جنگل های ایرانی نیاز به استراحت دارند. جنگل های خسته و بی روحی که ممکن است دست به خودزنی عمومی بزنند. اتفاقی که برای جنگل های زاگرسی افتاد، این بود که جنگل به دلیل بی توجهی دچار از هم گسیختگی شد. مرگ اکوسیستمی به دلیل حضور دام و انسان و کشت بی رویه در زیراشکوب، آتش سوزی و برداشت خارج از توان جوامع محلی برای سوخت توانست زاگرس را برای همیشه از بین ببرد. حالا همان وضع در انتظار جنگل های هیرکانی است. جنگل هایی که ریشه در تاریخ دارند و بخشی از میراث طبیعی جهان محسوب می شود.
حالا پرسش اینجاست که آیا این جنگل ها نیاز به تنفس ندارند؟ اگر دارند به چه شکلی امکان پذیر است؟ پاسخ ساده است. جنگل های ایرانی که حالا باید فقط به بخش شمالی کشور چشم دوخت، قطعاً نیاز به تنفس دارند. این جنگل تمام ظرفیت های تحمل خود را از دست داده است. یعنی به اصطلاح روانشناختی جنگل دچار وضعیت دردناکی است، چرا که دیگر توانی برای برداشت ندارد.
جنگل های شمال تنها یک درصد خاک ایران است. جنگلی که تنها متعلق به جغرافیای ما نیست. بخش مهمی از میراث طبیعی است که در آن گونه های منحصربه فرد و بومی بسیار است. لذا جامعه جهانی محیط زیست و منابع طبیعی نیز نسبت به تخریب و نابودی جنگل های هیرکانی حساس است. البته جنبه های اقتصادی حفاظت از جنگل بسیار مورد بحث بوده اما هرگز در ایران مطالعه دقیقی در مورد کیفیت اقتصادی جنگل ها صورت نگرفته است. مرکز تحقیقات جنگل اساساً از ابتدا درک صحیحی از وضعیت جنگل در ایران نداشته است. از 40 سال پیش اطلاعات غلطی استخراج شده و همین زمینه برداشت و بهره برداری را فراهم آورده است. در حالی که باید گفت به دلیل تخریب بالا، جنگل نیاز به تنفس دارد و این تنفس فانتزی حفاظت ساده انگارانه از محیط زیست و اکوسیستم جنگلی نیست بلکه درست وضعیت بیماری را نشان می دهد که نمی تواند خون بدهد و نیازمند کپسول اکسیژن است.
طرح استراحت چندساله -تاکید معصومه ابتکار رئیس سازمان محیط زیست بر لزوم اجرای طرح تنفس 10 ساله جنگل هاست چرا که به باور وی بهره برداری تجاری از جنگل ها فشار مضاعفی به طبیعت جنگل های کشور وارد می کند- صد درصد قابل اجراست اما اگر دولت حمایت نکند، کنترل تبعات اجتماعی ماجرا ساده نیست. طرح هایی در گذشته وجود داشته که نصفه و نیمه رها شده اند و به رغم اینکه طرح های خوبی بوده اند ولی همگی نافرجام مانده اند. طبق آمار و ارقام موجود، حمایت ها در برابر ارزش جنگل ناچیز است. جنگل های ایران با تمام محدودیت های آن، میلیاردها میلیارد ارزش اقتصادی دارد. شاید بتوان گفت حیف است رقم دقیق و قابل شمارشی برای آن لحاظ کرد چرا که علاوه بر ارزش تاریخی مانایی جنگل های هیرکانی، وضعیت خشکیدگی و تغییر اقلیم در ایران این اعتبار را بیش از پیش ثابت می کند و این تئوری را که چوب ارزش اقتصادی ناچیزی دارد، ثابت می کند. برآورد ما در انجمن جنگل ایران این بوده که برای حفظ حداقلی جنگل های ایران باید حداقل 500 میلیارد دلار هزینه شود ولی اکنون هزینه حفاظت از جنگل در ایران 300 میلیارد تومان است و این رقم بسیار ناچیز است.
از سوی دیگر، استراحت جنگل به معنای این نیست که طرحی برای جنگل نداشته باشیم، بلکه باید مدیریت مناسبی روی جنگل داشته باشیم که جدای از ارزش اقتصادی چوب باشد. چوب جنگل های ایران کمترین بهره وری اقتصادی است که می توان از آن داشت. امروزه 650 تا 700 هزار مترمکعب برداشت چوب از جنگل های ایران صورت می گیرد. مصرف چوب در ایران به طور سالانه هفت میلیون مترمکعب است، باید توجه داشت که این سطح برداشت با این میزان نیاز، تناسب ندارد و اساساً جایی را نمی گیرد و با مدیریت صحیح و دارای مولفه های توسعه پایدار، به راحتی می توان این میزان چوب را از دیگر کشورها وارد کرد.
اگر فرض بگیریم جنگل های قابل برداشت کشور ما دو میلیون هکتار است، این رقم در روسیه به 700 میلیون هکتار می رسد. باید دولت با برداشتن تعرفه ها هوش و حواس قاچاقچیان را بگیرد، چرا که دیگر با واردات چوب ارزان، هوس قاچاق چوب ایرانی از سر آنها می افتد. باید در نظر داشت، چوبی که در بازار تهران، متری یک میلیون تومان خرید و فروش می شود در شمال و در دل جنگل، 200 هزار تومان خریداری می شود. دولت باید جنگل ها را رها کند چرا که کشور ما خشک و نیمه خشک است و با اندک جنگل باقی مانده ما دچار وضعیت مرگ ومیر جنگل ها هستیم و سرنوشت هولناک جنگل های زاگرسی در انتظار جنگل های شمال است و این اتفاق در صورتی که در شمال کشور رخ دهد، دیگر بحران اکوسیستمی تمام ایران را دربر گرفته و ایران قابل زیست نیست.
باید این وضعیت حقیقی به صورت کاملاً هشدارآمیز به تصمیم گیران کشور ابلاغ شود تا بدانند اعلام غیرقابل زیست بودن ایران شعار نیست، بلکه حقیقتی است که نشانه های آن در حال آشکار شدن است.
بی تردید، پشت قضیه تخریب و بهره برداری جنگل ها در شمال ایران منافعی وجود دارد که تنها جیب چندین دلال را پر می کند که هیچ دلسوزی برای کشور ندارند و این معبری برای سودجویی و دستبرد به جنگل هاست. وقتی گفته می شود جنگل ها نیاز به استراحت دارند، یعنی این قدر وضعیت تخریب جنگل جدی شده است که بعد از 150 سال هم ترمیم نمی شود. چرا که میزان تخریب هم به لحاظ سطح، هم موجودی و هم تنوع زیستی و میزان حیات وحش و به طور کلی وضعیت اکوسیستمی وضعیت بحرانی است. بر این باور هستیم که اگر همین امروز شروع به کار کنیم چندین دهه باید تاوان بدهیم و بی شک 10 سال دیگر، بسیار دیر شده است. باید اعلام کرد طرح های جنگلداری اکنون بیلان منفی دارد و باید این طرح ها رها شود. باید سطح اندک باقی مانده از ذخیره های جنگلی کشور مورد توجه باشد و بهره برداری در آنها متوقف و برنامه های توسعه تخریب رها شود. شاید پرسش اینجا باشد که چرا باید رها شود؟
پاسخ باز هم ساده و ابتدایی است؛ بحرانی که در جنگل های ایرانی اکنون هویدا شده است، بسیار بدتر از آن چیزی است که در دریاچه ارومیه شکل گرفته است. گونه های بومی دچار مرگ و میر شده اند. برای مثال گونه شمشاد که به اسم گونه جنگلی ایران در دنیا ثبت شده است، امروز در حال فروپاشی از درون است و این مرگ و میر دائمی و مستمر نشان می دهد ریشه حیات در ایران در حال نابودی است و تنها راه نجات وضعیت موجود نه وضعیت بهبودیافته آینده، توقف هر چه سریع تر بهره برداری است. کسانی که بحث از بهره برداری می کنند، به باور بنده، یا جاهل هستند یا عمداً می خواهند جنگل های کشور را نابود کنند.
پیشتر هشدار داده شده بود که در آینده نزدیک زاگرس بیابان و هیرکانی زاگرسی می شود. بلایی که در زاگرس بر سر جنگل ها آوردیم سبب شده آنچه سپر مخملین زاگرسی در برابر جریان های هوایی بود دیگر وجود نداشته باشد و طبیعت به شکل بی رحمانه ای غرب و جنوب غرب کشور را آماج توفان های گرد و غبار قرار دهد و تبعات زیست محیطی بسیاری به دنبال داشته باشد. حالا در شمال کشور، جنگل دچار مرگ و میر دسته جمعی است و هر روز خسارت مدیریت آن بیشتر می شود.
وضعیت بحرانی است و ما می توانیم این موضوع را ثابت کنیم. 40 سال است که مدیریت غلط بر جنگل حاکم بوده. نحوه جمع آوری اطلاعات در جنگل غلط بوده است. تحقیقات جنگل هم که در ایران اساساً وجود ندارد. متاسفانه همه داریم راه را اشتباه می رویم.
هزینه آتش سوزی در جنگل ها را ببینید، این مورد نشان می دهد چطور بی توجهی به حفاظت جنگل و نبود تجهیزات و پیش بینی نشدن زیرساخت دارد منافع ملی و سرمایه های اقتصادی کشور را نابود می کند. ما باید تصمیم بگیریم که آیا ایران را می خواهیم حفظ کنیم یا خیر؟ اگر می خواهیم حفظ کنیم باید باقی مانده جنگل های کشور را از دست ندهیم!
