میدان حسن آباد به سمت خیابان امام خمینی(ره) یک خانه تاریخی وجود دارد که طراح و مالکش یک استاد دانشگاه بوده ولی از آن در دهه ۴۰ به عنوان گران ترین خانه به خاطر آثار تاریخی اش یاد می کردند.
خانه کوچکی که در بین همه خانه ها و مغازه های آن اطراف به راحتی گم می شود اما وقتی آن را پیدا کردید وارد حیاطی خواهید شد که دنیای بیرون را از فضای داخل جدا می کند. یک پا گرد و حوض وسط عمارت هشتی ورودی تنها فاصله میان دنیای شلوغ شهر با خلوت استاد دانشگاه تهران است.
موزه مقدم در حقیقت خانه پدری استاد محسن مقدم از جمله خانه های مجلل دوران قاجار متعلق به یکی از درباریان آن زمان به نام محمد تقی خان احتساب الملک بوده است. احتساب الملک دارای دو پسر به نام های حسن و محسن بود که برای ادامه تحصیل به اروپا رفتند. حسن در فعالیت های ادبی، سیاسی و اجتماعی حضور فعالی داشت و در جوانی فوت کرد. از او نمایشنامه بسیار معروف «جعفرخان از فرنگ آمده» به جا ماند. برادر کوچک ترش محسن، پس از اتمام تحصیلات خود در رشته های نقاشی، تاریخ هنر و باستان شناسی در سال ۱۳۱۵ به وطن بازگشت و به همراه همسر فرانسوی خود «سُلما» در خانه پدری یعنی محل فعلی موزه ساکن شدند.
این زوج در کنار فعالیت های علمی به گردآوری آثار و اشیاء تاریخی و فرهنگی پرداختند. استاد مقدم بسیاری از آثار ارزشمند جمع آوری شده مانند کاشی، قطعات سنگی تراشیده شده و غیره را که از خانه های در حال تخریب و یا کاوش ها به دست آورده بود با الهام از فضاهای سنتی و تاریخی به نحو چشمگیری در جای جای این عمارت قدیمی نصب و برخی دیگر مانند کلکسیون پارچه، چپق و قلیان، سفالینه، شیشه، تابلو نقاشی، مسکوکات، مهرها و اسناد تاریخی و … را با نظم و ترتیب خاصی در خانه پدری نگهداری کرد.
وجود کاشی زرفام در این خانه که به نحو مطلوبی روی دیوار کار گذاشته شده نیز یکی از مهم ترین اشیای داخل خانه است. این خانه به واسطه اینکه دارای آثار تاریخی است و آثار تاریخی نیز قابل قیمت گذاری نیستند از آن به عنوان گران ترین خانه تاریخی جهان یاد می شد.
این خانه پس از آنکه توسط پروفسور پوپ مورخ آمریکایی که مقاله ای با عنوان “بررسی هنرهای ایران” در مجله “سپید و سیاه” نوشته بود، با عنوان گران ترین خانه جهان معروف شد و هنوز هم جزو یکی از منحصر به فرد ترین خانه های ایران و جهان است.
در سال ۵۱ زنده یاد استاد مقدم خانه پدری خود را به همراه آثار نفیس گردآوری شده وقف دانشگاه تهران کرد و در سال ۶۶ دار فانی را وداع گفت و پس از مرگ همسرش در سال ۱۳۶۹، تولیت موزه مقدم در اختیار مستقیم دانشگاه تهران قرار گرفت.
این خانه تاریخی مساحتی برابر با ۲۱۱۷ مترمربع دارد و شامل سه حیاط بیرونی، اندرونی و سرایداری است. در ساختمان بیرونی (تابستانی) اتاق پیشخوان وجود دارد که در زمان حیات محسن مقدم به عنوان اتاق جانبی سالن پذیرایی مورد استفاده قرار می گرفت. اکنون در بخشی از این اتاق به معرفی فعالیت های کاری و علمی مقدم در قالب عکس، لوازم شخصی و در بخشی دیگر به نمایش آثار تزئینی چوبی، وسایل آشپزخانه و صندوق خانه های قدیمی پرداخته شده است.
زیرزمین خانه در دوره مظفری همزمان با احداث خانه توسط احتساب الملک (پدر محسن مقدم) بنا شده است. تزئینات دیوارهای حوضخانه از کاشی و قطعات ظروف سفالین برگرفته از آثاری نفیس متعلق به سده های چهارم تا سیزدهم هجری قمری است که سیر و تحول صنعت سفال و کاشی ایران را به نمایش می گذارد.
هر کسی که پا در این خانه می گذارد از زیبایی آن اظهار شگفت می کند. تنها وجود اشیای تاریخی آن نیست که این خانه را به موزه تبدیل کرده بلکه وجود درختان تنومند و معماری خانه نیز بر زیبایی های آن افزوده است.
زوج باسواد عمارت مقدم از همان سال های ابتدایی ازدواج شان تصمیم گرفتند که هیچ وقت بچه دار نشوند و به جای بچه داری، موزه داری کنند. آنها نگه داری از اشیای تاریخی موجود در خانه شان را فرزندان خود می پنداشتند که باید برای نسل های بعد نگهداری شوند.
یکی از زیبایی های این خانه مربوط به ضلع شمالی ساختمان اربابی (برج) ایوانی آن می شود که بر پایه چند ستون و طاق ساخته شده است. این ایوان با استفاده از کاشی های دوران زندیه و قاجار مزین شد. وسط این ایوان حوضچه مرمری کوچکی متعلق به حمام فتحعلی شاه کار گذاشته شده است که آب از آن فوران کرده و از طریق یک جوی باریک به داخل استخر می ریزد. این استخر از روی استخر و آب نماهای باغ الحمراء (باغی از دوران صدر اسلام اسپانیا) الگوبرداری و با استفاده از حوض یاد شده و تعدادی فواره قدیمی اجرا شد.
تزئینات این خانه هر بازدیدکننده ای را شگفت زده می کند. دو حیاط اندرونی و بیرونی با دیواری مرکب از چند عدد ستون مارپیچی و تعدادی طاق بر روی این ستون ها با تزیینات کاشی و پایه ستون های حجاری شده مشابه پایه ستون های کاخ چهل ستون اصفهان از همدیگر جدا می شوند.
دکتر مقدم این پایه ستون ها را در هنگام تخریب کاخ خواهر ناصرالدین شاه به این محل انتقال داده است. ایوان هم با نمای بیرونی به شکل دو سنتوری با گچبری ایرانی و بر روی چهار ستون با گچبری کرنتی بر پا شده است. این ایوان با دو رشته پلکان مارپیچ از حیاط قابل دسترسی است و هنوز شکل قدیم خود را حفظ کرده است. تزیینات این محل توسط دکتر مقدم و با استفاده از کاشی های کوباچه (چند رنگ) صفوی، آینه کاری زندیه و قاجار و کاشی های معرق و خشتی قاجار و پهلوی اول صورت گرفته است.
در اتاق قاجار یا همان سالن زمستانی نیز دکتر مقدم با استفاده از طاقچه گچبری زندیه از اصفهان، شومینه ای از قصر فیروزه یا همان کاخ «فیروزه خانم» سوگلی ناصرالدین شاه و غیره تزئین کرده است و به همین دلیل آن را اتاق قاجار می نامند.
این خانه یک ساختمان به شکل قلعه های قرون وسطی نیز دارد که به آن ساختمان اربابی یا برج می گویند. این ساختمان به کمک دکتر ابوالقاسمی (یکی از شاگردان مقدم در دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران) به شکل قلعه های قرون وسطی اروپا ساخته شد. آبراهه ها و حوضچه های حیات این خانه هم صفای دیگری به آن داده است.
این خانه یکی از مهم ترین و زیباترین خانه های تاریخی تهران است که می توان همیشه به آن به عنوان جاذبه گردشگری و تاریخی تهران نگاه کرد.
