چندی پیش هیاتی از اتحادیه اروپا به همراه نمایندگان سازمان ملل در ایران بازدیدی را از تالاب شادگان در قالب طرح حفاظت از تالاب های ایران داشتند. این بازدید با چه هدفی انجام شد؟ آیا قرار است پروژه ای برای حفاظت از شادگان با همراهی اتحادیه اروپا و سازمان ملل صورت گیرد؟ در گفت و گوی «دنیای سفر» با محسن سلیمانی روزبهانی مدیر ملی طرح این پرسش ها را با او در میان نهادیم.
این سفر با چه هدفی انجام شد و آیا قرار است ما شاهد یک پروژه بین المللی برای احیای این تالاب باشیم؟
این سفر برای آغاز یک پروژه شکل نگرفت. تالاب شادگان یکی از سایت های پایلوت طرح حفاظت از تالاب های ایران از سال ۲۰۰۹ است و این امر به دلایل مختلفی از جمله پیگیری استان خوزستان برای انتخاب تالاب شادگان به عنوان سایت پایلوت اتفاق افتاد. علاوه بر این پیگیری تالاب شادگان دارای ویژگی های منحصر به فرد بود که آن را دارای اولویت قرار می داد؛ این تالاب با آب شیرین از بالادست شروع شده و به آب های شور در ساحل می رسد که این ویژگی آن را به یک تالاب ساحلی تبدیل می کند. چنین شاخصه هایی در شادگان ایجادکننده یک اکوسیستم خاص در خلیج فارس شده است. همچنین تالاب شادگان با ۵۰۰ هزار هکتار یکی از تالاب های بزرگ و کلیدی در کشور است، از این رو ما در پروژه ملی حفاظت از تالاب های ایران از سال ۲۰۰۹ برنامه مدیریت جامع آن را با همکاری تمام ذینفعان شروع و یک و نیم سال هم آن را تهیه کردیم. در این برنامه نقش هر یک از دست اندرکاران و ذینفعان در مدیریت تالاب مشخص شده و خوشبختانه مصوبه دولت را هم گرفته است و در همین راستا کارگروه های مرتبط با این امر در استان شکل گرفته است.
پروژه ملی حفاظت از تالاب ها در شادگان تلاش کرده است همگرایی میان ذینفعان مختلف را شکل دهد که خوشبختانه به دستاوردهای خوبی نظیر مشارکت جامعه محلی در تدوین برنامه مدیریت و حفاظت تالاب دست پیدا کرده و در قالب گردشگری و حفاظت نیز خود را نشان داده است. به این ترتیب دو مرکز بازدید در اطراف شادگان ایجاد و همچنین موضوع حق آبه آن به صورت جدی مورد بحث قرار گرفته و به عنوان یکی از اولویت های استان خوزستان مطرح شده است. از آنجایی که ما در برنامه حفاظت از تالاب ها مدیریت منابع را در حوزه های داخلی و بین المللی پیش می بریم برنامه ای را برای سفرای کشورهایی که به مساله محیط زیست علاقه مند هستند ترتیب دادیم و ۵ نفر از سفرای کشورهای اروپایی به همراه استرالیا و گری لوئیس نماینده مقیم سازمان ملل در ایران از شادگان بازدید کردند.
این برنامه اهداف متعددی را دنبال می کرد که یکی از آن ها آشنا شدن سفرای این کشورها با اکوسیستم های تالابی و کارکردها و خدماتی آن در ایران بود ضمن در کنار بازدید ریسک ها و تهدیداتی که این تالاب ها با آن مواجه هستند را از نزدیک مشاهده کنند و برای رفع آن مشارکت جدی تری داشته باشند. در واقع این بازدید ماحصل یک برنامه ریزی بود که ما درباره شادگان در قالب بسیج منابع انجام دادیم تا هم بخش ملی و هم نهادهای بین المللی برای حفاظت درگیر شوند.
آیا اجرای برنامه بسیج منابع را برای بخش خصوصی نیز در نظر گرفته اید؟
ما برنامه ای را در چند ماه آینده برای ورود بخش خصوصی که علاقه مند به ایفای مسئولیت اجتماعی خود در تالاب ها هستند، داریم تا در گام اول نهادهای غیردولتی را با این مقوله آشنا کنیم و در مرحله بعد سازمان هایی که علاقه بیشتری داشته باشند را در قالب تورهای مشابه که تاکنون برای بخش دولتی و اعضای اتحادیه اروپا برگزار کرده ایم، از نزدیک با این مقوله آشنا کنیم.
آیا زمان نشست پروژه ملی حفاظت از تالاب ها با بخش خصوصی مشخص شده است؟
این نشست بنا بود تا آخر مهر ماه برگزار شود اما از آنجا که قرار است صندوق ملی محیط زیست در برگزاری آن مشارکت داشته باشد زمان آن به اواخر دسامبر یعنی اواخر آذر یا اوایل دی ماه موکول شده است. هدف اصلی ما نیز در این نشست آشنا کردن بخش خصوصی از جمله صنایع بزرگ غیرآلاینده، بیمه ها و بانک ها با مسئولیت اجتماعی در حوزه حفاظت و مدیریت از تالاب ها است. ما معتقدیم بسیاری از بخش ها به صورت مستقیم و غیرمستقیم از خدمات تالاب ها بهره مند می شوند اما هیچگاه به شکل جدی در امر حفاظت آنها ورود پیدا نکرده اند که یکی از دلایل آن به عدم آشنایی با این مقوله باز می گردد.
از آنجا که بسیاری از این بنگاه ها و شرکت ها ممکن است با مقوله تالاب ها آشنایی چندانی نداشته باشند برنامه شما برای ترغیب این نهادها به شرکت در این نشست چیست؟
قبل از برگزاری نشست ما کمپین اطلاع رسانی مناسب را برگزار خواهیم کرد که درباره کلیت موضوع اطلاعاتی داشته باشند. همچنین پیش از برگزاری برنامه اصلی، نشست های دو جانبه ای شکل خواهد گرفت تا زمینه های ورود آنها مهیا شود. دعوت مدیران سازمان و صندوق ملی محیط زیست از دیگر برنامه هایی است که برای حضور حداکثری نهادها و بنگاه های مالی برای حضور در این برنامه در نظر گرفته ایم.
آیا بسیج منابع قرار است برای تالاب های اولویت دار پروژه مدنظر قرار گیرد؟
اولین هدف ما آشنا شدن بنگاه ها با مقوله تالاب هاست و دومین هدف بسیج منابع با این رویکرد که کدام اقدامات اولویت دار برای نجات تالاب ها مورد نیاز است تا بنگاه ها بر اساس علاقه خود وارد این مقوله شوند. ما در کنار شادگان ۱۱ تالاب دیگر را داریم که برنامه مدیریت آن ها به اتمام رسیده و یا در حال اتمام است و همچنین ۲۴ رامسر سایت را در کشور داریم.
اگر بخواهیم بار دیگر به تالاب شادگان برگردیم، شما گفتید از سال ۲۰۰۹ به فعالیت در تالاب شادگان مشغول بودید و یکی از دستاوردهای خود را نیز رونق گردشگری در این منطقه عنوان کردید در این حوزه چه اتفاقی افتاده است؟ آیا کلبه های بوم گردی شکل گرفته است؟
گردشگری یکی از بخش های این برنامه در کنار تغییر الگوهای کشاورزی، تنوع زیستی و … است. اما اصلی ترین اتفاقی که در حوزه توریسم در این منطقه افتاده درگیری جدی مردم با مساله گردشگری است. در گذشته مکانیزمی برای گردشگران علاقه مند به تالاب وجود نداشت اما در حال حاضر یک اسکله کوچک و تعاونی شکل گرفته است و توریست می تواند بر اساس نوع علاقه خود و میزان هزینه ای که قرار است انجام دهد خدمات لازم را دریافت کند. البته ما از نظر زیرساخت های گردشگری در منطقه ضعیف هستیم و قرار است کلبه های بوم گردی و مراکز بازدید در منطقه ایجاد شوند. به نرظ ما اصلی ترین تحول ارتقای حس مالکیت مردم برای حفاظت است، آن ها با گردشگری از منافع حفاظت از تالاب منتفع می شوند.
کدام نهادها بازوهای اجرایی شما در اجرای طرح هایتان هستند؟
اصل کاری که ما انجام می دهیم با ادارات محیط زیست کل هر استان است. اما ما دبیرخانه های مدیریت زیست بومی ادارات کل را تشویق می کنیم تا از ظرفیت های دانشگاه ها و سازمان های مردم نهاد در انجام این کار کمک بگیرند و طرح را به صورت مشارکتی پیش ببرند. در راستای این هدف ما در تدوین برنامه های مدیریتی تلاش می کنیم برنامه ها را با حضور تمام ذینفعان استخراج کنیم. به این ترتیب در کنار جهاد کشاورزی، استانداری ها و … کرسی های قابل ملاحظه ای به جوامع محلی و سازمان های غیردولتی داده می شود و در مواردی انجمن ها نقش برگزارکننده نشست ها را نیز دارند به عنوان مثال در کرمانشاه انجمن سبز چیا، در اراک با موضوع تالاب میقان، انجمن های اراک همکار ما در برگزاری کارگاه ها بوده اند. ما در طول فعالیت های اجرایی پروژه نیز از ظرفیت سازمان های مردمی استفاده می کنند، به عنوان مثال از انجمن دامون یا طرح سرزمین در بحث اقتصاد و معیشت مکمل بهره گرفته شده است. همچنین طرح حفاظت از تالاب ها تلاش کرده است یک همکاری ملی میان انجمن های حوزه تالاب ها شکل بگیرد و کسانی که در این حوزه بوده اند توانسته اند گروهی را برای هماهنگی فعالیت ها شکل دهند.
به این ترتیب شما اولویت گذاری خود را بر روی انجمن های محلی به واسطه پایداری پروژه قرار داده اید.
بله ما تا جایی که امکان داشته باشد از ظرفیت این انجمن ها به واسطه حضور مداوم آن ها در منطقه و کمک به پایداری طرح کمک گرفته ایم. به عنوان مثال درباره دریاچه ارومیه و در بحث استقرار کشاورزی پایدار و مشارکت مردم، بازوی اجرایی ما در بخش اطلاع رسانی در آذربایجان شرقی و غربی هفت انجمن محلی محلی بودند که آموزش زنان، معلمان، روحانیون و مبلغان مذهبی و برگزاری نمایشگاه ها کمپین ها را به انجام رساندند.
اگر بخواهید موفق ترین پروژه خود را نام ببرید، آن را کدام طرح می دانید؟
ما یک طرح هستیم که در ذیل آن فعالیت های خاص خود را انجام می دهند، هر فعالیت ها نیز ویژگی های خاص خود را دارد و تفاوت هایی در هر کدام به چشم می خورد. به عنوان مثال شیوه کار در تالاب میقان با شادگان کاملا متفاوت است و نقاط قوت و ضعف خود را دارد. ما در هر کاری این تفاوت ها را در نظر می گیریم و معتقدیم هیچ برنامه ای قابل کپی برداری روی دیگری نیست و نمی توان یک معیار را نیز درباره موفقیت آنها به کار برد.
