به گزارش «دنیای سفر» از روابط عمومی میراث فرهنگی استان مرکزی، علیرضا کریمی با اعلام این خبر گفت: این اعتبار از محل بودجه ۱۴۰۲ شهرداری اراک است.
شهردار اراک بیان کرد: بازار تاریخی اراک مهمترین مجموعه فرهنگی و هویتی است که حفظ، نگهداری، مرمت و بازسازی آن در پررنگ کردن نظام هویتی مرکز استان نقش ارزنده ای دارد.
کریمی ادامه داد: بازار اراک و سراهای آن از مهمترین آثار تاریخی این شهر است که متاسفانه در سالیان گذشته به دلیل تعدد مالکین و عدم رسیدگی به آنها بخصوص در سراها دچار آسیب های جدی شده است.
او تاکید کرد: مشارکت و اقدام جدی برای ترمیم این بنای ارزشمند توسط مالکین، امری ضروری است که باید مورد توجه جدی قرار گیرد.
شهردار اراک گفت: برای حفظ این مجموعه تاریخی که به عنوان شناسنامه شهر اراک شناخته شده، همه باید کمک کنند تا این هویت کهن از شرایط امروز نجات پیدا کند و به سمت بهبودی سوق یابد.
کریمی اظهار کرد: هم اکنون پیمانکار در سرای «گلشن» و سرای «نوذری» در حال مرمت است و امید است همه بخش های آسیب دیده این بنای تاریخی مرمت شود.
بازار تاریخی شهر اراک
بازار اراک یکی از بناهای نخستین شهر اراک است. با این همه بنای مجموعه بزرگ بازار اراک شامل حمام، مسجد، مدرسه، آب انبارها، گذرها و کاراوانسراها در زمان فتحعلی شاه قاجار و توسط یوسف خان گرجی در سال ۱۲۲۸ هجری قمری در بافت مرکزی سلطان آباد (نام قدیم اراک) بنیان گذاشته شد. این بازار به مرکزیت چهارسوق، دارای دو مسیر شمالی، جنوبی و شرقی، غربی است که از ۴ جهت به دروازه های قدیم شهر متصل می شده است و به نوعی استراتژیک ترین نقطه شهر در زمان های گذشته بوده است.
تاریخچه ساخت بازار تاریخی اراک
تاریخ شکل گیری و ساخت بازار به دوران ساخت شهر قدیم سلطان آباد (اراک امروزی) بازمی گردد و در واقع تاریخ ساخت بازار شهر با تاریخ ساخت شهر یکی است، گرچه ساخت شهر چند سالی طول کشیده ولی در متون تاریخی به زمان دقیق ساخت بازار اشاره ای نشده است. چنان که در اسناد و کتاب های تاریخی بیان شده ساخت شهر احتمالاً حدود بیست سال طول کشیده و در این میان بنای بازار و ارکان آن مانند راسته ها و سراها و دالان ها در خلال همین سال ها ساخته شده است. بنای اولیه این بازار را حاکم وقت اراک (سپهدار اعظم) که نام مسجد و مدرسه ای در بازار نیز به نام وی می باشد در اوایل قرن ۱۳ گذاشت.
یکی از دلایل ساخت بازار وجود اقتصاد قوی در اطراف شهر سلطان آباد بود. مرغوبیت محصولات کشاورزی در منطقه عراق (اراک) و نیز شهرت جهانی فرش ساروق و نیاز به ایجاد مرکزی برای فروش محصولات انگیزه اصلی ایجاد شهر و بازار آن از لحاظ اقتصادی بود.
معماری بازار تاریخی اراک
مجموعه بازار اراک بر اساس طرحی از پیش اندیشیده احداث شده است و بر خلاف بازارهای دیگر مسیر آن به صورت آزاد و منحنی نیست، بلکه مسیرها منطم و دارای تقارن هندسی هستند. راسته بازار با گذرهای متعددی که آن را قطع می کند اساس بافت شطرنجی شهر سلطان آباد قدیم را ساخته بود.
این بازار دارای دو محور عمود برهم می باشد که یکی محور شمالی جنوبی به طول ۷۲۰ متر و دو ورودی یکی در شمال و یکی در جنوب و محور شرقی غربی به طول ۲۰۰ متر و دارای ۸ گذر و ورودی شرقی غربی است. گذرهای فرعی عمود بر دو گذر اصلی ساخته شده اند.
به علت معماری خاص بکار رفته در ساخت بنای بازار هوای داخل بازار در زمستان گرم و متبوع و در تابستان علی رغم سر پوشیده بودن بسیار خنک است.
محور شمالی جنوبی و محور شرقی غربی همدیگر را در محلی معروف به چهار سوق قطع می کنند که در این محل یک حوض سنگی نیز وجود دارد. مساحت کل مجموعه بازار بالغ بر ۱۴ هکتار می باشد. در قدیم در چهار طرف بازار ۴ دروازه به نام های دروازه قبله و دروازه راهزان و دروازه شهرجردو دروازه حاج علی نقی وجود داشته که در گذر زمان از بین رفته اند.
در ساخت این مجموعه بیشتر از آجر استفاده شده و ملات گچ و آهک و خاک رس نیز مکمل بنای بازار هستند و برای استحکام بنا از تیرچه چوبی استفاده شده است. در پای ستون ها نیز صفحات و ورق های منجمد مسی و سربی استفاده شده است.
سقف بازار به صورت گنبدی می باشد و در نمای پشت بام گنبدها در دو محور شمالی جنوبی و شرقی غربی به صورت ممتد دیده می شوند که گنبد مربوط به چهار سوق یا همان محل تلاقی دو محور بزرگ تر و متمایزتر از باقی گنبدها ست. در مرکز هر گنبد نور گیر چند ضلعی تعبیه شده که علاوه بر نقش نورگیری کار تهویه را نیز بر عهده دارد. به علت معماری خاص بکار رفته در ساخت بنای بازار هوای داخل بازار در زمستان گرم و متبوع و در تابستان علی رغم سر پوشیده بودن بسیار خنک می باشد.
ویژگی های منحصربه فرد
بازار دارای دو مسیر شرقی غربی و شمالی جنوبی است که از چهار جهت به دروازه های قدیم شهر متصل می شد، بنابراین ورودی شهر از چهارسو از بازار آغاز می شده است. این مرکز تبادل اقتصادی به نحوه در شهر استقرار یافته که به عنوان محصور اصلی کالبد شهر بر تمام شهر اشراف داشته است. راه های داخلی بازار به گونه ای طراحی شده اند که در هنگام حوادث و خصوصاً آتش سوزی دور شدن سریع جمعیت ممکن باشد. به این منظور کلیه سراها و تیمچه ها یک درب خروجی به خارج از بازار داشته و با یکدیگر در ارتباط هستند.
مکان های موجود در بازار
در بازار اراک صدها باب مغازه وجود دارد که همه در راسته بازار فعالیت می کنند و مکان های دیگر مانند بازارچه های اختصاصی و باراندازها و انبارها و کارگاه های تولیدی در ۳۰ سرا و تیمچه فعالیت دارند.
در طرفین بازار و به فاصله ۵۰ متر از یکدیگر ساخته شده اند که از آن جمله می توان به تیمچه کاشانی که به بازار فرش اختصاص یافته و تیمچه مهر که به صنایع دستی مختص شده یا سراهایی دیگر مثل نوروزی، گلشن، آقایی، کتاب فروشان، نوذری، اکبری، فراهانی ها و کرمانشاهی که هر یک به کالایی خاص اختصاص یافته اند مانند پوشاک و غیره.
