به گزارش «دنیای سفر»، صنایع دستی بی صداست. شاید هم صدای میراث فرهنگی و گردشگری در وزارتی که برای این سه حوزه تعریف شده بلندتر است هر چه باشد آنقدر این حوزه مهجور مانده که توجه کمتری به آن می شود.
این در حالی است که صنایع دستی محصول یک فرهنگ است از طرفی اگر به آن نگاه اقتصادی هم شود می تواند درآمدزا باشد. اما این اتفاق در سالهای گذشته نیفتاده شاید هم عزمی جدی برای توجه به آن وجود نداشته است.
سه ماه از انتصاب مریم جلالی معاون صنایع دستی کشور می گذرد او پیش از این سابقه حضور در رسانه و صدا و سیما را داشته و حالا بر مسندی نشسته که قرار است از توان او در این حوزه استفاده شود.
جلالی پس از مدتی بر این مسند نشسته که آمارها و اعداد و ارقام بی پایه و اساس؛ ذهنیت درستی از وضعیت صنایع دستی کشور را ارائه نمی داد و حالا قرار است نگاه ویژه ای به دور از کلیشه ها به صنایع دستی کشور شود.
او با حضور در خبرگزاری مهر به سوالات مختلف خبرنگار این خبرگزاری پاسخ داد.
* صنایع دستی غیر از معاونت در وزارت میراث فرهنگی، متولیان دیگری نیز در صندوق توسعه و احیای بناهای تاریخی و شرکت مادرتخصصی ایرانگردی و جهانگردی نیز دارد اما چرا همه آنها در این حوزه وارد می شوند ولی ما خروجی از این همه متولی نمی بینیم؟
حوزه صنایع دستی و هنرهای سنتی چند ساحتی است همچنین از یک فراز و نشیب عجیب چند ساله گذشته است از جمله اینکه زمانی زیرمجموعه وزارت ارشاد یا وزارت صمت بود و بعد هم که به صورت مستقل فعالیت می کرد و در نهایت به سازمان میراث فرهنگی ملحق شد این تغییر ساختار موجب شده تا آئین نامه ها و دستورالعمل های وظایف و تکالیف سازمانی صنایع دستی مخدوش شود.
ما از سال ها قبل سازمانی به نام میراث فرهنگی با آن پیشینه را داشتیم سازمان گردشگری با رویکردهای جدیدتر نیز به وجود آمده بود و بعد سازمان صنایع دستی با این سه گانه در کنار هم قرار گرفت. پس آن پیوند لازم برای پیوستن این سه بخش کنار هم در یک وزارتخانه اتفاق نیفتاده و هرکدام کار خودشان را انجام می دادند و هیچ انسجامی بین آنها نبود. حالا یکی از اهداف آقای ضرغامی وزیر میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری؛ انسجام این سه حوزه و خدمات متقابلی است که می توانند به هم بدهند. مثلاً پایگاه های میراث فرهنگی می تواند در اختیار صنایع دستی قرار گیرد و صنایع دستی نیز می تواند با گردشگری و بوم گردی همراه شود یعنی ما باید این انفکاک را از بین ببریم.
بازوهای اجرایی مانند صندوق احیا یا شرکت مادر تخصصی از طرفی می تواند به قابلیت های فوق العاده ای که صنایع دستی دارد تعبیر شود زمانی که شما یک بنگاه اقتصادی در وزارتخانه تعیین می کنید اولین فکری که به ذهن می آید این است که از صنایع دستی نیز می توانیم استفاده کنیم چون صنایع دستی تبدیل فرهنگ به محصول است. بنابراین بنگاه ها و دستگاه هایی که تشکیل می شود اولین رغبتی که دارند این است که می توانند در حوزه صنایع دستی نیز کار کنند دومین نکته وجاهت و حیثیتی است که صنایع دستی دارد زمانی که جایی به نام صندوق احیا معرفی می شود.
اولین چیزی که به ذهن می آید احیای صنایع دستی و هنرهای سنتی است اگر بتوانیم نقشه درستی برای اتصال صف و ستاد ایجاد کنیم هیچ اشکالی ندارد که چنین مراکزی هم به حوزه صنایع دستی بپردازند الان وزارتخانه های صمت، ارشاد، اقتصاد، آموزش و پرورش سازمان تبلیغات اسلامی شهرداری ها به نوعی زمانی که می خواهند رویدادی برگزار کنند از صنایع دستی نیز استفاده می کنند و آن را در برنامه خود قرار می دهند این موضوع هم فرصت و هم تهدید به شمار می آید اگر ما بتوانیم از این بازوهای اجرایی به خوبی استفاده کنیم این یک فرصت است.
من فرصت سازی و فرصت طلبی را در این عرصه در دستور کار دارم پس اگر صندوق احیا می تواند کار کند، انجام دهد. اینها بازورهای اجرایی یک دستگاه سیاست گذار هستند. آن چیزی که ایجاد سوال می کند این است که این همه متولی وجود دارد اما خروجی آنها چیست. ما باید در برنامه ریزی فرهنگی همگرایی و هم افزایی ایجاد کنیم تا خروجی مدنظر دغدغه مندان فرهنگی احصا شود.
ما در صنایع دستی حوزه های شریک، ذی نفوذ و ذی نفع داریم مانند بنگاههای خصوصی، دستگاه های متولی صادرات حتی وزارت امور خارجه نیز دخیل هستند. قانونی که در وزارت صمت یا گمرک وضع می شود حتماً روی صنایع دستی هم تأثیر می گذارد. اینکه می گویم صنایع دستی صدا ندارد به این دلیل است که برخی اوقات قوانینی در اتاق های دربسته نوشته می شود که در آن یادشان رفته ملاحظات صنایع دستی را نیز در آن بگنجانند.
* جاهایی هم موازی کاری هایی وجود دارد که شاید این تداخل توی ذوق بزند آیا طرحی برای این موازی کاری ها دارید؟
ما تحول در رویکرد، ساز و کار و محتوا را خواهیم داشت. در تحول ساز و کاری این اتفاق می افتد که دستگاه های مزاحم حذف و دستگاه های تسهیلگر و کمک های تسهیلاتی اضافه می شوند. ما معمولاً درگیر چگونگی می شویم اما از چرایی غافلیم درحالی که اگر برنامه ریزی ها هدفمند باشد و هدف ها شفاف باشند آن زمان هر کسی که در راستای این برنامه ریزی می تواند کمک کند؛ یاری می کند و موانع حذف می شود. یکی از اقداماتی که آقای ضرغامی انجام داد و وزارت میراث فرهنگی جزو اولین دستگاه هایی بود که قبل از شورای مقررات زدایی وارد عمل شد، ثبت محور کردن حوزه صنایع دستی بود و اینکه مجوزهای غیرضروری را برداشت و گفت هر کسی می خواهد در این حوزه کار کند، تنها ثبت کند.
مرزهای باریکی بین صنایع سنتی و صنایع دستی و هنرهای سنتی وجود دارد من می توانم یک صنعتگر یا تولیدکننده باشم و تولیدم هنری نباشد اما کارت صنایع دستی بگیرم و از امکانات آن بهره ببرم از طرفی هم ممکن است برعکس باشد هنرمندی که کار منحصر به فردی تولید می کند اما نمی تواند کارت صنایع دستی بگیرد. اینها اتفاقاتی است که در این چند پارگی افتاده و یکی از تلاش ها مقررات زدایی و همگرایی و جلوگیری از موازی کاری هاست. ما کار موازی زیادی با سازمانهای مختلفی از جمله فنی و حرفه ای، مشاغل خانگی، کارگاه های زودبازده، آموزش و پرورش، عشایر و روستایی و غیره داریم اما در نهایت باید انعطاف لازم را برای رسیدن به این هدف داشته باشیم.
* چرا همیشه صنایع دستی کمترین بودجه ها را داشته چه فکری برای این موضوع کردید؟
حوزه صنایع دستی در گذشته کمترین اعتبار را داشته اما در حال حاضر این اتفاق برعکس شده است. الان بودجه بین سه حوزه تقسیم شده بنابراین اگر بودجه برابر نباشد خیلی کمتر از بقیه نیست. ما در جلسات بودجه شرکت کرده ایم و تقسیم اعتبارات بین سه حوزه کاملاً عادلانه است. ما قوانینی مثل بودجه های هزینه ای بودجه های تملیکی یا ساختار درآمدی داریم. میراث فرهنگی و گردشگری درآمد دارد ولی صنایع دستی بیشتر تسهیلگری است و باید نظام بودجه بندی را تصحیح کنیم.
این کار در جلسات ستاد تحول انجام می شود تا بتوانیم از اعتبارات دستگاه های دیگر استفاده کنیم چون اهداف مشترک زیادی داریم. سهم صنایع دستی از جذب اعتبارات تبصره ۱۸ از همه دستگاه ها بیشتر بوده و این اتفاق برگ برنده ای به حساب می آید. امیدواریم در بودجه ۱۴۰۲ اعتبارات بیشتری بگیریم البته این فقط اعتبار نیست بلکه باید ارتباطات و اختیارات بیشتر نیز به دست بیاوریم.
* می دانم که چند جلسه ای پیرامون نقش صنایع دستی در برنامه هفتم توسعه نیز داشته اید چه برنامه ای برای آن دارید؟
درباره برنامه هفتم توسعه نیز جلسات متفاوتی برگزار شد جلسات فوق تخصصی با مرکز پژوهش های مجلس برگزار کردیم ما در آستانه برنامه هفتم هستیم هر اندازه تلاش ما بتواند زمینه سازی حضور ما را در برنامه های هفتم بیشتر کند در آن صورت می توانیم در ۵ سال آینده دستورالعمل ها و آئین نامه هایی که تدوین می شود را مبتنی بر آن برنامه پیش ببریم ما هم پوشانی عجیبی با صنایع خلاق داریم که اتفاقاً بودجه عظیمی نیز برای آن گذاشته می شود ولی کسی به آن دقت نکرده که صنایع دستی خلاق ترین صنایع است. اگر ما شرکت های دانش بنیان را داریم که رشد می کنند و اعتبار زیادی دارند پس باید در راستای صنایع دستی فعالیت کنند ما باید جرقه اتصال و قلاب اعتبارات و ارتباطات و اختیارات سایر دستگاه ها را بزنیم.
* متأسفانه در بدنه کارشناسی و یا ادارات کل استانی افرادی که متولی حوزه صنایع دستی هستند، کمترین اطلاعات را داشته و آموزش کافی در این حوزه ندیده اند. آیا عزمی در جهت توانمندسازی بدنه کارشناسی صنایع دستی وجود دارد؟
ما هر سال فارغ التحصیلان صنایع دستی زیادی داریم اما نمی توانیم آنها را جذب کنیم چون قوانین سازمان امور استخدامی فعلاً اجازه جذب افراد را نمی دهد. در حال صحبت هستیم تا بتوانیم این مسئله را حل کنیم و نیروی انسانی جذب کنیم. وزارت میراث فرهنگی در آزمون استخدامی نبود در حالی که باید وارد شویم. از طرفی برنامه آموزش شاغلان را داریم کسانی که در حوزه صنایع دستی کار می کنند باید بتوانند آموزش ضمن خدمت ببینند و دانش خود را در این حوزه بالا ببرند.
مثلثی تحت عنوان قابلیت، فرصت و انگیزه را داریم در صنایع دستی قابلیت وجود داشته اما فرصت ها داده نشده و انگیزه ها نیز تقویت نشده است ما افراد با انگیزه و افرادی که فرصت داشته باشند را کمتر داریم. اتفاقاً در استان ها؛ رئیس اداره ها داریم که بسیار با انگیزه هستند فقط اینکه باید به آنها فرصت بیشتری داده شود و قابلیت های آنها را افزایش داد. تمام تلاش ما تقویت این بدنه است ما نشست معاونان صنایع دستی را برگزار کرده و رویکردهای جدید را ابلاغ کرده ایم تا کسانی که با این رویکرد جدید هم راستا و هم جهت باشند ما را همراهی کنند.
اما اگر کسی با این سرعت، انگیزه و رویکرد نتواند همراه شود، حتماً تغییر می کن. مطمئن باشید نگاه آموزشی مان را غلبه می دهیم. چون معتقدیم شناخت گام اول حرکت است اگر شناخت وجود نداشته باشد بعد از آن حرکت ها معنادار نمی شود. اگر به تاریخچه صنایع دستی نگاه کنید می بینید فرهیخته ترین و فرهنگی ترین افراد هنرمندان صنایع دستی بوده اند که در سازمان صنایع دستی کار می کردند اما اکنون جانشین پروری اتفاق نیفتاده است.
* متأسفانه همیشه هنرمندان صنایع دستی ما مشکلات معیشتی دارند و این موضوع دغدغه اول آنها به جای پرداختن به تولید اثر شده است. چه فکری برای حل مشکلات آنها می شود؟
عدم توجه به عزت مندی هنرمند و رویکردهای تحقیر گرایانه گیرندگی و منفعلانه موجب شده که آنها هم دغدغه هایشان تقلیل پیدا کند. درحالی که هنرمند ما غیرتمند و ثروتمند است و نباید دغدغه آن فقط وام و بیمه باشد. هنرمند باید به بدنه تولید نزدیک شود و مولد باشد اما برخی اوقات به اسم اشتغال؛ تولید را کشته ایم. یعنی اشتغال دارد اما تولیدی نمی کند و این آسیب زننده است.
تمام عزم من در تحولی که در رویکرد قرار است ایجاد کنم این است که رویکرد صنایع دستی را از نگاه گیرندگی به نگاه بالندگی و تولید کنندگی برسانم. اگر هنرمند توانمند شود و اعتماد به نفس سابق خود را پیدا کند و بداند که چقدر می تواند مؤثر باشد در آن صورت می تواند افراد دیگری را نیز بیمه کند و احتیاجی به بیمه دولت نداشته باشد. این بند ناف گرفتن که حاصل اقتصاد نفتی است باید برای صنایع دستی جدا شود و صنایع دستی دوباره بتواند قطع کند و مستقل از گیرندگی و کاملاً بالنده شود چون بی شک می تواند جایگزین نفت باشد.
* در حال حاضر چند نفر بیمه صنایع دستی شده اند؟
ما حدود ۴۲ هزار هنرمند بیمه شده داریم که ۳۷ هزار نفر آنها قبلاً بیمه شده بودند اینها باید شاخص سازی شود ما قانون حمایت از هنرمندان مصوب ۱۳۹۶ را داریم که بیمه را یکی از ارکان حمایت از هنرمندان لحاظ کرده اما اعلام نکرده که هنرمندان کدام افراد هستند هنرمندان تئاتر و سینما را نیز با هنرمندان صنایع دستی سنجیده اند و پس از آن مشکلات دیگری ایجاد شده است. ما هنرمندانی داریم که زیر گروه آنها ۳۰۰ نفر بیمه شده اند این بالندگی و توانمندسازی در حوزه کاری او وجود داشته است کسانی که در دوره های قبلی بیمه شده اند و تعدادی هم قرار است اضافه شوند که حدود ۴۲ هزار نفر می شوند.
ما شاهد بودیم برخوردهای چند گانه با صنایع دستی شده است در جایی صنایع دستی یک کارگاه است و یا در جایی هنرمند کارگر فصلی تلقی شده است. افراد یک سال بیمه شده اند و برای سال بعد دوباره باید می جنگیدند اما باید این موضوعات را از بنیان حل کنیم. تمام تلاش وزیر میراث فرهنگی این بوده که توانمندسازی اتفاق بیفتد منتها باید این اقدامات در یک مسیر انجام شود. بحث بیمه از آن چالش هایی است که به آن تله های مدیریتی نیز می گویند گاهی تلاش می کنیم این اتفاق حل شود ولی از اتفاقات دیگر ممکن است غافل شویم، بیمه یک معلول است علت نیست.
* ما چند باری شاهد ادغام نمایشگاه های صنایع دستی و گردشگری بودیم و بعد جدا شدند بالاخره قرار است نمایشگاه سراسری صنایع دستی به چه شکل برگزار شود؟
قرار است نمایشگاه های صنایع دستی مستقل از نمایشگاه گردشگری برگزار شود. در شهریور ماه این نمایشگاه را نخواهیم داشت چون همزمان با ایام محرم و اربعین می شد. و آن اتصال صنایع دستی با فضای شادی که وجود داشت رقم نمی خورد. به همین دلیل در مهر ماه برگزار خواهد شد. تلاش ما این است که نمایشگاه سراسری صنایع دستی برپا شود ولی ما بازارچه های دائمی و موقت صنایع دستی را نیز داریم و تلاش کرده ایم بعد از دوران کرونا موج جدیدی را در حوزه درگاه های فروش ایجاد کنیم. صد بازار صنایع دستی یکی از آن هاست.
در حال حاضر پنجشنبه های صنایع دستی را در محل اراضی عباس آباد برگزار می کنیم که هنرمندان به صورت رایگان در آن حضور پیدا می کنند. در بخش های دیگر شهر نیز در حال رایزنی هستیم تا این بازارچه ها را داشته باشیم. در شهرستان ها و استان های مختلف نیز بازارچه صنایع دستی برپا می شود بازارچه صنایع دستی باید یک بسته کامل باشد و حوزه های میراث فرهنگی و گردشگری را نیز ببینند.
به همین دلیل پایگاه های ملی و جهانی میراث فرهنگی در اختیار صنایع دستی قرار می گیرد و پایگاه ها موظف شده اند که در این حوزه کار کند و یک غرفه ثابت برای صنایع دستی داشته باشد منتها این اتفاق باید در یک چینش جای بگیرد. ما حتی با همکاری سازمان محیط زیست و جنگل ها نمایشگاه تولیدات صنایع دستی جنگل های هیرکانی را برگزار کردیم.
