متاسفانه ما گردشگری مسئول گرایانه را ترویج نداده ایم که باعث شده گردشگران به فکر طبیعت نباشند، چون آگاه سازی در این زمینه صورت نگرفته است، حتی جامعه محلی هم که قرار است منتفع باشد به فکر طبیعت و پایداری آن نیست.
هومان خاکپور، کارشناس محیط زیست در رابطه با خسارت گردشگری بر محیط زیست می گوید: حضور گردشگران برای مشاهده تنوع زیستی و جانوری است و بسیاری از کشورهای توسعه یافته به این نتیجه رسیده اند که وقتی گردشگر از طبیعت بر می گردد فقط باید ردپای او در طبیعت به جا مانده باشد، اما در ایران انواع ردهای تخریب در طبیعت از رهاسازی زباله گرفته تا تخریب پوشش گیاهی، منابع آب و خاک و انواع آلودگی دیده می شود.
- رابطه گردشگری با محیط زیست را چگونه ارزیابی می کنید؟
با توجه به اقلیم های متفاوتی که در طبیعت ایران وجود دارد از شمالی ترین مناطق کشورمان تا جنوبی ترین آن یا از غربی ترین تا شرقی ترین آن سرشار از تنوع زیستی است. همچنین برخی مناطق کشور ما به شدت کوهستانی هستند و به همین دلیل تنوع اقلیمی بالاتر می رود، تا جایی که گردشگری یکی از ظرفیت های بسیار مهم در حوزه اقتصاد و اشتغال کشور محسوب می شود. به عبارت دیگر می توانیم بگوییم گردشگری یک صندوق ذخیره ارزی برای هر کشوری است، هر چند متاسفانه مثل بسیاری از قسمت های دیگر ما هیچ برنامه مدون طولانی مدت و میان مدت برای بهره برداری از مزیت های نسبی طبیعی در کشور نداریم و حتی برنامه های کوتاه مدتی هم که در کشور ما در حوزه گردشگری طبیعی وجود دارند بیشتر خسارت زا هستند تا اینکه درآمدزا باشند، اما چاره ای نداریم جز اینکه به سمتی برویم تا هر چه زودتر از میزان خسارت ها کم کنیم.
- آسیب های صنعت گردشگری به منابع طبیعی چیست و باید چگونه این وضعیت را ساماندهی کرد؟
معیشت هایی هستند که به صورت مستقیم به سرزمین تحمیل شده اند، یعنی جوامع بومی و محلی ظرفیت های اشتغال زایی در سایر حوزه ها را نداشته و به همین دلیل وابستگی به سرزمین به شدت بالا رفته است، به گونه ای که میزان بارگذاری معیشت ها بر عرصه های جنگلی بسیار بالاتر از توان تولیدی و تحمل این عرصه های طبیعی است. همچنین ظرفیت های طبیعی گردشگری تحت عنوان جنگل، تالاب، آبشار و چشمه در مکان های مختلف شناسایی شده اند که می توانند به شدت به اقتصاد کشور کمک کرده و تحولی را در وضعیت اقتصادی و معیشتی جوامع محلی ایجاد کنند، اما به دلیل اینکه ما برنامه نداریم تخریب با گردشگری در طبیعت ایجاد شده است، یعنی جامعه محلی با شرکت ها و نهادهایی که در حوزه گردشگری هستند، در حال رقابتند و فقط وضعیت تخریب را گسترش می دهند، به گونه ای که کمترین تعامل ها را بین جوامع محلی، نهادهای دولتی و غیردولتی مسئول و متولی در حوزه گردشگری شاهد هستیم. تخریب محیط زیست با گردشگری
همچنین برای اینکه بتوانیم وضعیت گردشگری را ساماندهی کنیم باید از ظرفیت ها در راستای توسعه اقتصادی و کاهش عوامل تخریب به ویژه در بین جوامع محلی استفاده کنیم، یعنی در ابتدا باید انسجام سازمانی را بین دستگاه های دولتی و نهادهای غیردولتی در بخش گردشگری جوامع محلی ایجاد کرده و آموزش ها را از طریق نهاد های دولتی وغیردولتی به جوامع محلی منتقل کنیم، حتی باید زمینه اعتماد جوامع محلی فراهم شود و بعد از اعتماد سازی همه گروه ها در تعامل و حفظ منافع مشترک گام بردارند. ما در بحث گردشگری چند گروه مخاطب داریم که باید منافعشان تامین شود. اگر منافع یگ گروه را فدای گروه های دیگر کنیم در نهایت نمی توانیم به بهره برداری پایدار برسیم.
این گروه ها می توانند شامل جوامع محلی در طبیعت، دستگاه های متولی، تشکل های غیردولتی فعال و تورهای گردشگری باشند. ما در شرایطی می توانیم به بهره برداری پایدار برسیم که صادقانه و منصفانه منافع حاصل از گردشگری را بین همه گروه ها توزیع کنیم. اگر این اتفاق را ایجاد کنیم و منفعت تقسیم شود، می توانیم امیدوار باشیم بهره برداری پایدار از مزیت های طبیعی انجام شده و گردشگری نه تنها منجر به تخریب عرصه های طبیعی کشور نمی شود، بلکه باعث ایجاد درآمد شده و به عنوان یکی از مهم ترین معیشت های جایگزین در بین جوامع ملی و بومی مطرح است.
- به نظر شما باید چه تدابیری اندیشید تا گردشگری به محیط زیست ضربه نزند؟
یکی از راه های خردمندانه و بسیار خوب کاهش وابستگی به سرزمین که اتفاقا با سرمایه گذاری بسیار کم هم قابل اجراست این است که ما به سمتی برویم که معیشت های جایگزین را در حوزه گردشگری تعیین کرده و وابستگی های خسارت زا به حوزه های طبیعت را کاهش دهیم، یعنی بین توان تولیدی طبیعت و معیشت هایی که به صورت مستقیم به عرصه های طبیعی تحمیل شده اند به تعادل منطقی برسیم. همچنین یکی از مهم ترین راهکارهای جایگزین ظرفیت های گردشگری و طبیعتگردی هستند که خوشبختانه در اقصی نقاط کشور وضعیت اقلیمی و طبیعی مناطق از مزیت های نسبی گردشگری برخوردارند، اما نیاز به یک برنامه ریزی دارند که اگر برنامه و مدیریت وجود نداشته باشد این ظرفیت ها نه تنها هیچ کمکی به حفظ محیط زیست و کاهش وابستگی ها به طبیعت نمی کنند، بلکه گردشگری می تواند به عنوان یک عامل تخریب و تهدیده کننده خودش را نشان دهد.
این در حالی است که در کشور برنامه ای برای بحث گردشگری نداریم و می بینیم حضور گردشگران در طبیعت باعث تخریب می شود، چون وضعیت مناطق در اثر بهره برداری تحت عنوان گردشگری طبیعی از بین می رود. از سوی دیگر، ما کمتر جایی از مناطق کشور را می توانیم سراغ بگیریم که ظرفیت های گردشگری اش شناسایی شده باشند و برای آن برنامه نیز داشته باشیم و اگر هم گردشگری برای آن مناطق اتفاق افتاده و رونق گرفته به تبع آن شاهد خسارت هم بوده ایم یا اینکه بهره برداری منطقی اصلا صورت نگرفته است. برای مثال یکی از مناطق برجسته کشور مناطق شمالی است که اکنون به شدت به دلیل گردشگری تهدید می شوند. به عبارتی دیگر این تهدیدها در حوزه رها سازی زباله و دست اندازی هایی در طبیعت، تغییر کاربری در جنگل ها و… اتفاق می افتد. البته بقیه مناطق کشور هم همین شرایط را دارند، به گونه ای که مناطق زاگرس وضعیتشان بدتر از مناطق شمال کشور است.
- با توجه به خسارتی که صنعت گردشگری بر محیط زیست وارد کرده است، از نظر شما ریشه این کاستی ها چیست؟
خسارت هایی که در حوزه گردشگری ایران می بینم بر خلاف اصول علمی و پذیرفته شده در تمام دنیاست، چرا که حضور گردشگران برای مشاهده تنوع زیستی و جانوری است و بسیاری از کشورهای توسعه یافته به این نتیجه رسیده اند که وقتی گردشگر از طبیعت بر می گردد فقط باید ردپای او در طبیعت به جا مانده باشد، اما در ایران انواع ردهای تخریب در طبیعت از رهاسازی زباله گرفته تا تخریب پوشش گیاهی، منابع آب و خاک و انواع آلودگی دیده می شود و این مسائل به عنوان تهدید تنوع زیستی و جانوری محسوب می شود، تا جایی که به علت رهاسازی زباله در طبیعت، حیات وحش به شدت در معرض نابودی قرار گرفته است، چون در زمان هایی که گردشگران حضور ندارد حیات وحش از زباله های ریخته شده استفاده کرده و آسیب می بیند، حتی این مساله در مواردی منجر به مرگ حیات وحش نیز شده است. متاسفانه ما گردشگری مسئول گرایانه را ترویج نداده ایم که باعث شده گردشگران به فکر طبیعت نباشند، چون آگاه سازی در این زمینه صورت نگرفته است، حتی جامعه محلی هم که قرار است منتفع باشد به فکر طبیعت و پایداری آن نیست و متاسفانه چیزی که نصیب کشور شده فقط تخریب مازاد بر آن چیزی است که در طبیعت وجود داشته است که باید در این زمینه فکر اساسی کرد، چرا که محیط زیست امانتی در نزد ماست که باید آن را به آیندگان بسپاریم.
