شهربانو تاجبخش مدیر تخصصی امنیت انسانی انستیتوی مطالعات سیاسی پاریس در سمینار «امنیت انسانی و توسعه پایدار» در پاسخ به سئوال خبرنگار «دنیای سفر» مبنی بر اینکه آیا می توان در جامعه ای با مختصات ایران، محیط زیست را می توان به عنوان شاخص ترین معیار امنیت انسانی در نظر گرفت، اظهار کرد: گرچه خاورمیانه و کشورهای همسایه ایران با معضلات امنیتی متعددی به واسطه جنگ ها و منازغات مسلحانه دست به گریبان هستند، اما ایران در حوزه امنیت انسانی، باید با توجه به داشتن مشکلات محیط زیستی به ویژه بحران آب، این عرصه را به عنوان مهم ترین دغدغه خود قرار دهد.
وی در این سمینار که ۱۹ آبان در دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه برگزار شد ضمن تعریف مفهوم امنیت انسانی و شاخصه های آن، این مفهوم را با «توسعه پایدار» مقایسه کرده و نقاط تفاوت هر کدام را بر شمرد. جایگاه محیط زیست در «امنیت انسانی» از دیگر موضوعاتی بود که از سوی این کارشناس ارشد امنیت انسانی مطرح شد.
وی در این کنفرانس امنیت انسانی را مفهومی ۲۰ ساله دانست که همچنان جذابیت دارد و گفت: این مفهوم یک ایده اخلاقی با دو وجه انتقادی و حل مشکل است ضمن اینکه پلی میان سیاستگذاری و دانشگاه محسوب می شود.
تاجبخش درباره تعریف «امنیت انسانی» اظهار کرد: در تحلیل نهایی، امنیت انسانی کودکی است که نمرد، بیماری است که گسترش پیدا نکرد، کاری که از دست نرفت، تنش قومیتی است که منجر به خشونت و معترضی که سرکوب نشده است.
وی در همین رابطه تصریح کرد:
دغدغه امنیت انسانی سلاح ها نیستند، بلکه این مفهوم بر حیات و کرامت انسان تاکید دارد و از سوی UNDP به هفت نوع امنیت اقتصادی، غذایی، بهداشتی، زیست محیطی، شخصی، جامعه (گروهی) و سیاسی تقسیم می شود.
این مدیر تخصصی «امنیت انسانی» اضافه کرد: اگر توسعه انسانی درباره گسترش انتخاب های مردم و تضمین رشد همراه با انصاف باشد مردم را قادر می کند تا این انتخاب ها را به طور ایمن و آزادانه اعمال کنند و نسبتا مطمئن باشند که فرصت هایی که امروز دارند فردا از بین نخواهند رفت.
وی در مقایسه توسعه پایدار و امنیت انسانی تصریح کرد: هر دو مفهوم در بافت سیاست بین الملل زاده شده اند با این تفاوت که توسعه پایدار از میان مباحث پیرامون محیط زیست در کمیسیون برانتلند در ۱۹۸۷ برآمد و در ۱۹۹۲ مورد پذیرش ملل متحد قرار گرفت اما امنیت انسانی با کمی تاخیر در گزارش توسعه انسانی ۱۹۹۴ برنامه عمران ملل متحد، از عوارض صلح بهره گیری کرد تا مردم و ترس ها و نیازهای آن ها را در مباحثات امنیتی قرار دهد.
تاجبخش افزود: توسعه پایدار توسعه ای است که نیازهای نسل حاضر را بر آورده می کند بدون اینکه توانایی نسل های آینده برای برآورده کردن نیازهایشان را به خطر بیاندازد و توازنی بین دغدغه های اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی برقرار می کند اما امنیت انسانیمفهومی جامع از آزادی های به هم وابسته نظیر آزادی از ترس (امنیت)، آزادی از نیازمندی (توسعه) و آزادی برای زندگی با کرامت (حقوق بشر) به حساب می آید.
وی درباره تاخیر طولانی در تصویب امنیت انسانی در سازمان ملل اظهار کرد: توسعه پایدار در نشست ریو در ۱۹۹۲ و به عنوان بخشی از «دستورکار ۲۱» تصویب شد در حالی که امنیت انسانی به واسطه قرار گرفتن عبارت «امنیت» در آن با ۲۰ سال تاخیر در قطعنامه مجمع عمومی در ۲۰۱۲ به عنوان یک رویکرد توصیه شد.
این متخصص امنیت انسانی درباره فواید گزارش های امنیت انسانی در کنار گزارش های توسعه انسانی UNDP گفت: این گزارش ها امکان مقایسه در طول زمان و بین کشورها، توجه به مسائل خاص، شکل گیری یک سیستم هشدار اولیه، افزایش اگاهی، فشار بر دولت ها، پیشرفت در طول زمان، انگیزه برای ابتکاراز طریق اعطا کنندگان و دولت ها و معلومات برای اولویت ها، استراتژی ها و انتخاب های سیاستگذاری را فراهم می کند.
وی یکی از نقص های این اندازه گیری را تعریف ذهنی و کیفی بودن ناامنی ها دانست و گفت: انتخاب اجزا و اعتباربخشی به آن ها، ارزیابی کرامت، بستگی بالا به جامعه، سواستفاده ها، کمبود داده ها (در بحران ها)، دشواری در تمایز مشکلات مجرد و انباشته شده و نیاز به آشنایی دقیق و عمیق به بافتار جامعه دارد.
تاجبخش اضافه کرد: با وجود این دشوارها در نظر گرفتن شاخص های کمی مانند ناامنی اقتصادی (تولید ناخالص سرانه، نرخ فقر، بیکاری، نابرابری درآمدی)، ناامنی غذایی (سوتغذیه، قدرت خرید، افزایش قیمت غذا)، امنیت بهداشتی (امید به حیات، مرگ و میر، شیوع بیماری ها)، ناامنی زیست محیطی (فرسایش خاک، آب آشامیدنی، قابلیت کشت در زمین)، ناامنی شخصی (قتل، جرم، مخاصمات، خشونت)، ناامنی جامعه سیاسی (تبعیض، مذهب، شاخص آزادی، مشارکت در انتخابات، تعداد رسانه ها، شفافیت) به ما در اندازه گیری امنیت انسانی کمک می کند.
وی شاخص های کیفی نظیر برداشت های مردم در خصوص اینکه چطور خطرات را در زندگی خود شناسایی و ارزیابی می کنند و از طریق مطالعات ادراکی، مصاحبه های عمیق، نظرسنجی ها را از دیگر راه های موثر در اندازه گیری امنیت انسانی ارزیابی کرد.
گفته های این متخصص «امنیت انسانی» نشان دهنده پیوستار مسائل گوناگون اعم از بهداشت، مسائل شخصی، اقتصادی، سیاسی، غذایی برای دستیابی به این نمونه از امنیت است و همانطور که خود نیز در این سمینار اذعان کرد محیط زیست در کنار هر یک از این شاخص ها قرار می گیرد. از این روست که تلاش برای رفع معضلات زیست محیطی ضمن جلوگیری از بروز تنش ها در میان اقوام گوناگون، بهداشت، اقتصاد و امنیت غذایی را به همراه خود خواهد داشت.
