با مقایسه تاریخ شکل گیری واژه اکوتوریسم در جهان و برابری آن با رشد صنعت گردشگری در ایران می توان دریافت که ایران از ابتدای توجه به صنعت گردشگری با برخورداری از پیشنیه باستانی و طبیعتی بکر در زمینه صنعت اکوتوریسم با دنیا همگام و همراه بوده است.
پیرامون واژه اکوتوریسم و سابقه کاربرد آن اظهارنظرهای متفاوتی وجود دارد که برخی از صاحب نظران سابقه کاربرد چنین واژه ای را مربوط به اواخر سال های دهه ۱۹۸۰ یعنی مصادف با سال های ۱۳۵۰ در ایران دانسته اند.
اما در تمام متون مرتبط این موضوع هکتور سبالوس لاسکورین، نظریه پرداز در حوزه اکوتوریسم، نخستین کسی است که این واژه را به کار برده است. در تعریف او بوم گردشگری مسافرتی است که به منظور مطالعه، تحسین، ستایش و کسب لذت از سیمای طبیعی و مشاهده گیاهان و جانوران و همچنین آشنایی با ویژگی های فرهنگی جوامع محلی در گذشته و حال صورت می گیرد.
در ادامه اما برخی سابقه اکوتوریسم را به زمانی دورتر و به هتزر، دیگر اندیشمند این حوزه، نسبت می دهند و معتقدند که او این واژه را در دهه ۱۹۶۰ یعنی سال های ۱۳۴۰ در ایران برای تشریح روابط متقابل گردشگری، محیط زیست و ویژگی های فرهنگی استفاده کرده است. به اعتقاد هتزر مفهوم بوم گردشگری در واکنش به رویه های نامناسب و منفی توسعه و نادیده گرفتن ملاحظات زیست محیطی شکل گرفته و سابقه آن به زمانی که کارشناسان نسبت به برداشت بی رویه از منابع نگران بودند، باز می گردد.
امروز بوم گردشگری (اکوتوریسم) با نام اسبق و نادرست طبیعت گردی در میان گونه های مختلف گردشگری از جایگاه ویژه و رشد قابل توجهی برخوردار است و به همین دلیل در ۲۰ سال گذشته شاهد گسترش سریع فعالیت های بوم گردشگری یا اکوتوریسم در سراسر جهان و ایران بوده ایم. در مجموع انتظار می رود با توجه به علاقه ایرانیان به طبیعت بر شدت این گسترش نیز افزوده شود.
به دلیل تاثیر زیادی که اکوتوریسم در زمینه حفاظت از محیط طبیعی و اقتصاد بسیاری از کشورها داشت، سازمان ملل متحد سال ۲۰۰۲ میلادی را به عنوان سال بین المللی اکوتوریسم معرفی کرد و کمیسیون توسعه پایدار این سازمان (UNEP) و سازمان جهانی گردشگری را موظف به انجام فعالیت هایی مشابه در بازه زمانی یک ساله مزبور ساخت. هدف از این کار مرور مجدد تجربیات گذشته در زمینه بوم گردشگری، تشخیص و ترویج انواع اکوتوریسم که در آن از اکوتوریسم های در معرض خطر حفاظت می شود، تقسیم فواید حاصل از فعالیت ها با جوامع محلی و احترام به فرهنگ های بومی بود.
طبق برآورد سازمان جهانی کشاورزی رشد بوم گردشگری در دهه حاضر ۱۰ تا ۳۰ درصد خواهد بود؛ بنابراین اکوتوریسم از آینده پررونق و درخشانی برخوردار است که مزایای فراوانی برای جهانیان به همراه خواهد داشت.
همانطور که در اصل سه بیانیه ریو آمده حق توسعه باید به نحوی اعمال شود که تساوی نیازهای نسل کنونی و نسل های آینده را در زمینه توسعه و حفظ محیط زیست برآورد سازد؛ از این رو گردشگری پایدار باید با سیاستی مشخص و مدون به اجرا درآید تا بتواند حرکت امیدبخشی را در توسعه همه جانبه فضاهای جغرافیایی تضمین کند و این مهم با توسعه گردشگری به شکل اکوتوریسم در دنیا و ایران قابل اجراست.
از اوایل دهه ۱۹۹۰ میلادی در دنیا و کشورهای توسعه یافته جهانگردی از منظر اصول پایداری مورد بازنگری اساسی قرار گرفت و دانشمندان سراسر دنیا تلاش کردند با ارائه انواع جدیدی از گردشگری آثار مخرب آن بر محیط زیست را بکاهند و به منابع و میراث فرهنگی، طبیعی و تاریخی و همچنین جوامع بومی بیشتر توجه کنند. مفاهیمی مانند گردشگری سبز، گردشگری موزون، گردشگری مسئولانه، گردشگری کم ضرر، گردشگری جدید، گردشگری درون زا و بومی، گردشگری طبیعت محور و اکوتوریسم مهم ترین این ایده هاست.
این مفاهیم اگرچه از ابتدا آکادمیک بود اما به تدریج با توجه به مشکلات مختلف ناشی از توسعه ناپایدار و عواقب گسترده آن در عرصه های مختلف این درک ایجاد شد که اجرای این مفاهیم ضرورتی اجتماعی، سیاسی و فرهنگی دارد که جوامع همچنان در قرن ۲۱ با توجه به گسترش روزافزون جمعیتی، سبک زندگی انسان مدرن و چالش های پیشرو نیازمند تمسک به آن هاست.
ایده اکوتوریسم از میان تمام ایده هایی که در تلاش برای تلفیق اصول پایدار با گردشگری بود، فراگیرتر شده و بیشتر مورد استقبال قرار گرفت. به طور خاص از سال ۱۹۹۴ تا سال ۱۹۹۶ میلادی تعدادی از جامع ترین تعاریف حوزه اکوتوریسم از سوی دانشمندان ارائه شد که با تاکید بر حفاظت، آموزش، اخلاق، پایداری، تاثیرات و فواید توجه به جوامع محلی سعی در ارائه تعاریفی دقیق تر و شفاف تر داشتند.
اکوتوریسم از مزایای فراوانی برخوردار است از جمله نیاز به زیرساخت های اندک، تعامل حداکثری اکوتوریست ها با بومیان و احترام به فرهنگ محلی، تامین نیروی کار از میان جوامع بومی محلی و اشتغال زایی با هدف توسعه بومی منطقه ای، فراهم سازی بستری برای گردشگران جهت کسب تجارت نو و منحصر به فرد، تلاش برای مصرف حداقلی از سوخت های فسیلی و همچنین توسعه انرژی های پاک در کنار توجه به محیط زیست مواردی است که می توان به آن اشاره کرد.
امروز همچنان مهم ترین مشکلات پیش رو برای توسعه اکوتوریسم بی توجهی به ظرفیت برد و تلاش برای به کار بردن مدل های مخرب و شکست خورده مدیریتی و برنامه ریزی مبتنی بر اصول و قواعد گردشگری انبوه یا معمولی در زمینه اکوتوریسم است. از سوی دیگر پاسخگویی به تقاضای روزافزون گردشگری ضمن حفاظت از منابع طبیعی، تامین برابری درون نسلی، بین نسلی و پیشرفت فرهنگی اجتماعی و نیازمند دیدگاهی میان رشته ای، همه جانبه و آینده نگر است.
