیگر را نیز می توان کاهش ورود گردشگر خارجی به کشور دانست و از طرف دیگر صادرات به کمترین میزان خود رسیده و تحریم ها باعث شده تا بازار اروپا را از دست دهیم و تنها به چند کشور همسایه و محدود بتوانیم کالا بفروشیم.
رئیس اتحادیه فروشندگان اشیای قدیمی و صنایع دستی تهران؛ نوسانات نرخ ارز را موجب افزایش قیمت فلزاتی مانند نقره، برنج و مس که مواد اولیه ساخت این صنایع هستند، دانسته است.
سید عطا مولایی از کارشناسان صنایع دستی نیز به بررسی عللی که صنایع دستی در سبد خانواده ایرانی ها قرار نمی گیرد پرداخت و گفت: صنایع دستی تنها نقره و برنج و مس نیستند که نرخ ارز روی آنها تأثیر داشته باشد هر چند که بسیاری از صنایع دستی با همین متریال ساخته می شود اما در ایران رشته های زیادی از هنرهای سنتی و صنایع دستی وجود دارد که موجب شده ایرانی ها نتوانند از آن ها استفاده بیشتری کنند. به عنوان مثال پارچه های دست بافت، زمان زیادی برای تولید نیاز دارند. تولید به سرعت انجام نمی شود تا به سرعت نیز هنرمند را به سود برساند. این اتفاق موجب می شود او به اجبار محصولش را وقتی تمام شد از زمانی که شروع به بافت کرده گران تر بفروشد.
مولایی بر این باور است که ارزان شدن مواد اولیه راهکار برگشت صنایع دستی به سبد خانواده نیست چون هیچ چیزی در کشور ارزان نمی شود که مواد اولیه صنایع دستی ارزان شود. اما تنوع و حجم زیاد مواد اولیه می تواند از هزینه های گزاف آن کم کند مثلاً اگر به وفور نخ پنبه پیدا شود؛ هنرمند مجبور به پرداخت هزینه حبابی برای خرید آن نمی شود.
راهکارهایی برای بازگشت صنایع دستی به سبد معیشت خانوار ایرانی
این هنرمند صنایع دستی گفت: برخی از مواد اولیه هنرهای دستی گران تر از حد معمول شده اند. باید یک کار ساخته شده با این مواد اولیه را چقدر فروخت که حداقل قیمت مواد اولیه به کار رفته در آن زنده شود؟ روی آن چقدر کار می شود و چقدر باید فروخته شود؟ یک خریدار چرا باید آن را بخرد؟ آیا نیاز روزمره اش است؟ پس به سراغ کالایی می رود که بتواند از آن استفاده کند.
وی تصریح کرد: یک ایرانی در روستایی که همیشه از ظرفی به عنوان یکی از وسایل آشپزخانه استفاده می کرده هنوز هم چون می تواند آن را تولید کند، استفاده می کند اما یک خریدار باید آن ظرف را به قیمت دو ظرف بخرد. چون هنری در تولید آن ظرف به کار رفته که او ندارد پس باید گران تر بخرد. اما خانواده ایرانی ترجیح می دهد از هزینه های اضافی بزند. به همین دلیل از خرید آن منصرف می شود.
مولایی ادامه داد: حالا اگر این کالا با همان متریال هنری به یکی از ضروریات استفاده در زندگی مردم تبدیل شود، صنایع دستی هم جای خودش را در سبد خانواده جا می دهد. مثلاً مردم نمی توانند بدون فرش زندگی کنند از طرفی فرش دست باف گران است اما حالا اگر نمی توانند آن را زیر پایشان بیندازند در قالب کوچک تری و در یک قاب به دیوار می زنند.
نمونه دیگری از صحبت های مولایی درباره ضرورت پیدا کردن استفاده از صنایع دستی در زندگی روزمره مردم، استفاده از کاه بلااستفاده گندم و برنج در مزارع کشاورزی است. چندی پیش هنرمندی از این کاه برای تولید کاغذ استفاده کرد. کاغذی که از کاغذ چوب، مستحکم تر است و قابلیت استفاده چند باره دارد.
خلاقیت برای اقبال عمومی به صنایع دستی
درباره استفاده مردم از صنایع دستی کاربردی، مریم جلالی معاون صنایع دستی وزارت میراث فرهنگی در گفتگو با خبرنگار مهر راهکاری ارائه داد.
وی گفت: براساس مطالعات و مؤلفه های بازار، قیمت یکی از عناصر انتخاب مشتری است. ما باید حتماً مزیت رقابتی قیمت را در صنایع دستی لحاظ کنیم اما اقبال هویتی، تمایلات عاطفی و سلیقه ای نیز در کنارش هست. وقتی ما تابعی از شرایط بازار هستیم و تورم موجب می شود که قیمت متناسب با درآمد نباشد؛ حتماً صنایع دستی از سبد خانواده حذف می شود. این یک ضرورت است اما از طرف دیگر با ابتکاراتی که وجود دارد می توانیم اقبال عمومی را کسب کنیم. خلاقیت هایی هم در این زمینه داشته ایم. به عنوان مثال می توان سوزن دوزی قابل تعویض را برای آستین ها داشته باشیم که با تعویض هر لباس، باز هم قابل استفاده باشد.
در بخشی از حوزه ها آنقدر به کیفیت رسیده ایم که برخی از اوقات تحریم برای ما به امتیاز تبدیل شده است
جلالی معتقد است اگر بخواهیم مسکن موقت برای بازار صنایع دستی تجویز کنیم، تنها راهش صادرات است. با توجه به تورم در کشور و صنایع دستی به روز نشده؛ صادرات می تواند راه حلی برای برون رفت از این انسداد باشد اما از طرف دیگر ما در بخشی از حوزه ها آنقدر به کیفیت رسیده ایم که برخی از اوقات تحریم برای ما به امتیاز تبدیل شده مثلاً در حوزه شیشه هنرمندان توانسته اند کالاهایی تولید کنند که مصرف کنندگان از آن استقبال می کنند.
معاون صنایع دستی ادامه داد: باید بتوانیم یک معادله چند مجهولی را حل کنیم هم از حیث ایجاد فرهنگ استفاده از صنایع دستی که یک نوع غیرت و توجه ملی است و هم از لحاظ نزدیک شدن به نگاه کسب و کار و قیمت رقابتی و کیفیتی محصول و مشوق های اجتماعی. این چند وجه را باید حل کنیم تا بتوانیم صنایع دستی کاربردی داشته باشیم و تولید و مصرف آن یک کنش خردمندانه محسوب شود.
