حشمت الله انتخابی در گفت و گو با ایسنا، روز اصفهان را به همۀ دوستداران این شهر تبریک گفت و تصریح کرد: نخستین و مهم ترین اولویت اصفهان زاینده رود است؛ رودی که نه تنها حیات شهر اصفهان، بلکه بیش از ۵۰ شهر دیگر در استان اصفهان و چهارمحال و بختیاری، به جریان آن وابسته است.
وی ادامه داد: طی ۲۰ سال گذشته، به این مسئله توجه نشده که صرفاً کشاورزی وابسته به زاینده رود نیست و این رود، از طریق شاخابه هایش مادی ها، حیات را در رگ و پی اصفهان می دوانده است؛ متأسفانه از چهار یا پنج دهۀ پیش با تبدیل زمین های کشاورزی آبخور مادی های ماربین و جی در اصفهان به منازل مسکونی، به جریان مادی ها بی توجهی شد و اگر امروز از فرونشست میدان ثبت جهانی شدۀ نقش جهان صحبت می کنیم، مستقیماً مربوط به خشک شدن رودخانه و همین مادی ها است.
عضو انجمن دوستداران اصفهان، خاطرنشان کرد: درست نیست که به زاینده رود فقط به شکل خطی که از غرب شهر می آید و به شرق می رود نگاه کنیم؛ زاینده رود در اصفهان مانند یک درخت است که هم تنه دارد و هم شاخه و سرشاخه.
انتخابی توضیح داد: علاوه بر مزارع و باغ ها و باغچۀ خانه ها، بسیاری از آثار تاریخی از جمله مساجد، مدارس علمیه این شهر متکی به مادی ها بوده اند و معماری بسیاری از آن ها وابسته به این آب بوده است. تا حدود هفتاد سال پیش، تمام آب خانه ها و آسیاب ها و یخچال ها و کاروانسراها و حتی کارگاه پیشه وران، از همین شاخه ها و سرشاخه های زاینده رود که به آن مادی و جوی می گوییم تأمین می شده و مردم به ندرت به گاوچاه برای آبیاری نیاز داشته اند.
وی افزود: علاوه بر دولتخانۀ صفوی که آب در آن چرخش داشته، مسجد جامع اصفهان هم از جوی آبی که از وسط مسجد مقابل ایوان صاحب رد می شده، استفاده می برده است. جالب است بدانیم که، برای جریان آب در مسجد جامع از مادی جِروِ کان ماربین آب می گرفته اند که با گذشتن از دروازۀ چارو در محلۀ تیران آهنگران، از روی مادی تیران می گذشته و پس از عبور از محلۀ دردشت از دالان غربی وارد مسجد می شده و بعد به طرف محلۀ جوباره می رفته است. کتیبۀ تعمیر این مادی همچنان در ورودی مسجد بر دیوار سمت راست نصب است.
این اصفهان پژوه یادآور شد: در تصاویر هوایی دهه سی و چهل اصفهان، تصویر تمام شهر به خاطر وجود درختان تیره است و لکه های روشنی که عمدتاً ساختمان های یک یا نهایتاً دوطبقه بوده در آن دیده می شود. سطح سبز بیش از نیمی از شهر را تشکیل می داده است، فضای سبز اصفهان این گونه بوده نه به شکل امروزی. حتی اکنون هم باوجود خشک بودن مادی ها، خط سبز دو سوی آن به صورت سبزراه های فرحبخش هنوز وجود دارد و شاهد این مدعاست.
انتخابی خاطرنشان کرد که در دهۀ چهل، چنانکه در تصاویر هوایی دیده می شود، کمتر از ۲۰ درصد جنوب رودخانۀ زاینده رود مسکونی بوده و در تمام این محدوده مزارع و باغات و فضای سبز وجود داشته است. ضمن اینکه به پشتوانه همین مادی ها، ما در جلفا و جلالان و مارنان و حسین آباد آسیاب هم داشته ایم، که سنگ آن با آب همین مادی ها می چرخیده است.
عضو انجمن دوستداران اصفهان، با اشاره به اینکه وجود مادی ها و سقاخانه ها و سنگاب های کنار آن، نشان از تقدسی بسیار کهن دارد و شاید به دوران تقدس آب به عنوان عنصری پاک و پاک کننده و الهۀ آب ها آناهیتا در نزد ایرانیان برمی گردد، تأکید کرد: با خشک شدن زاینده رود تمام تار و پود شهر خشک می شود و فرونشست زمین، تمام زیبایی های باقیماندۀ این شهر را می بلعد، بنابراین حیاتی ترین مسئله و نیاز شهر اصفهان، جریان زاینده رود است.
وی با اشاره به اینکه قدمت لقب «نصف جهان» مشخص نیست، اما طبق منابع مکتوب حداقل به دوران صفویه می رسد، گفت: نه اصفهان فقط متعلق به مردم اصفهان است و نه زاینده رود، بلکه این دو متعلق به کل جهان اند و از دیرباز مورد توجه جهانگردان قرار داشته اند؛ بنابراین همۀ ما باید با عزمی ملی و جهانی، برای جریان دایمی زنده رود تلاش کنیم.
انتخابی، حفظ هوّیت اصفهان را دومین مسئله و نیاز این شهر دانست و گفت: بخشی از این هوّیت مربوط به آثار تاریخی و بافت تاریخی شهر است. اگر کسی از آن سوی دنیا به این سو می آید تا اصفهان را ببیند، طبیعتاً نمی خواهد با برج ها و مجتمع های مدرنی که نمونه اش همه جا یافت می شود، روبه رو شود؛ او می آید تا اصفهان را ببیند و در عین حال اصفهان منحصر به تک بناهای شاخص نیست، بلکه این بناها در بافتی همگون و پیوسته با هم قرار داشته که نباید اجازه داد تغییری در بافت آن ایجاد و این پیوند، گسسته شود.
این اصفهان پژوه، با بیان اینکه یک جریان قدرتمند فرهنگی، همچون زاینده رود در همۀ عرصه های فرهنگ و هنر اصفهان جریان داشته که نمود آن حفظ آثار تاریخی شهر بوده است، اظهار کرد: مسجدها و کاخ های زیادی در این کشور ساخته شده، اما در اصفهان بیش از همه جا باقی مانده است. نظیر مسجد جامع اصفهان در بسیاری از شهرهای ایران وجود داشته، اما مجموعۀ هنر معماری ایران را تنها در مسجد جامع عتیق اصفهان می توان دید؛ چراکه مردم پیشه ور با هنر و بافرهنگ اصفهان، این بناها را در طول هزار سال حفظ کرده اند و با ذوق و هنر خود بر آن افزوده اند و ما باید امروز با احساس مسئولیت تقویت کنندۀ این فرهنگ باشیم نه محوکنندۀ آن.
وی، سومین نیاز اصفهان را تجلیل از انسان هایی که در ساختن اصفهان نقش داشته اند یعنی معماران واقعی این فرهنگ و هنر معرفی کرد و توضیح داد: انجمن دوستداران اصفهان از دهۀ هشتاد تاکنون در مراسم هایی که به مناسبت نکوداشت روز اصفهان برگزار می کرده، به این مهم توجه داشته و سرآمدان اصفهان را گرامی می داشته است، اما این مسئله باید مورد توجه همۀ نهادها باشد.
انتخابی، برای بیان چهارمین نیاز و اولویت شهر اصفهان چنین گفت: میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری یک مجموعۀ به هم پیوسته است. اگر بناهای تاریخی حفظ نشوند گردشگری هم نمی آید و اگر گردشگر نیاید، تولید صنایع دستی به مشکل برمی خورد. متأسفانه در وزارت میراث فرهنگی با وجود اینکه سه معاونت در این مورد وجود دارد، این پیوستگی دیده نمی شود و به همین خاطر می بینیم که برخی اجناس چینی و پاکستانی به جای صنایع دستی اصفهان در بازار بزرگ این شهر فروخته می شود. بنابراین خاطرنشان می کنم که مسئولان باید صنایع دستی و هنرمندان آفرینندۀ آن، میراث فرهنگی و پاسداران زحمتکش آن و گردشگری و متولیان آن را که این روزها آسیب اقتصادی بسیاری دیده اند در این شهر کنار هم ببینند، نه جدا از هم.
