به گزارش «دنیای سفر»، محیط موزه می تواند برای افراد اوتیسم ناراحت کننده، ناامن، استرس زا و حتی وحشت برانگیز باشد. برای بیشتر آنها رفتن به موزه امکان پذیر نیست اگر محیط موزه دارای شرایط مناسب نباشد. با این حال بیشتر موزه های کشور هنوز اقدامی برای بهبود این شرایط نجام نداده اند. درحالی که انجمن ملی اوتیسم در ایران در این باره دستورالعمل هایی را ارائه کرده است.
موزه ها برای استفاده از خدمات عمومی باید فرصت های برابری برای همه افراد ایجاد کنند. یکی از این افراد طیف «اوتیسم» هستند که با ایجاد شرایط مناسب در موزه می توان شاهد حضور آنها در این اماکن بود.
«هنر و خلاقیت در خدمت مخاطبان خاص» عنوان مقاله نسرین بهرامی، دانش آموخته کارشناسی ارشد در رشته پژوهش هنر است که از سال های ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۰ کارشناس موزه هنر ایران (کاخ مرمر) بوده است. او پژوهشی درباره میزبانی از کودکان اوتیسم در موزه هنر ایران ارائه داده و به صورت مقاله در شماره نخست دوفصل نامه «بنیان هنر؛ جستارهای موزه داری، مرمت، باستان شناسی و تاریخ هنر» به چاپ رسانده است.
این نوشتار پژوهشی و کاربردی درباره برنامه موزه هنر ایران (کاخ مرمر) در روز جهانی موزه سال ۱۴۰۰ است و به این موضوع می پردازد که میزبانی از این افراد در موزه هنر ایران به چه صورت بوده و چه نتایجی را برای موزه داران و کارشناسان موزه به همراه داشته است.
در بخش هایی از این مقاله پس از توضیح درباره اوتیسم به عنوان یک اختلال فراگیر و چرایی میزبانی از این طیف از افراد، در بخش مربوط به محیط موزه آمده است: محیط موزه می تواند برای افراد اوتیسم ناراحت کننده و ناامن باشد. برای مثال صدای بازدیدکنندگان، شلوغی زیاد، نورهای چشمک زن و سایر عوامل می توانند در ساعات معمولی برای افراد مبتلا به اوتیسم طاقت فرسا به نظر بیایند. برای بیشتر آن ها رفتن به موزه امکان پذیر نیست اگر محیط موزه دارای شرایط مناسب نباشد؛ چرا که بیشتر اوقات این شرایط منجر به ایجاد اضطراب و گاهی وحشت می شود با این حال بیشتر موزه ها هنوز اقدامی برای بهبود محیط و شرایط خود برای افراد اوتیسم انجام نداده اند.
برای بهبود این شرایط دستورالعمل های کلی وجود دارد که انجمن ملی اوتیسم درباره موزه ها و محیط هایی مانند گالری ارائه داده است، از جمله:
- ایجاد برنامه های آموزشی برای کارکنان به منظور همدلی و نحوه ارتباط با این افراد
- رویکردهای مثبت برای تقویت اعتماد به نفس
- نقاط قوت و خلاقیت افراد دارای اختلال اوتیسم
- ارتباط با والدین و مربیان آنها در محیط موزه
- ایجاد محیطی آرام و بدون تنش برای این افراد
- آماده سازی محیط با هدف کاهش اضطراب این افراد
- آماده سازی محیط برای یادگیری و ارتباط با این افراد به صورت ساختارمند به شکلی که قادر به پیش بینی رویدادها باشند.
در واقع موزه ها باید شرایطی را فراهم کنند که این افراد جذب بخش فعال و اثربخش در فضای موزه شوند؛ چرا که آنها می توانند در فعالیت های فیزیکی یا اداره مجموعه یا فعالیت های آموزشی شرکت کنند و ارتباط مستقیم با عناصر نمایشگاهی مانند اطلاعات انتخاب محتوا یا فعالیت هایی که علاقمند هستند برقرار کنند.
رویداد «حسی دوستانه» آخر هفته ها در موزه هنر برندی
به منظور توجه به نقش موزه ها در کاهش محرومیت افراد توان یاب بعد از ایجاد شرایط دسترسی آنان به موزه، نحوه برخورد کارکنان موزه در مواجهه با این افراد حائز اهمیت است؛ زیرا یکی از مخرب ترین رفتار در مواجهه با این افراد القای حس ترحم نسبت به آنان است. پس لازم است علاوه بر برخورد توأم با احترام به این مسئله نیز توجه شود.
این احساس ناشی از نگرش غلط به ناتوان بودن این افراد است. بنابراین هرچه افراد جامعه نسبت به توانمندی های آنها آگاه تر شوند زمینه تغییر نگرش و برخورد صحیح با این افراد نیز مهیا خواهد شد. از این رو با برگزاری کارگاه های آموزشی برای همه کارکنان موزه، می توان سطح دانش آنان را نسبت به این افراد بالا برد، چون این اقدام منجر به تقویت روابط مثبت و احترام کارکنان موزه نسبت به این افراد خواهد شد.
بهرامی در بخش دیگری از این مقاله به موضوع هنردرمانی اشاره کرده و نوشته است: موزه ها این توانایی را دارند که با در نظر گرفتن فعالیت های هنری از طریق برنامه ها و کارگاه های تخصصی، زمینه خلق آثار هنری برای این افراد را فراهم کنند. تجربیات موزه ای در نهایت می تواند منجر به خلق آثار هنری بر اساس آموخته های آنها و شرکت در برنامه و کارگاه ها و نمایشگاه ها شود.
یکی دیگر از جنبه های مهم بازدید از موزه این است که از این افراد بخواهیم پس از بازدید، تجربه های خود را از طریق نوشتن، نقاشی و گفت وگو به اشتراک بگذارند.
هنرهای فراگیر می تواند به آشکار کردن پتانسیل خلاقانه و هنری افراد دارای ناتوانی های رشدی کمک کند و راه های مختلف ارتباطی را تسهیل کند.
یک تجربه از موزه گردی کودکان و نوجوانان اوتیسم در ایران
در بخش تحلیل و ارزیابی این مقاله نیز آمده است: در روز اول برنامه در موزه هنر ایران، کارگاهی آموزشی برای کارکنان این موزه و سایر مجموعه های مؤسسه فرهنگی موزه های بنیاد در ارتباط با آشنایی با اختلال اوتیسم توسط مربیان و کارشناسان انجمن اوتیسم برگزار شد.
در روز دوم با دعوت از نوجوانان و جوانان مبتلا به اوتیسم به همراه والدین و مربیان برنامه بازدید هدفمند از موزه و پیرو آن برگزاری کارگاه خلاقیت با تکیه بر خلاقیت هنری در نقاشی و عکاسی شکل گرفت و در نهایت برنامه با اجرای سرود توسط شرکت کنندگان پایان یافت. برای ارزیابی همه فعالیت های این برنامه و پایش نتایج، در انتها پرسشنامه هایی به والدین، مربیان، نوجوانان و جوانان شرکت کننده ارائه شد.
در تحلیل این پرسشنامه ها آمده است: بیشتر بچه ها و والدین آن ها که در برنامه شرکت کرده بودند قبلاً هم به بازدید موزه ها رفته و آن را مکان های تاریخی می دانستند که اشیای باارزش در آنجا نگهداری می شود. بچه ها از ایده موزه و آنچه قرار بود از آن ببینند آگاه بودند.
از جمله نگرانی های والدین و مربیان دست زدن شرکت کنندگان به اشیاء و ایجاد بی نظمی در موزه بود. آنها نمی خواستند محیطی استرس زا برای فرزندان خود رقم بزنند. برای کاهش این استرس و نگرانی کارشناسان موزه با مربیان شرکت کننده در مواجهه با شرکت کنندگان پیوسته با صبوری و درک نیاز آنان در تعامل بودند.
در شروع برنامه کارشناسان موزه توضیحات لازم را در ارتباط با آثار به بچه ها ارائه داده و در ادامه هر کارشناس با شرکت کنندگان به صورت انفرادی در تعامل و گفت وگو بود. یک تبادل اجتماعی بین کارکنان موزه و شرکت کنندگان طیف اوتیسم شکل گرفت. برخی از آنها در حال توصیف اشیاء برای خود و دیگران بودند و به دلیل اختصاصی بودن بازدید در حین برنامه ریزی احساس راحتی بیشتری داشتند. حتی اگر تجربه بازدید برای هر کدام از افراد متفاوت بود، اما آنها از شرکت در برنامه هیجان زده بودند و بلافاصله پس از بازدید از موزه در کارگاه خلاقیت شرکت کردند. والدین و مربیان تجربه بازدید خود را یک روز لذت بخش توصیف کردند و ابراز علاقه مندی و تمایل کردند که این برنامه ها در آینده ادامه یابد.
والدین و مربیان در مواجهه با این سوال که چگونه موزه ها می توانند در دسترس افراد طیف اوتیسم باشند، معتقد بودند که کارکنان موزه باید آگاهی لازم را از این طیف و شناخت کافی در رفتار با این افراد را داشته باشند. آماده سازی محیط موزه، اختصاص دادن روز و ساعت مشخص برای این افراد به همراه والدین آنها با توجه به طولانی بودن بازدید از موزه و پایین بودن آستانه تحمل این افراد، و اختصاص دادن فضایی برای استراحت، مواردی است که باید در نظر گرفته شود.
بسیاری از بچه های اوتیسم به دلیل داشتن اختلال های حسی، ممکن است با بازرسی بدنی دچار مشکل و استرس شود که این مهم نیز باید مورد توجه قرار گیرد. همچنین در فضاهای نمایشگاهی موزه، باید قابلیت زیاد و کم شدن نور وجود داشته باشد. بسیاری از بچه های طیف شدید اوتیسم برای بازدید از موزه ممکن است شرایط سخت تری داشته و سر و صدا، نور و تزئینات زیاد آنها را دچار استرس کند.
چرا برخی از افراد به موزه نمی روند؟
بنابراین باید امکان بازدید برای این افراد تسهیل شود. در ارتباط با این سوال که آیا نگرانی هایی برای رفتن به موزه به همراه این افراد داشته اند؟ مربیان و والدین اینگونه پاسخگو بودند که قالب خانواده ها به دلایلی از جمله نگرانی از کم توانی فرزندانشان در تعاملات اجتماعی و بازدید از محیط جدید، شلوغی و سر و صدای موزه، نگرانی از طرد شدن در ارتباط با دیگران و نحوه برخورد با این طیف از سوی جامعه، به هم ریختگی روحی بچه ها در محیط موزه و استرس از دویدن آن ها در فضای موزه، ناآگاهی افراد از این بیماری و طیف های آن و نگرانی از نحوه برخورد با آنان به موزه نرفته اند.
کلیشه های رفتاری این افراد برای مردم غیرعادی است و آگاهی عمومی از این نوع اختلال برای یاری به این افراد کمک می کند. بیشتر خانواده ها و مربیان خواهان بازدید رایگان از موزه بودند و تقاضا داشتند که دسترسی به موزه ها برای بچه ها و خانواده های آن ها آسان تر شود تا تجربه ای مفید و سودمند برای آن ها رقم بخورد. علاوه بر این برخی پاسخ دهندگان معتقد بودند که موزه ها باید خدمات رسانی به این طیف از افراد را در برنامه های خود بگنجانند و یا برخی از آنان به عنوان راوی در موزه ها فعالیت داشته باشند.
این افراد با وجود علاقه مندی به بازدید از موزه ها و دیگر مراکز فرهنگی به علت نبود زیرساخت های اساسی در موزه ها از حضور در این اماکن بازمانده اند یا به سختی امکان بازدید داشته اند. در این مورد اصول اساسی حائز اهمیت و توجه در موزه ها شامل موارد زیر است:
این افراد حق دارند در تمام فعالیت های موزه ها، نمایشگاه ها و گالری ها حضور داشته باشند.
- الگوی اجتماعی این افراد در جامعه باید مورد شناسایی قرار گیرد.
- موزه ها و گالری ها باید در تعامل و گفت وگو با این افراد نیازمندی آنها را شناسایی کنند و در رفع آن بکوشند.
- برای توانمندسازی، موانع دسترسی برای این افراد باید شناسایی و مرتفع شود.
