رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گفته که قرار است تا پایان سال جاری برنامه جامع گردشگری تدوین شود؛ وعده ای که پیش از این در سال گذشته نیز عنوان و گفته شده بود که این برنامه تا پایان سال ۹۴ تدوین می شود. تدوین برنامه جامع اما حیاتی تر از آن است که تاکنون پشت گوش انداخته شده است.
این طرح برای جذب گردشگران خارجی و تعیین چشم انداز و اهدافی که ایران در پی آنها است، بسیار مهم تلقی می شود. البته این نخستین باری نیست که مسوولان گردشگری می خواهند برنامه جامع برای گردشگری ایران تدوین کنند. پیش از این در ادوار قبل و بعد از انقلاب نیز برنامه های کمابیش کاملی برای گردشگری نوشته شده بود اما بسیاری از کارشناسان معتقدند چالش اصلی این برنامه ها در فاز اجرایی آنها است نه در متن. تدوین برنامه جامع گردشگری در کشورهای دیگر که گردشگری را از ارکان اقتصاد خود می دانند، پستی و بلندی هایی داشته و اهداف مختلفی را در خود جای می دهد.
مراکش و آفریقای جنوبی دو کشور آفریقایی هستند که با برنامه ریزی بلندمدت برای گردشگری خود در صدد جذب هرچه بیشتر گردشگران خارجی و توسعه گردشگری داخلی خود هستند. نگاهی به تجربه این کشورها، می تواند شاخص های موثری را در اختیار برنامه نویسان ایرانی برای گردشگری قرار دهد.
اولویت های گردشگری ۲۰۲۰ مراکش
گردشگری در مراکش یک ابزار مهم برای بهبود و توسعه منطقه ای تلقی می شود و بیشتر مناطق، جمعیت ها و سایر دارایی های این کشور را به شکلی پایدار در بر می گیرد. گردشگری که اثرات تکاثری و فزاینده ای بر تمام بخش های اقتصاد دارد، نقش مهمی در کل این کشور ایفا می کند. در سال ۲۰۱۰ دستاورد گردشگری بین المللی برای مراکش این بود که به جایگاه بیست و پنجم جهان دست یابد. در اقتصاد مراکش، گردشگری در صدر جذب درآمدهای ارزی خارجی قرار دارد و دومین صنعت در خلق شغل و افزایش تولید ناخالص داخلی این کشور به شمار می رود. طبق آماری که در سال ۲۰۱۲ اعلام شده، سهم این بخش از تولید ناخالص داخلی ۷.۸ درصد بوده و حدود ۴۸۰ هزار شغل ایجاد کرده است. همچنین تعداد گردشگران ورودی در این سال، ۹.۴ میلیون نفر و تعداد اقامت های شبانه در این کشور، از مرز ۱۷ میلیون گذشته بود.
این کشور به دلیل مزایای ذکر شده، برنامه ریزی برای جذب حداکثری را در دستور کار خود قرار داد. اهدافی که برای چشم انداز گردشگری تا سال ۲۰۲۰ مراکش تدوین شده اند، بر صعود این کشور به جمع ۲۰ مقصد برتر گردشگری جهان و ایجاد مدلی پایدار در مقاصد مدیترانه ای تاکید می کنند و براساس برنامه جامع گردشگری این کشور، توریسم به عنوان یک اولویت ملی محسوب می شود. اهداف جزئی تر نیز ایجاد ۲۰۰ هزار تخت جدید، دو برابر شدن ورود گردشگران توریستی، سه برابر شدن سفرهای داخلی، ایجاد ۴۷۰ هزار شغل مستقیم جدید، دو برابر شدن عواید ناشی از گردشگری و رسیدن آن به ۱۴۰ میلیارد درهم و اضافه شدن ۲ درصدی تولید ناخالص داخلی عنوان شده است. چشم انداز گردشگری ۲۰۲۰ مراکش بر ۵ اصل اساسی تکیه دارد: تحقق چشم انداز ۲۰۱۰ این کشور، حرکت به سوی یک شکل یکپارچه تر بهبود وضعیت، ایجاد تنوع بسیار در این کشور برای پاسخگویی به تقاضاهای بازارهای مربوطه، اصلاح و بهبود ضعف های ساختاری دائمی این صنعت و در نهایت ایجاد توسعه پایدار در قلب استراتژی این کشور.
چارچوب فعالیت های استراتژیک برای تحقق این چشم انداز نیز که رویکرد خلاقانه ای به پایداری اتخاذ کرده است، مبتنی بر نسل جدیدی از محصولات گردشگری، مدیریت بلندمدت اکوسیستم و مشارکت مردم محلی در توسعه و مزایای گردشگری است. ازجمله این موارد می توان به ایجاد ۸ مقصد گردشگری جدید و نیز نهادسازی برای تاکید بیشتر بر توسعه پایدار در این کشور اشاره کرد. همچنین لازم است ایجاد ابزارهای خاص برای نظارت و ارزیابی شاخص های پایداری صنعت گردشگری (مانند آستانه تراکم گردشگران، مصرف آب، وضعیت جاذبه های فرهنگی طبیعی و برخی موارد دیگر) به وسیله نظارت های منطقه ای را نیز مورد توجه قرار داد. از سوی دیگر قدرت بخشیدن به معیار پایداری در استانداردهای حقوقی و قانونی برای تمایز ایجاد کردن میان نهادها و سازمان هایی که تلاش ویژه ای در این راه انجام می دهند، از موارد مهم تاکید شده سند چشم انداز گردشگری مراکش است.
البته سه چالش مهم نیز بر سر راه برنامه جامع این کشور قرار دارد؛ تضمین پایداری و حفاظت از منابع طبیعی مراکش و رفاه شهروندان، پاسخگویی به تحول اجتماعی و حساسیت های محیطی ناشی از ورود گردشگران و کسب فرصت برای ایجاد یک ویژگی متمایز در پایداری مراکش چالش هایی هستند که باید برای تحقق برنامه جامع گردشگری این کشور رفع شوند. همچنین این کشور در راستای جذب گردشگر با محدودیت هایی به دلیل مشکلات بخش های انرژی و آب در کشور خود، روبه رو است. درعین حال، این صنعت برای مراکش فرصتی فراهم می آورد تا در ثروت منابع طبیعی و مزیت های فرهنگی خود، سرمایه گذاری و به نحوی آنها را حفظ کند.
با توجه به برنامه های مراکش، اکوتوریسم نقش مهمی در این کشور دارد. موقعیت جغرافیایی این کشور به دلیل قرار گرفتن در میان دریای مدیترانه، اقیانوس اطلس و صحرای بزرگ آفریقا، تنوع زیستی و اکوسیستم های غنی و به شدت متنوعی را در کنار سکونتگاه های مختلف ایجاد کرده است. مراکش شبکه اکولوژیکی کشوری شامل ۱۰ پارک ملی و ۱۶۰ سایت زیست شناسی و اکولوژیکی دارد که گیاهان و حیوانات در معرض خطر یا کمیابی را در خود جای داده است. توسعه گردشگری در مناطق طبیعی از جمله توریسم ماجراجویانه، اکوتوریسم، گردشگری روستایی و غیره لزوما پرسش درباره حفاظت زیست محیطی از این مناطق را به وجود می آورد.
در همین حال، افزایش کیفیت، نوآوری و بهبود در حوزه این صنعت و تقویت پیشنهادهای گردشگری طبیعی در امتداد چشم انداز ۲۰۲۰ مراکش قرار گرفته اند.
نقش آفرینی بخش خصوصی و دولتی، ضامن تحقق چشم انداز آفریقای جنوبی
آفریقای جنوبی نیز برای توسعه گردشگری خود به تعریف برنامه ای جامع دست زده است. این کشور هدف خود را از ارائه چشم انداز گردشگری ۲۰۲۰-۲۰۱۵ تبدیل شدن به یکی از مرجح ترین مقاصد گردشگری در جهان و بیشینه کردن پتانسیل اقتصادی صنعت گردشگری برای این کشور و شهروندانش اعلام کرده است که ماموریت آن توسعه و اجرایی کردن یک استراتژی بازاریابی در سطح جهانی برای آفریقای جنوبی به شمار می رود. برای انجام این ماموریت برخی اقدامات نظیر توسعه و اجرایی کردن استراتژی های بازاریابی داخلی، منطقه ای و بین المللی با استفاده از تحقیقات، اطلاعات و مبتنی بر به اشتراک گذاشتن دانش کسب شده؛ توسعه و اجرای یک استراتژی برای برگزاری رویدادهای مربوط به کسب وکار؛ تسهیل همترازی استراتژیک استان ها و صنعت در حمایت از بازاریابی گردشگری؛ تلاش مستمر برای حمایت از رشد گردشگری و در نهایت اطمینان حاصل کردن از کارآیی استفاده از منابع در برابر استراتژی گردشگری درنظر گرفته شده اند. ارزش هایی نیز برای این برنامه موردتوجه است که فراگیری آحاد جامعه در بهره مندی از اقتصاد، مراقبت از کارکنان، پاسخگویی و مسوولیت پذیری در مورد نتایج و اقدامات اعمال صورت گرفته از جمله آنها به شمار می روند.
گردشگری آفریقای جنوبی بر پایه برنامه سوم قانون مدیریت امور مالی عمومی در سال ۱۹۹۹ عمل می کند. اجرای قانون گردشگری در سال ۲۰۱۴ نیازمند به روز کردن برنامه استراتژیک و طرح عملکرد سالانه این کشور و در کنار آن اسناد دولتی موجود بود. در همین حال، فصل سوم قانون گردشگری سال ۲۰۱۴ این کشور عملکردهایی را از جمله بازار آفریقای جنوبی به عنوان یک مقصد گردشگری داخلی و بین المللی برای گردشگری؛ بازار محصولات گردشگری آفریقای جنوبی و تسهیلات بین المللی و داخلی؛ توسعه و پیاده سازی یک استراتژی بازاریابی برای گردشگری که موجب ارتقای اهداف قانون مربوطه شود؛ ایجاد یک هیات گردشگری برای کمک به برگزاری رویدادهای کسب و کار در آفریقای جنوبی به عنوان یک مقصد با استفاده از هماهنگی در قراردادهای بین المللی؛ برقراری ارتباط با نهادهای حکومتی و دستگاه های مناسب برای ارتقای آفریقای جنوبی به عنوان مقصدی برای برگزاری این رویدادها و در نهایت گزارش کردن عملکرد مربوط به کارهای انجام شده برای هیات گردشگری آفریقای جنوبی فراهم می کرد.
آفریقای جنوبی در سال های اخیر در صدد ایجاد محیطی برای اشتغال پایدار و رشد اقتصادی از طریق گردشگری بوده و به همین دلیل گردشگری آفریقای جنوبی قرار است نقش ویژه ای را در طرح توسعه ملی ۲۰۳۰ این کشور ایفا کند. استراتژی ملی بخش گردشگری در ماه مارس سال ۲۰۱۱ توسط کابینه تصویب شد و موارد مهمی در زمینه گردشگری در آن ذکر شده بود. این استراتژی از توسعه استراتژی رشد گردشگری داخلی در این کشور با هدف افزایش مشارکت توریسم داخلی در اقتصاد دفاع می کند. دستاورد آن نیز وابسته به کوششی همکارانه بین دولت و بخش خصوصی است. استراتژی رشد گردشگری داخلی، معیارهایی عملی در حمایت از فقدان فرهنگ گردشگری میان مردم آفریقای جنوبی، به ویژه در جوامعی که از قبل مزیتی در این مورد ندارند فراهم می کند. هدف از این استراتژی دستیابی به مجموعه اهدافی از طریق آموزش و افزایش آگاهی عمومی در سراسر کشور است و علاوه بر آن افزایش توان مالی و بیشتر در دسترس قرار گرفتن فرصت های سفر و گردشگری را نیز مدنظر قرار داده است.
آفریقای جنوبی با انجام این کارها قصد دارد وضعیت گردشگری خود را هم در سطح داخلی و هم بین المللی بهبود بخشد و اقتصاد خود را از این طریق بیشتر رونق داده و علاوه بر اینها به طور فراگیری به سایر مناطق کشور نیز توجه کند.
